Trải qua 26 năm, song hành cùng sự phát triển thị trường chứng khoán, việc ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong công tác quản lý Nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán đã liên tục phát triển và ghi nhận nhiều bước tiến quan trọng.
Cơ chế đối tác bù trừ thanh toán trung tâm - CCP là gì?
CCP (Central Clearing Counterparty) là việc tổ chức thực hiện chức năng bù trừ thanh toán trung tâm cho thị trường chứng khoán (TTCK), thông qua cơ chế thế vị, để trở thành chủ thể đứng giữa các bên giao dịch, người bán của tất cả các người mua và người mua của tất cả các người bán.
Với cơ chế này, CCP đảm bảo việc thanh toán giao dịch ngay cả trong trường hợp một bên trong giao dịch ban đầu (giao dịch gốc) không thực hiện được nghĩa vụ thanh toán.
CCP có các chức năng cơ bản gồm bảo lãnh thanh toán, bù trừ ròng các nghĩa vụ thanh toán và quản lý rủi ro.
Hiện nay, tại nhiều TTCK trên thế giới, mô hình CCP đang được áp dụng cho cả thị trường giao ngay và thị trường phái sinh. Riêng với TTCK phái sinh, mô hình này có vai trò rất quan trọng do được trang bị một hệ thống quản lý rủ ro đa tầng, đa lớp.
Vào năm 2018, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) đã khảo sát mô hình này tại TTCK cơ sở Thái Lan để chuẩn bị triển khai tại Việt Nam trong tương lai.
Việc triển khai mô hình bù trừ thanh toán trung tâm - CCP, công nghệ KRX, nghiệp vụ giao dịch trong ngày, thanh toán chứng khoán chờ về, chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết... dự kiến sẽ là các yếu tố chính thúc đẩy TTCK trong năm 2022.
Chứng khoán SSI kỳ vọng động lực này sẽ nâng TTCK nước ta lên thị trường mới nổi trong kỳ đánh giá thị trường hàng năm của FTSE Russell Index vào tháng 9/2022.
Nhà đầu tư hưởng lợi từ CCP
Theo ông Dương Văn Thanh - Tổng Giám đốc Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD), khi triển khai mô hình CCP, hoạt động bù trừ thanh toán sẽ có những thay đổi chủ yếu sau:
Thứ nhất, sức mua của nhà đầu tư sẽ được tăng lên đáng kể khi thay vì phải có đủ 100% tiền ký quỹ trước khi mua, nhà đầu tư có thể chỉ phải ký quỹ tiền cho mỗi lệnh mua dự kiến thực hiện theo một tỉ lệ nhất định theo yêu cầu của thành viên bù trừ. Với số tiền phải thanh toán còn lại, nhà đầu tư nộp cho thành viên bù trừ trước khi thanh toán.
Thứ hai, thanh khoản của thị trường sẽ được cải thiện khi nghiệp vụ bán chứng khoán chờ về sẽ được áp dụng ngay khi triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm cho hoạt động bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán.
Thứ ba, công tác quản lý rủi ro mất khả năng thanh toán được nâng cao, hoàn thiện theo hướng VSD thông qua cơ chế thế vị tham gia vào giao dịch để đảm bảo thanh toán cho nhà đầu tư trong trường hợp xảy ra mất khả năng thanh toán.
Đồng thời, CCP bổ sung nhiều lớp phòng vệ rủi ro như nâng cao tiêu chí làm thành viên bù trừ, ký quỹ giao dịch chứng khoán, đóng góp Quỹ bù trừ theo phương pháp định lượng rủi ro (stress test), sử dụng Quỹ phòng ngừa rủi ro và nguồn vốn của VSD sau khi được Bộ Tài chính chấp thuận, cơ chế mua vào bắt buộc (buyin), chuyển sang thanh toán bằng tiền...
Nghiệp vụ này đã được VSD hoàn thiện song song với quá trình góp ý dự thảo Nghị định, Thông tư hướng dẫn Luật Chứng khoán năm 2019 và dự kiến triển khai sau khi hệ thống công nghệ thông tin mới (gói thầu 04) đi vào hoạt động.