Ưu tiên nào cho trí khôn nhân tạo?

Hoàng Việt

(TBKTSG) - Tại nhiều hội nghị, hội thảo trong những tháng cuối năm 2020 và đầu năm mới 2021, công nghệ số mà đặc biệt là trí khôn nhân tạo, được đề cập với nhiều nỗi ưu tư của giới công nghệ. Có thể nói Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên công nghệ số cho chính mình.

“Cho chính mình” có nghĩa phải chọn lựa tùy vào nhu cầu, khả năng thực tế, nhắm đến phục vụ thiết thực cho con người, cho đất nước và doanh nghiệp. Ở cấp độ vĩ mô, người ta đặt câu hỏi liệu trí khôn nhân tạo Việt có giúp mở rộng sản xuất, tạo ra những việc làm mới, và giải quyết nạn thất nghiệp hiện hữu?

Đặc trưng công nghệ trí khôn nhân tạo

Trước hết, nói về thuật ngữ trí khôn nhân tạo hay thông minh nhân tạo (AI), nó rất khác với trí tuệ (wisdom, sagesse), bởi để cho máy có độ thông minh cần thiết để đáp ứng một công việc nhất định chúng ta phải lập trình giáo án cho nó học chứ nó không bẩm sinh biết nói, biết đọc, biết viết, suy nghĩ. Nói như thế để thấy rằng chẳng những có thể chọn ưu tiên cho trí khôn nhân tạo mà còn có thể nâng cấp nó, nghĩa là chúng ta có thể khởi động bằng loại trí khôn cơ bản mà không nhất thiết phải đầu tư tốn kém ngay từ đầu.

Mặt khác, hiện tại Việt Nam cũng chưa tạo ra mà chỉ mới áp dụng, sử dụng trí khôn nhân tạo thông qua một nền tảng. Lĩnh vực machine learning (ML) - học máy, nơi chúng ta đưa giáo án vào là lớp trí khôn nằm giữa mạng lưới thần kinh nhân tạo neural network ở bên dưới và lớp tiếp nhận dữ liệu deep learning ở trên cùng.

ML làm nhiệm vụ huấn luyện máy tính để nó có thể tự học những vấn đề gì đó, từ những mẫu chữ viết tay đến phân biệt những bức hình chụp trên bãi biển khác với trên núi. Điều không ai phủ nhận là thành công theo cấp số nhân của chức năng ML là nhờ chủ yếu vào các bộ dữ liệu nơi deep learning chứ không chỉ là nhờ thuật toán của chính nó. Vì thế, khi muốn thiết lập một ứng dụng trí khôn, chúng ta cần tính đến khả năng cung cấp dữ liệu, đó là thứ tài nguyên quý hơn dầu mỏ.

Trên thực tế, việc thu thập dữ liệu có hệ thống gọi là big data đã tạo môi trường hoàn hảo cho các ứng dụng dịch vụ trí khôn nhân tạo mới phát triển. Các ứng dụng dựa trên AI đã xuất hiện trong chẩn đoán chăm sóc sức khỏe, điều trị mục tiêu, giao thông, an toàn công cộng, robot dịch vụ, giáo dục và giải trí...

Các ứng dụng có vẻ như đang gia tăng theo cấp số nhân qua từng năm, ở nhiều nước, nhiều lĩnh vực. Điều này dễ hiểu vì công nghệ thông tin phát triển theo từng làn sóng đột phá. Đầu tiên là máy tính rồi đến hệ thống web, tiếp theo là mạng xã hội rồi đến điện thoại thông minh, và nay là làn sóng ứng dụng trí khôn nhân tạo. Chúng ta đang cố bắt kịp làn sóng mới này, vì đây là con đường duy nhất tăng sức cạnh tranh quốc gia trong thời đại số.

Môi trường phát triển trí khôn nhân tạo Việt

Khi NASA đã lập trình những trí khôn nhân tạo đưa vào không gian để thay con người khám phá vũ trụ, và khi các mạng xã hội lớn nhỏ đã đưa trí khôn nhân tạo hỗ trợ cộng đồng mạng, nói cách khác, trí khôn nhân tạo đang len lỏi vào mọi ngõ ngách, thì việc chọn lộ trình từ thấp đến cao, nhắm đến mục tiêu cụ thể và đẩy nhanh đào tạo nhân lực là con đường thiết thực để có thể phát triển trí khôn nhân tạo Việt.

Trên thực tế, ứng dụng trí khôn nhân tạo trong hệ sinh thái giáo dục vnEdu 4.0 của tậpđoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam và trong nền tảng điều khiển, tự động hóa và phân tích dữ liệu OneATS của Công ty cổ phần Hệ thống Ứng dụng kỹ thuật đều đi theo hướng này. Cả hai đều đoạt giải thưởng “sản phẩm công nghệ số make in Vietnam” năm 2020, mặc dù vnEdu 4.0 mới khai sinh gần đây, còn OneATS đã phục vụ mạng lưới điện và các ngành công nghiệp hơn 20 năm.

Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết môi trường phát triển ứng dụng trí khôn nhân tạo của Việt Nam hiện nay rất thuận lợi. Chưa nói đến hạ tầng kỹ thuật số đã được chuẩn bị từ nhiều năm trước thì quy mô dân số trên 90 triệu người với sự đồng nhất về văn hóa và ngôn ngữ là nơi để trí khôn nhân tạo có thể sinh sôi và sinh lợi. Và đây mới chính là nguyên nhân phát sinh làn sóng đầu tư vào ứng dụng trí khôn nhân tạo ở Việt Nam và đang trở thành một mục tiêu quốc gia trong chuyển đổi số.

Mỗi người dân Việt Nam có thể chưa trực diện với những robot hay những cỗ máy tự động hóa, nhưng lại tiếp cận hàng ngày với những sản phẩm trí khôn nhân tạo. Đó là khi họ mở e-mail, sử dụng dịch vụ ngân hàng, điều khiển các thiết bị thông minh trong nhà, và khi họ sử dụng điện thoại.

Mạng xã hội hiện tại là nơi tập hợp trí khôn nhân tạo: nếu bạn tải lên Facebook một bức ảnh, nó sẽ gợi ý cho bạn kết nối với một người bạn liên quan; khi bạn truy nhập Pinterest, nó sẽ cho bạn những hình ảnh cùng nhóm; hay khi bạn sử dụng Snapchat, ứng dụng trí khôn nhân tạo có tên là Lenses sẽ mang tới cho nội dung tải của bạn những hiệu ứng như vật thể đó đang sống động.

Một ai đó đang trả lời thắc mắc cho bạn ư, đó có thể là một chatbot. Nhiều trường đại học danh tiếng đã cùng lúc cung cấp học bổng cho bạn ư, thật vinh dự, nhưng có thể những trường đó cùng lập trình một tiêu chuẩn cho trí khôn nhân tạo thực hiện việc tuyển chọn.

Nhu cầu lớn, nhiều lĩnh vực

Ngày 11-12-2020, Sở Giao thông Vận tải TPHCM, trong Hội nghị “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giao thông”, cho biết nơi đây đang tập trung nghiên cứu, triển khai ứng dụng AI trong việc lập các mô hình dự báo nhu cầu giao thông qua thu thập đầy đủ các dữ liệu, phân tích hành vi giao thông, dự báo các sự kiện giao thông xảy ra trên đường, tối ưu hóa dòng giao thông, khuyến nghị lộ trình lưu thông phù hợp. AI cũng sẽ được áp dụng trong giám sát, phát hiện vi phạm giao thông, và cũng sẽ được nghiên cứu trong quản lý, bảo trì hệ thống các công trình giao thông.

Khi đột phá vào vấn đề giao thông nan giải, TPHCM đã chọn cho mình một ưu tiên: trí khôn nhân tạo ở đây không đẩy người lao động ra khỏi nhà máy mà trái lại còn thu dụng nhiều lao động bậc cao, và lẽ dĩ nhiên mang lại lợi ích thiết thực cho xã hội. Những dự án tương tự cũng đã được thực hiện ở nhiều thành phố trên thế giới, trong đó có Texas.

Báo cáo của Viện Nghiên cứu giao thông Texas năm 2015 cho biết một năm trước đó, mỗi người dân tại đây lãng phí thời gian đến 42 giờ do kẹt xe, tương đương mất đi 160 tỉ đô la Mỹ giá trị năng suất của tiểu bang. Nhưng rồi với dự án, trí khôn nhân tạo đã tạo ra tác động hữu hình, có thể nhìn thấy được trong cuộc sống của mỗi người. Ở Việt Nam, nếu có những cuộc khảo sát tương tự sẽ thấy nhu cầu lập trình trí khôn nhân tạo sẽ rất lớn, trong rất nhiều lĩnh vực, và đây là môi trường cho các công ty và nhà phát triển công nghệ.

Tại Diễn đàn phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam năm 2020 diễn ra ngày 23-12 ở Hà Nội, trước những diễn văn hùng hồn, Phó thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã lưu ý cộng đồng nghiên cứu và doanh nghiệp rằng “chúng ta không lạc quan “tếu”, nhưng nếu có tự tin và đồng lòng thì có thể làm được”. Những con người lao động, những sản phẩm thực thụ “Made in Vietnam” đang chờ những sáng tạo từ phong trào “Make in Vietnam” và nhất là từ làn sóng ứng dụng trí khôn nhân tạo đặc trưng Việt Nam.

Tài liệu tham khảo:
^(*)The AI disruption wave
https://techcrunch.com/2016/10/13/the-ai-disruption-wave/

^(*)Everyday Examples of Artificial Intelligence and Machine Learning
https://emerj.com/ai-sector-overviews/everyday-examples-of-ai/

^(*)Top 11 Uses and Applications of Artificial Intelligence and ML in Business
https://www.newgenapps.com/blog/ai-uses-applications-of-artificial-intelligence-ml-business/

^(*)TPHCM nghiên cứu dùng AI vận hành hệ thống giao thông
https://VnExpress.net/tp-hcm-nghien-cuu-dung-ai-van-hanh-he-thong-giao-thong-4206051.html