Phim Einstein and the Bomb hé mở thêm một góc nhìn về sự ra đời của bom nguyên tử - thứ vũ khí đáng sợ nhất trong lịch sử nhân loại.

Người ta muốn nghe gì ở Einstein?

Bộ phim theo chân nhà khoa học thiên tài Albert Einstein vào giai đoạn nửa sau cuộc đời ông, khi nhà khoa học thiên tài này đã giành được tất thảy vinh quang, được học giới công nhân, được đại chúng biết đến, "một ngôi sao" sáng với mái tóc hoa râm bù xù, có vẻ ngại ngần lúc đứng trước đám đông, nhỏ bé nhưng ẩn chứa một trí tuệ lớn.

Đạo diễn Anthony Philipson đã chọn lựa kể câu chuyện này theo cách phục dựng lại nhiều trường đoạn do diễn viên minh họa, kết hợp với những thước phim tư liệu.

Ngay từ dòng chữ giới thiệu đầu tiên, bộ phim đã khẳng định mọi phát ngôn của Einstein trong tác phẩm tài liệu này đều là những gì nhà khoa học từng nói/viết ngoài đời thực.

Ta có một diễn viên vào vai Einstein không giống thật lắm nhưng ở một phim tài liệu thì có thể chấp nhận được.

Dần dà, ta bị chính câu chuyện thuyết phục. Bộ phim mở ra hành trình trốn chạy của Einstein khỏi nước Đức dưới bàn tay sắt của phát xít. Ông phải dọn đến Anh dưới sự bảo trợ của trung tá Locker Lampson.

Nhà vật lý gốc Do Thái Albert Einstein từng có tất cả, trước khi mất tất cả, trở thành người vô gia cư, phải sống trong một cái lán ở vùng Norfolk, cách xa nơi ông từng gọi là tổ quốc.

Thiên hạ có thể không biết thuyết tương đối của Einstein là chi, nhưng thiên hạ biết tiếng nói của ông.

Người ta muốn nghe tiếng nói đó, không phải về các vấn đề khoa học mà là về chính trị xã hội, về tình hình thế giới.

Einstein and the Bomb chỉ ra tình thế lưỡng nan của một tài năng bị lôi khỏi tiểu vũ trụ suy tư của ông ta và bị đẩy ra khỏi thế giới ấy, bị buộc phải có chính kiến với mọi vấn đề nhiều khi nằm ngoài chuyên môn và sự hiểu biết thấu đáo của ông ta.

Einstein bị đẩy ra sân khấu chính để kêu gọi hòa bình. Viết thư cho tổng thống nhắc nhở mối đe dọa vũ khí ở nước Đức.

Và cuối cùng những khán giả bị tên phim thu hút sẽ muốn tìm đáp án cho câu hỏi: Vậy Einstein đóng vai trò trong sự ra đời của "trái bom"? Ông có trách nhiệm gì cho vô số sinh mạng đã bị chôn vùi dưới hai thành phố Nagasaki và Hiroshima?

Bóng ma ám ảnh thế giới

Đặt tên một nhà khoa học nổi tiếng nhất mọi thời đại bên cạnh thứ vũ khí nguy hiểm nhất mọi thời đại, thoạt nghe như một sự mỉa mai, cũng giống như tên cho một giải thưởng hòa bình tầm cỡ quốc tế được đặt theo tên một người làm giàu nhờ kinh doanh thuốc nổ.

Chính cái mỉa mai không cười nổi ấy đã thổi thêm sự đa đoan phức tạp của tình thế làm người vào nhà khoa học tưởng không có gì ngoài thế giới của ông ta.

Trong phim, ta được nghe Einstein giải thích về khả năng một nguồn năng lượng khổng lồ có thể được chất chứa trong một nguyên tử tế vi. Ông cũng không tin rằng với trình độ khoa học của thời ông, người ta có thể giải phóng năng lượng nguyên tử.

Là một người yêu chuộng hòa bình, chứng kiến sự trỗi dậy và sức mạnh của Đức quốc xã, Einstein nghĩ rằng phải dùng vũ lực mới có thể chống lại nó.

Đó cũng có thể là lời giải thích vì sao ông viết thư cho tổng thống Mỹ đề xuất đẩy nhanh nghiên cứu vũ khí hạt nhân vì tin rằng Đức đang đạt được thành tựu trong nghiên cứu loại vũ khí vhủy diệt này.

Dù vậy, với quá khứ là công dân Đức, Einstein bị đặt ngoài dự án phát triển bom nguyên tử. Phần còn lại chắc hẳn đa số khán giả đã biết.

Đức không thành công. Mỹ không dùng bom nguyên tử chấm dứt chiến tranh ở châu Âu mà thả xuống những thường dân vô tội ở Nhật Bản.

Các nước thi nhau chạy đua vũ trang. Chiến tranh lạnh kéo dài. Ngày nay, chiến tranh hạt nhân vẫn là bóng ma ám ảnh thế giới.

Vào những năm cuối đời của Albert Einstein, một nhà báo người Nhật đã trao đổi qua thư, chất vấn vai trò của Einstein trong sự ra đời bom nguyên tử. "Mỗi bước tiến quan trọng đều đem đến những câu hỏi mới", Einstein đáp.

Và "Chúng ta không được lên án con người vì cuộc chinh phục sức mạnh thiên nhiên của họ đang bị lợi dụng cho các mục đích hủy diệt. Mà đúng hơn, số phận nhân loại phụ thuộc hoàn toàn vào sự phát triển đạo đức của con người".

Khoa học không xấu, việc tìm kiếm tri thức thế giới, giải mã những bí ẩn, khám phá những điều nằm ngoài tri kiến thường ngày là một khát vọng thành thực và chính đáng. Nhưng chúng ta phải ứng xử với những kiến thức mới như thế nào. Con người phải đối diện với tiến bộ công nghệ ra sao?

Einstein and the Bomb không chỉ trả lời một câu hỏi từ quá khứ. Sau rốt, việc Albert Einstein can dự thế nào với bom nguyên tử đã thuộc về lịch sử.

Chính yếu là phải làm sao để trang lịch sử bi đát ấy không lặp lại, để khoa học phục vụ đời sống và sự phát triển của văn minh nhân loại. Đó là nan đề đặt ra với con người thời hiện đại.