Elon Musk, “ông chủ Twit” hay “vua công nghệ của Tesla” có lẽ sẽ không bao giờ lấy lại được danh hiệu người giàu nhất thế giới.

Theo Bloomberg, có nhiều lý do để dẫn đến nhận định này. Không chỉ bởi vì Musk là người đầu tiên trong lịch sử chứng kiến tài sản cá nhân bốc hơi 200 tỷ USD. Không chỉ vì Musk đang dành quá nhiều thời gian cho Twitter mà bỏ bê Tesla. Cũng không phải vì những bình luận trái chiều về mọi thứ, từ chính trị đến vaccine.

Để hiểu về những nốt thăng trầm trong biến động tài sản của Elon Musk, cần phải hiểu những thứ sâu sa và rộng lớn hơn thế. Đó là thử nghiệm chính sách tiền tệ chưa từng có tiền lệ, diễn ra ngay trong thời đại dịch có một không hai, kết hợp với một thứ “xưa như trái đất” là quy đổi sự tài hoa xuất chúng sang những khoản thưởng hậu hĩnh.

Trong thoáng chốc, tất cả các nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp giống như những người lỗi lạc có tầm nhìn xa trông rộng, để rồi tất cả nhận ra họ đã mắc sai lầm lớn.

Lên thiên đường

Hãy bắt đầu với khoản thù lao mà Musk nhận được. Năm 2009 và 2012, ông đều được thưởng bằng cổ phiếu Tesla. Sau đó cơ chế thưởng chưa từng có tiền lệ cùng với các khoản vay sử dụng đòn bẩy cao đã tạo nền tảng cho một trong những cú tăng tài sản vĩ đại nhất trong lịch sử.

Dù bị nhiều bên chỉ trích, gói tiền thưởng năm 2018 đã được đa số cổ đông Tesla thông qua với tỷ lệ cao. Các mục tiêu đều rất tham vọng, thậm chí xa vời. Ví dụ, Musk đưa giá trị vốn hóa của Tesla lên mức 650 tỷ USD – ngang bằng với những gã khổng lồ công nghệ như Amazon, Alphabet và Microsoft ở thời điểm đó.

Đó là cách tốt nhất, mạnh mẽ nhất và “đậm chất Musk” nhất để ông tập trung vào Tesla trong một thời gian dài.

Những gì diễn ra sau đó giống như trong mơ. Với tính khí “màu mè” và những dòng tweet của Musk, giá cổ phiếu đã tăng vọt. Đến cuối năm 2020, Musk đạt được cột mốc đầu tiên một cách dễ dàng và được thưởng 304 triệu quyền chọn cổ phiếu Tesla với giá thực hiện 23,34 USD/cổ phiếu.

Musk đạt được 11 trong tổng số 12 cột mốc đã đề ra (với các chỉ tiêu về tài chính và giá trị vốn hóa). Đây là 1 thành công lớn, nhưng không phải là không có khiếm khuyết.

Theo Kristin Hull, nhà sáng lập quỹ Nia Impact Capital, “rõ ràng là gói thưởng năm 2018 không đủ để giữ cho Musk tập trung vào Tesla”. Và giờ thì cơ chế này là một phần trong vụ kiện được các cổ đông nộp đơn lên tòa án bang Delaware. Họ cáo buộc đây là khoản quá lớn và Musk nên trả lại tiền cho Tesla.

Cổ phiếu Tesla chiếm tỷ trọng lớn trong khối tài sản của Musk.

Để rồi lao dốc

Kể từ 1/12 đến nay, cổ phiếu Tesla đã giảm tổng cộng 39%, gấp 5 lần mức giảm của chỉ số Nasdaq 100. Tesla vấp phải sự cạnh tranh khốc liệt và không đạt được kỳ vọng về lượng xe bán ra dù đã giảm giá.

Musk – người đã có nhiều năm sử dụng các cổ phiếu Tesla làm đảm bảo để huy động tiền mặt qua các khoản vay ký quỹ - nhanh chóng mất ngôi giàu nhất thế giới. Hiện tài sản của Musk có giá trị 129,4 tỷ USD, giảm hơn 210 tỷ USD so với đỉnh.

Mới đây quỹ Fidelity Investments (cũng là nhà đầu tư đã rót tiền vào Twitter) định giá mạng xã hội này chỉ bằng một nửa so với con số 44 tỷ USD mà Musk đã bỏ ra mua. Nguyên nhân là do chi phí đi vay tăng cao trong khi doanh thu quảng cáo sụt giảm mạnh. Điều đó đồng nghĩa 79% cổ phần tại đây của Musk hiện chỉ có giá trị 11,6 tỷ USD.

Musk có quyền chọn cổ phiếu và đã làm mọi thứ có thể để “thổi giá”. Có lẽ các cổ đông đã không lường trước được rằng vị CEO sẽ thu được 40 tỷ USD từ số quyền chọn đó, và lại dành toàn bộ số tiền thu được để “mua hớ” một công ty khác.

