Cùng với sự phát triển như vũ bão của giới khởi nghiệp Việt Nam trong vài năm gần đây, thị trường vốn xuất hiện rất nhiều hình thức gọi vốn mới lạ và độc đáo – một trong số đó chính là huy động vốn từ cộng đồng. Hình thức huy động vốn trong cộng đồng không mới ở trên thế giới – ra đời từ năm 2003, song nó mới chỉ manh nha tại thị trường Việt Nam trong khoảng 2 năm trở lại đây.

Như vợ chồng nhà Lê Diệp Kiều Trang, nhờ thành công huy động vốn cộng đồng, những dự án khởi nghiệp của họ như thiết bị đeo Misfit hay xe đạp Superstrata 3D đã có thể phát triển nhanh cũng như dẫn dắt thị trường. Tuy nhiên, không phải khi nào các founder cũng thành công.

Năm 2019, Đào Chi Anh – một cái tên quen thuộc ở thị trường khởi nghiệp F&B đã thất bại khi tiến hành gọi vốn cộng đồng cho dự án The New KAfe. Đào Chi Anh đặt mục tiêu gọi vốn 200.000 USD trên website Gofundme, để xây lại thương hiệu đình đám một thời của mình, nhưng kết quả chỉ gọi được 2.224 USD.

Trong năm 2020, do Covid-19 hoành hành khắp nơi khiến việc đi lại, tiếp xúc và tìm hiểu bỗng trở nên khó khăn, ảnh hưởng xấu đến các phương thức gọi vốn truyền thống từ nhà đầu tư thiên thần/quỹ đầu tư cá nhân/quỹ đầu tư mạo hiểm; khiến gọi vốn cộng đồng càng được ưa chuộng.

Một ví dụ là tại Mỹ, nền tảng gọi vốn cộng đồng Republic tăng trưởng đến hơn 300% với hơn 1 triệu nhà đầu tư đến từ 110 quốc gia trên thế giới. Số lượng công ty được đầu tư tăng lên gấp đôi so với 3 năm trước đây, với hơn 300 trong tổng số 30.000 công ty nộp đơn. Tại Việt Nam, nền tảng gọi vốn cộng đồng đầu tiên đã ra mắt trong năm 2020 tên Powerpass và có rất nhiều startup quyết định huy động vốn từ cộng đồng thay vì từ các nhà đầu tư – giống Lão Concepts Holding.

Lão Concepts Holding đạt mục tiêu huy động vốn đầu tư cộng đồng sau 3 tuần

Theo tiết lộ từ chính Ngô Tuấn Nghĩa (Nghĩa Ngô) – Founder của Lão Concepts Holding, thì doanh nghiệp của anh vừa thành công gọi vốn cộng đồng. Cụ thể: chỉ trong vòng 3 tuần, Lão Concepts Holding đã huy động được 50% số vốn cần thiết cho hoạt động 1 năm của cả hệ thống, nhanh hơn rất nhiều so với gọi vốn từ quỹ đầu tư.

Tuy anh Nghĩa không tiết lộ cụ thể là doanh nghiệp của anh huy động vốn cộng đồng qua nền tảng hay liên lạc với từng cá nhân đơn lẻ; tuy nhiên, nếu nhìn vào giá trị suất đầu tư mà Nhà sáng lập này tiết lộ - nhiều khả năng là anh huy động qua nhà đầu tư cá nhân lớn nằm trong mạng lưới quan hệ của anh. Tức những người biết rất rõ bản thân Ngô Tuấn Nghĩa cũng như tình hình hoạt động kinh doanh của các thương hiệu như Lão Trư BBQ hay Lão Ngưu.

Lão Concepts Holding hiện đang sử dụng mô hình huy động vốn M.O.V.E, gồm Money (tiền), Opportunity (cơ hội), Voucher (cổ tức bằng voucher tiền mặt) và Exchange (quyền chọn quy đổi cổ phiếu hoặc hoàn vốn) để thu hút và giữ được tính minh bạch với các nhà đầu tư cộng đồng. Mỗi suất đầu tư trị giá 100 triệu đồng, mỗi nhà đầu tư được đầu tư tối đa 3 suất/mỗi nhà hàng và lũy tuyến theo cơ chế đầu tư dưới đây.

Tiền: cổ tức ưu đãi ‘được cam kết’ chi trả bằng tiền mặt dành cho nhà đầu tư lến đến 24%/năm; cơ hội: cơ hội đồng sở hữu thương hiệu và hệ thống chuỗi nhà hàng cùng Lão Concepts Holding; voucher: cổ tức bằng voucher tiền mặt được chi trả 2% mỗi tháng, sử dụng trong toàn bộ hệ thống nhà hàng tương đương 24%/năm; exchange: sau thời hạn hợp đồng 2 năm, cổ đông có quyền chọn quy đổi thành cổ phiếu phổ thông hoặc được hoàn lại số tiền đã đầu tư.

"Để xây dựng doanh nghiệp bền vững, hãy tạo ra cơ chế giúp biến khách hàng trở thành nhà đầu tư và ngược lại", anh Ngô Tuấn Nghĩa nêu lý do chọn cách huy động vốn từ cộng đồng thay vì từ Quỹ đầu tư hoặc Nhà đầu tư thiên thần.

Lợi ích có thể nhìn thấy trước tiên ở hình thức huy động vốn này: những nhà đầu tư với mối quan hệ rộng sẽ là khách hàng thường xuyên của Lão Trư BBQ hay Lão Ngưu. Giả sử doanh nghiệp này có khoảng hơn 10 nhà đầu tư đến từ cộng đồng, chắc chắn họ sẽ có một lượng khách hàng thường xuyên đáng kể từ chính nhà đầu tư, bạn bè và gia đình của họ.

