Trước tình trạng các dự án điện mặt trời áp mái phát triển ồ ạt, thiếu sự kiểm soát gây quá tải lưới điện, tháng 2.2021, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương thanh tra, kiểm tra, chấn chỉnh và xử lý nghiêm các sai phạm. Tuy nhiên, đến nay, Bộ Công Thương vẫn chưa thể báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Trả lời về vấn đề này, tại Họp báo thường kỳ của Bộ Công Thương chiều 12.1, lãnh đạo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo khẳng định "sẽ báo cáo Chính phủ trong thời gian sớm nhất".

Nhiều dự án điện mặt trời mái nhà có sai phạm, hệ luỵ rất lớn

Thực tế, từ năm 2020 đến nay, có nhiều địa phương công bố những sai phạm khi kiểm tra các dự án điện mặt trời mái nhà trên địa bàn. Đơn cử, tỉnh Đắk Lắk hiện có hơn 360 đơn vị đăng ký xây dựng trang trại lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời mái nhà, nhưng thực tế chỉ thấy sản xuất điện mặt trời. 

Còn tại Vĩnh Long, một số dự án điện mặt trời mái nhà theo hình thức trang trại đã "lộ" loạt sai phạm sau quá trình kiểm tra của Sở Công Thương Vĩnh Long. Khi kiểm tra hơn 40 dự án điện mặt trời mái nhà trên địa bàn, Sở này phát hiện một số sai phạm trong đầu tư, công tác nghiệm thu, đấu nối các dự án điện mặt trời mái nhà.

Sai phạm phổ biến tại các dự án điện mặt trời mái nhà trang trại tại Vĩnh Long, theo ông, là lắp trên mái công trình nông nghiệp, dưới hình thức trang trại nhưng chưa đảm bảo các tiêu chí về trang trại. Có dự án chênh lệch số liệu công suất pin lắp đặt giữa biên bản, hồ sơ nghiệm thu với hợp đồng mua bán điện đã ký với điện lực.

Trao đổi với Lao Động, một chuyên gia năng lượng cho biết, sự bùng nổ của các điện mặt trời trong giai đoạn 2018 - 2020 có nguyên nhân là do giá mua điện cao theo Quyết định 11 năm 2017 và Quyết định 13 năm 2020 dành cho điện mặt trời.

Với mức giá mua điện chốt cứng, cao hơn giá bán lẻ điện bình quân mà EVN đang bán đến tay hơn 28 triệu hộ tiêu thụ trong cả nước, các nhà đầu tư điện mặt trời không cần phải đàm phán giá điện để nhanh chóng bắt tay vào phát triển dự án. 

Điều này đã khiến các dự án năng lượng tái tạo tăng trưởng đột biến về công suất, từ chỗ chỉ có 5 MW điện mặt trời trước khi có Quyết định 11, đã tăng lên đạt 17.000 MW vào ngày 1.1.2021.

Sự phát triển quá nhanh các dự án điện mặt trời đã gây ra những hạn chế trong kiểm soát quy mô và kế hoạch phát triển nguồn và hệ thống. Hệ luỵ là có những công trình phát điện rất lớn, nhưng "núp bóng" và lợi dụng danh nghĩa... làm điện mặt trời mái nhà.

"Việc phát triển mất kiểm soát này dẫn đến công suất tăng thêm quá lớn, dẫn đến cắt giảm công suất các nhà máy điện hiện có đang vận hành gấy thất thoát lớn cho các nhà máy điện của nhà nước, cũng như thiệt hại cho các nhà đầu tư tư nhân đã đâu tư một cách đúng luật và bài bản trước đó", chuyên gia nhận định.

Theo chuyên gia, bên cạnh đó, việc mua một lượng công suất điện lớn như vậy có nguy cơ đẩy giá thành điện lên cao và sẽ tăng giá điện bán lẻ cho người dân và doanh nghiệp trong nay mai là điều chắc chắn.

Thanh tra Chính phủ cần vào cuộc

Bộ Công Thương là đơn vị xây dựng và đề xuất cơ chế giá cho điện mặt trời. Với những sai phạm của các dự án điện mặt trời trong thời gian vừa qua, theo chuyên gia này, Thanh tra Chính phủ nên vào cuộc để xem xét một cách khách quan; từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong phát triển năng lương sắp đến.

Bộ Công Thương cũng đang xây dựng dự thảo khung về cơ chế chính sách phát triển điện năng lượng tái tạo nói chung (bao gồm cả điện mặt trời mặt đất, điện mặt trời mái nhà, điện mặt trời nổi…) và nói sẽ hoàn thành trong quý I.2021.

Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại đã là quý I.2022, vẫn chưa có cơ chế giá mới, doanh nghiệp tiếp tục phải chờ đợi.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng nên có quy định cụ thể về quản lý nhà nước về việc lắp đặt hệ thống điện mặt trời theo từng trường hợp bán cho điện lực, tự sử dụng để thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Còn theo luật sư Anh Phiệt - Văn phòng Luật sư Phiệt và cộng sự - Đoàn LS TP.Đà Nẵng, trường hợp lập dự án trang trại, nhưng không trồng trọt, chăn nuôi mà chỉ sản xuất điện mặt trời là trái luật.

Cần xem xét các loại đất đó đã làm đủ các thủ tục về chuyển đổi mục đích sử dụng đất, đã nộp thuế đủ cho nhà nước hay không?... Muốn phát hiện những sai phạm đó, Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường các địa phương phải vào cuộc.