“Trong khi hội đồng quản trị kiếm được vài triệu USD thì Musk kiếm hàng tỷ USD. Nhưng luôn có nguy cơ Musk lợi dụng để kiếm tiền trong chốc lát và bỏ rơi công ty”, Stephen Diamond, giáo sư luật tại ĐH Santa Clara nhận xét.

42% cổ phần tại SpaceX cũng chiếm tỷ trọng lớn trong khối tài sản của Musk. Tuy nhiên, quan trọng là Musk không thể lấy SpaceX, Boring hay Neuralink làm đòn bẩy như đã làm với 1 công ty niêm yết như Tesla.

Bao giờ Musk sẽ “cháy tài khoản”?

Trong bối cảnh cổ phiếu Tesla cắm đầu lao dốc như hiện nay, nhiều người nảy ra câu hỏi: đến khi nào “vua công nghệ” sẽ bị “margin call”?

Không có câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi khó nhằn này. Tài liệu năm 2022 cho thấy tính đến cuối tháng 3 khoảng 52% số cổ phiếu mà Musk đang nắm giữ được sử dụng làm tài sản đảm bảo cho các khoản vay, nhưng không biết tỷ lệ đòn bẩy cụ thể là bao nhiêu.

Tuy nhiên, thỏa thuận trong gói tài trợ cho Twitter đưa ra một số manh mối. Theo các điều khoản, Musk có thể đã vay 12,5 tỷ USD với tỷ lệ cho vay trên giá trị (loan-to-value-ratio) ở mức 20%. Ông sẽ bị margin call nếu như con số vượt 35%. Khi đó Musk phải tăng lượng cổ phiếu ký quỹ hoặc giảm quy mô vay hoặc cả hai.

Áp dụng tỷ lệ tương tự thì nếu sử dụng cổ phiếu Tesla ở mức giá 359,2 USD (giá ngày 31/3), Musk đã vay được 19,2 tỷ USD trên số cổ phiếu trị giá khoảng 96 tỷ USD.

Ngày 14/10, cổ phiếu Tesla đóng cửa dưới mức 205 USD và con số đã vượt quá 35%. Để quay trở lại mức 25%, Musk phải trả 5,5 tỷ USD hoặc ký quỹ thêm số cổ phiếu Tesla trị giá 22 tỷ USD.

Vài tuần sau đó, Musk bán ra 3,95 tỷ USD cổ phiếu Tesla. Không rõ Musk cần tiền để trả cho thương vụ mua Twitter hay để không bị margin call.

Musk càng bán ra thì cổ phiếu Tesla càng giảm giá. Cú bốc hơi tài sản lớn nhất trong lịch sử vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Giá trị vốn hóa của Tesla giảm thảm hại, sắp bị các đối thủ bắt kịp.

Cửa nào cho Musk?

Tuy nhiên, Musk vẫn có những lựa chọn khác để giành lại ngôi vương từ tỷ phú người Pháp Bernard Arnault và nới rộng khoảng cách với tỷ phú Ấn Độ Gautam Adani.

Ông có thể bắt đầu với SpaceX, vốn vẫn đang dẫn đầu trong 1 ngành còn ở thuở sơ khai, giống như Tesla thống lĩnh thị trường xe điện trong giai đoạn đầu. Tuần trước “vua SPAC” Chamath Palihapitiya dự báo sáng kiến Starlink của SpaceX sẽ IPO trong năm 2023, điều giúp Musk “dễ thở” hơn. Starlink có vai trò quan trọng trong cuộc chiến ở Ukraine.

Về phần Twitter, siêu ứng dụng X có thể phát triển đến tầm cỡ tương tự WeChat – động lực kiếm tiền chính của Tencent và cũng chiếm tỷ trọng lớn trong khối tài sản của nhà sáng lập Pony Ma.

Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại thì các tham vọng vẫn rất xa vời.

Còn tại Tesla, hội đồng quản trị đang đứng trước sức ép phải chứng tỏ họ có thể xử lý tốt nếu như Musk không còn làm CEO hay không. Và, dù Musk có thể là nguồn gốc của nhiều rắc rối, Tesla tăng trưởng như vũ bão phần lớn là nhờ hoàn cảnh vĩ mô thuận lợi gồm lãi suất thấp và xu hướng điện khí hóa.

Thêm vào đó, “sân chơi” mà Tesla độc chiếm suốt 1 thập kỷ hiện đã trở nên chật hẹp với sự tham gia của cả những công ty ô tô huyền thoại và những tân binh như Lucid và Rivian. Gần đây Tesla đã hạ giá và đưa vào các chính sách chiết khấu sâu, đặc biệt ở thị trường cạnh tranh khốc liệt như Trung Quốc. Đó là những điều mà từ trước đến nay Musk vẫn luôn phản đối.

“Nhìn vào những gì Musk đang làm, chắc hẳn nhiều người sẽ tự hỏi liệu Elon Musk có thực sự để mặc cho tập đoàn có thể coi là biểu tượng của nước Mỹ dần dần tự sụp đổ? Twitter là “miếng bánh” quá to mà Musk không thể nuốt trôi. Giờ thì Musk đã mắc kẹt trong cái bẫy tài chính do chính mình giăng ra”, giáo sư Diamond nói.

Tham khảo Bloomberg