Giáo sư Võ Tòng Xuân (giữa) phân tích về ngành hàng lúa gạo - Ảnh: Hoàng Triều

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2023, Việt Nam xuất khẩu khoảng 8,29 triệu tấn gạo, trị giá 4,78 tỉ USD, tăng 16,7% về khối lượng và tăng 38,4% về giá trị so với năm 2022. Đây là mức cao nhất kể từ khi Việt Nam bắt đầu tham gia xuất khẩu gạo (năm 1989). Xuất khẩu gạo Việt Nam năm 2023 hưởng lợi khi thương mại gạo toàn cầu trong trạng thái cung không đủ cầu.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) - đánh giá, nông dân trồng lúa hưởng lợi kép khi giá vật tư thấp, giá lúa gạo tăng. Không riêng nông dân mà cả chuỗi ngành hàng lúa gạo đã có một năm thành công. Ông nhận định, với diễn biến như hiện nay, năm 2024 nếu giá gạo giảm như năm 2021-2022, nông dân vẫn có lời. Tuy nhiên vẫn cần thêm giải pháp để ngành hàng lúa gạo phát triển hơn.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN PTNT) cho rằng, ngành hàng lúa gạo đã có một năm thành công - Ảnh: Hoàng Triều

Hiện giá gạo xuất khẩu của Việt Nam khoảng 600-700 USD/tấn. Nhiều thời điểm, giá gạo Việt Nam cao hơn giá gạo Thái Lan. Theo giáo sư Võ Tòng Xuân, không hẳn do Ấn Độ, Thái Lan bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu nên có chênh lệch này. Gạo Việt Nam được giá và có thể còn tăng thêm là nhờ giống mới. Nhờ chiến lược "sống chung với biến đổi khí hậu", Việt Nam vẫn có những vùng lúa cao sản 3-4 vụ/năm. Đặc biệt, nhiều vùng trồng lúa thuận theo tự nhiên, tăng sức cạnh tranh cho hạt gạo xuất khẩu.

Ông Phạm Thái Bình - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (Cần Thơ) cũng cho rằng, giá gạo Việt Nam cao hơn Thái Lan không phải ăn may mà có sự đầu tư. Việt Nam hơn hẳn Thái Lan về bộ giống lúa ngắn ngày, chất lượng cao.

Ông Phạm Thái Bình cho rằng, giá gạo Việt Nam cao hơn Thái Lan là nhờ có sự đầu tư - Ảnh: Hoàng Triều

Tuy nhiên, ngành hàng lúa gạo đang đối diện với một số trở ngại. Hiện cả nước có 250 doanh nghiệp (DN) xuất khẩu gạo nhưng rất ít DN có vùng nguyên liệu, kể cả những DN xuất khẩu có sản lượng lớn. Theo ông Lê Thanh Tùng, thực tế này dẫn đến hạn chế, các DN mua gom không thể xây dựng thương hiệu vì khó kiểm soát được chất lượng.

Theo một số chuyên gia tham dự tọa đàm, "cánh đồng lớn" có thể là giải pháp. Mô hình giúp gắn chặt lợi ích của nông dân và DN. GS Võ Tòng Xuân cho biết ngành gạo đang đối mặt thực trạng DN tranh mua, tranh bán vì không có giá sàn cho gạo xuất khẩu. Nếu DN và nông dân có hợp đồng sẽ ràng buộc lẫn nhau, tránh được điểm yếu của ngành hàng này. Nông dân có thể tham gia hợp tác xã để được tập huấn cách dùng giống, quy trình canh tác... Khi đó giá thành sản xuất lúa được kéo giảm, chất lượng gạo tăng lên, giá bán tăng theo. DN tham gia được ưu tiên vay vốn để đầu tư máy móc, thiết bị và quy trình xây dựng thương hiệu hạt gạo, truy xuất nguồn gốc.

GS Võ Tòng Xuân cũng cho rằng, ngành lúa gạo cần đa dạng về giống, phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu đồng thời hướng đến đa dạng về sản phẩm chế biến. Chẳng hạn, có những loại gạo riêng để làm bún, hủ tiếu… 

Ngành xuất khẩu lúa gạo đang định vị theo hướng tăng giá trị - Ảnh minh họa

Đồng quan điểm với các chuyên gia, bà Võ Phương Thủy - Phó giám đốc phụ trách Sở Công Thương Đồng Tháp - cho rằng, xuất khẩu gạo có một năm thành công về giá trị, sản lượng nhưng ngành gạo vẫn tồn tại những khó khăn như thời điểm giá lúa cao, nông dân có lợi nhưng doanh nghiệp xuất khẩu khó khăn. Vì vậy, cần thiết phải xây dựng chuỗi liên kết doanh nghiệp và nông dân. 

Quốc Thái