Hôm nay nằm trong Top, ngày mai rớt khỏi Top - thứ hạng tỷ phú của Trung Quốc có vẻ là một trong những thứ thiếu tính ổn định nhất. Năm 2017, Hui Ka Yan, người sáng lập nhà phát triển bất động sản China Evergrande Group, là người giàu nhất Trung Quốc. 

Một năm sau đó, Jack Ma của Alibaba Group Holding Ltd đã soán ngôi vị này. Giờ đây, Zhong Shanshan, chủ tịch công ty đóng chai nước Nongfu Spring Co., vừa mới trở thành người giàu nhất Trung Quốc; trên thực tế, thậm chí còn giàu hơn Warren Buffett. Hàng tỷ ảnh mắt đầy bất ngờ đổ dồn về phía nhân vật này.

Việc thứ hạng được thay đổi nhanh chóng một phần phản ánh những biến chuyển trong cấu trúc trong nền kinh tế Trung Quốc. Số lượng các nhà phát triển bất động sản đã tăng cao cho đến cuối năm 2017, khi Bắc Kinh khởi động một chiến dịch xóa nợ doanh nghiệp quyết liệt. Điều này đã ảnh hưởng đến khả năng tăng trưởng tài sản của những người người điều hành doanh nghiệp bất động sản mắc nợ nhiều nhất thế giới như Hui, và mở đường cho sự trỗi dậy của các ông trùm công nghệ. Tuy nhiên, trong ba tháng qua, "gió" lại thay đổi. 

Lần này, Bắc Kinh đang đàn áp các gã khổng lồ công nghệ vì chống độc quyền. Chẳng hạn, việc tạm ngừng phát hành lần đầu ra công chúng trị giá 35 tỷ USD của Ant Group vào phút chót đã tiêu tốn hàng tỷ USD. Giờ đây, Trung Quốc tập trung vào "Big Food" (các tập đoàn lớn trong lĩnh vực thực phẩm) - nơi mà tất cả mọi người từ những nhà sản xuất bạch tửu đến những người chăn nuôi lợn đều được hưởng doanh thu kỷ lục từ việc chi tiêu tiêu dùng tăng mạnh. Các động thái mạnh mẽ của ông Zhong một phần tạo nên hiện tượng này.

Nhưng sự biến động trong bảng xếp hạng tỷ phú cũng là một dấu hiệu bộc lộ sự giàu có đầy ngắn ngủi ở Trung Quốc. Một câu hỏi được đặt ra là: Zhong sẽ có bao nhiêu tỷ nếu quyết định bán tài sản của mình ngay bây giờ? Liệu ông có còn giàu hơn Warren Buffett không? Liệu đó có phải là cách đo lường sự giàu hay không?

Ông trùm nước đóng chai này có giá trị tài sản ròng là 91,5 tỷ USD, cao hơn mức 88,9 tỷ USD của ông Buffett, theo Bloomberg Billionaires Index. Phần lớn tài sản của Zhong, tương đương 74 tỷ USD, có được từ 84% cổ phần của ông trong Nongfu Spring. 

Zhong có thể nhận được bao nhiêu nếu bây giờ ông muốn chuyển thành tiền một số cổ phần đó? Thực ra, cổ phiếu Nongfu không phải là tài sản đảm bảo tốt cho các khoản vay ký quỹ. Tỷ lệ cho vay trên giá trị của cổ phiếu, theo Philip Securities Group có trụ sở tại Hồng Kông, chỉ là 50%. 

Để so sánh, nhà tài phiệt Hồng Kông Li Ka-shing, người hiện đang kém Zhong trong bảng xếp hạng, có thể nhận được khoản vay ký quỹ 80% cho cổ phiếu của mình tại CK Hutchison Holdings Ltd. Thậm chí, khối tài sản của Jack Ma còn ổn định hơn rất nhiều - cũng được ký quỹ ở mức 80%.

Các ngân hàng quyết định quy mô của các khoản vay ký quỹ dựa trên tính thanh khoản hoặc tốc độ bán ra của các cổ phiếu. Tỷ lệ cho vay trên giá trị của một cổ phiếu sẽ cao hơn nếu nó là một phần của chỉ số chính, chẳng hạn như Hang Seng - mà CK Hutchison và Alibaba nằm trong nhóm đó. Mặt khác, các cổ phiếu kém thanh khoản có giá trị thấp hơn đối với các ngân hàng. Lãi/lỗ chưa thực hiện đều không đáng tin cậy.

Do đó, nhìn vào sự giàu có trên giấy tờ của các tỷ phú Trung Quốc có thể gây hiểu lầm vì phần lớn sự giàu có của họ đến từ việc nắm giữ cổ phiếu. Người ta thậm chí có thể cho rằng định giá của Nongfu cao một cách bất thường, bởi vì nó có quá ít nguồn cung trên thị trường. Hai phần ba số cổ phiếu đang lưu hành của nó không được giao dịch vì chúng được nắm giữ bởi những người trong công ty, dữ liệu do Bloomberg tổng hợp cho thấy.

Tương tự, Hui, người được xếp hạng giàu thứ 13 Trung Quốc theo Bloomberg Billionaires Index, cũng không thực sự có được 25,9 tỷ USD như được biết: 100 USD cổ phiếu Evergrande sẽ chỉ đem lại 20 USD tiền vay ký quỹ. Phần lớn tài sản của Hui đến từ 77% cổ phần của ông trong Evergrande.

Vốn cổ phần tư nhân và quỹ đầu tư mạo hiểm được đánh giá một phần ở việc họ có thể thoái vốn tại danh mục của mình không. Liệu có thể dùng cách tương tự để đánh giá các tỷ phú hay không? Giới siêu giàu Trung Quốc thường khó làm được điều đó. Họ vẫn sở hữu quá nhiều cổ phần doanh nghiệp do họ thành lập. Trong khi đó, các ưu tiên kinh tế và chính trị đang thay đổi hình thái của Bắc Kinh, tạo ra những câu chuyện giàu - nghèo chỉ sau một đêm. Không như Trung Quốc thường tự hào, bản thân đất nước này thực tế không có tỷ phú nào giàu hơn Buffett.