Vậy làm sao để huy động vốn cộng đồng đúng cách?

Theo Ngô Tuấn Nghĩa, trước khi đi vào chi tiết làm sao để gọi vốn cộng đồng thành công, chúng ta phải phân biệt rõ cách gọi vốn truyền thống và hiện đại – cụ thể là gọi vốn cộng đồng.

Gọi vốn truyền thống tức một vài nhà đầu tư có ý tưởng kinh doanh tạo một nhóm nhỏ và góp một giá trị tài chính lớn cho một dự án. Huy động vốn cộng đồng tức một nhóm rất đông nhà đầu tư, góp những giá trị tài chính nhỏ cho một ý tưởng kinh doanh.

Còn những nhà đầu tư cộng đồng là những nhà đầu tư không chuyên có tiền nhàn rỗi nhưng thiếu mô hình kinh doanh đột phá và thiếu kiến thức – kinh nghiệm – đam mê, song vẫn mong muốn được làm chủ và tìm kiếm sự tăng trưởng (gấp 5 hoặc gấp 10); hoặc lười kinh doanh vì tâm lý sợ thua lỗ và bị mất tiền.

Những ai sẽ tiến hành gọi vốn cộng đồng? Những founder có mô hình kinh doanh tốt, có thời gian - kiến thức - mối quan hệ, sẵn sàng bỏ ra nhiều công sức và đam mê; tuy thiếu vốn so với quy mô hoạt động song luôn khao khát được mở rộng mô hình và phát triển mạnh mẽ công việc kinh doanh của mình.

"Tôi luôn muốn tay đổi diện mạo ngành F&B trung và thấp cấp của Việt Nam bằng đam mê cháy bỏng. Định hướng phát triển của Lão Concepts Holding là sẽ trở thành tập đoàn kinh doanh về F&B, tìm kiếm sự tăng trưởng bằng cách liên tục hình thành các thương hiệu mới, với các concept khác nhau hoặc nhận quyền thương hiệu, với mục tiêu đứng top 10 trên thị trường trong vòng 5 năm tới.

Đầu tư vào Lão Concepts Holding, tức nhà đầu tư có cơ hội sở hữu chuỗi F&B có hệ thống quản trị bài bản và chiến lược phủ rộng thị trường rõ ràng", founder Ngô Tuấn Nghĩa tiết lộ tham vọng của bản thân.

Với những trải nghiệm có được sau quá trình gọi vốn cộng đồng vừa qua, Ngô Tuấn Nghĩa cho rằng, gọi vốn cộng đồng trong mảng F&B không khó nhưng nó không dành cho các startup chỉ mới ở dạng ý tưởng, mà phải là mô hình đã được chứng minh hiệu quả - cụ thể tỷ suất lợi nhuận phải trên 6%, mô hình kinh doanh dễ quản lý cũng như scale-up.

"Các điều kiện cần để thành công gọi vốn cộng đồng: mô hình kinh doanh đã được chứng minh hiệu quả - điều này đồng nghĩa với phương pháp gọi vốn này không phù hợp với các startup chỉ mới có các ý tưởng kinh doanh; mô hình kinh doanh hiệu quả nhưng phải có biên độ lợi nhuận tốt và tối thiểu phải từ 6% trở lên; mô hình kinh doanh phải tinh gọn, được tối ưu, quản trị đơn giản và dễ dàng để có thể scale-up", founder thương hiệu Lão Trư BBQ nêu cụ thể.

Bên cạnh đó, phương pháp này có 3 loại hình đầu tư cổ phần cơ bản để các startup và các nhà đầu tư có thể chọn lựa.

Loại đầu tiên là cổ phần phổ thông với cổ tức theo lợi nhuận (nếu có), nhà đầu tư có quyền biểu quyết và được mua cổ phần ưu tiên, song khi công ty giải thể thì không ưu tiên được giải quyết hệ quả. Thứ hai là cổ phần ưu có cổ tức cố định theo ưu đãi cam kết, nhưng nhà đầu tư không có quyền biểu quyết và không ưu tiên mua thêm cổ phần sau này, khi công ty giải thể sẽ được ưu tiên nhận tiền trước. Cuối cùng là loại cổ phần ưu đãi biểu quyết: cổ tức theo lợi nhuận (nếu có), nhà đầu tư có quyền biểu quyết quan trọng, được ưu tiên mua cổ phần, nhưng khi công ty giải thể thì không được ưu tiên nhận tiền trước.

"Để huy động vốn từ cộng đồng đúng cách, chúng ta cần đặc biệt lưu ý đến các vấn đề pháp lý. Minh bạch - rõ ràng trong các khoản đầu tư khi huy động vốn chính là ưu tiên hàng đầu và phải nghiên cứu kỹ các loại hợp đồng với mỗi cơ chế huy động vốn khác nhau. Nên chỉ huy động đủ số vốn cần thiết để đầu tư và sử dụng vốn đúng mục đích đã huy động", founder Lão Concepts Holding đề nghị.

Tuy nhiên, như tất cả những hình thức huy động vốn khác, gọi vốn cộng đồng cũng có những hạn chế nhất định. Ví dụ: mô hình bị giới hạn bởi số lượng cổ đông góp vốn và vốn điều lệ tối đa; trong quá khứ, đã có nhiều mô hình biến tướng đa cấp, hoặc lừa đảo nên founder sẽ gặp khó khăn trong việc tạo được niềm tin cho nhà đầu tư.

Quỳnh Như