Theo báo cáo của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA), trong năm 2021, số lượng trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) phát hành ra thị trường đã tăng kỷ lục, ghi nhận mức cao chưa từng có.

Cụ thể, tổng số lượng trái phiếu đã phát hành đạt trên 660.000 tỷ đồng, tăng 42% so với năm 2020. Về cơ cấu ngành, bất động sản và ngân hàng là 2 ngành phát hành trái phiếu nhiều nhất trong năm 2021, mỗi ngành chiếm khoảng 35% tổng số lượng trái phiếu phát hành. Lãi suất bình quân TPDN trong năm 2021 cũng đạt 7,75%/năm. Trong đó, xây dựng và bất động sản là ngành có lãi suất trái phiếu cao nhất lần lượt là 10,64% và 10,36%. Bên cạnh đó, có 6 doanh nghiệp phát hành thành công 1,74 tỷ USD TPDN ra thị trường quốc tế, gấp 5 lần so với năm 2020.

Số liệu cập nhật từ Bộ Tài chính, tính đến hết năm 2021, tổng giá trị TPDN đang lưu hành ước đạt gần 1,2 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 11,4% tổng dư nợ tín dụng toàn nền kinh tế và chiếm khoảng 14,5% GDP năm 2021. Kể từ đầu năm đến nay, tổng giá trị phát hành trái phiếu ra công chúng đạt 6.922 tỷ đồng, tăng 2.729 tỷ đồng so với cùng kỳ năm ngoái

Có thể thấy, bên cạnh vốn ngân hàng, vốn huy động từ thị trường chứng khoán, hiện nay thị trường TPDN đã vươn lên trở thành kênh dẫn vốn quan trọng của nền kinh tế. Thị trường TPDN tăng trưởng là tín hiệu tích cực, song tốc độ phát triển nhanh sẽ tiềm ẩn một số rủi ro nên vẫn cần giám sát chặt chẽ để thị trường phát triển lành mạnh.

Một số rủi ro tiềm ẩn có thể thấy thông qua việc trong số các TPDN phát hành riêng lẻ chỉ hơn 50% có tài sản đảm bảo (TSĐB) còn lại là trái phiếu không có TSĐB. Trong số 300 doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ trong các tháng đầu năm 2021, 207 doanh nghiệp phát hành trái phiếu có TSĐB. TSĐB của trái phiếu chủ yếu là bất động sản, chứng khoán, chương trình, dự án. Như vậy, mặc dù tỷ lệ TPDN có TSĐB cao nhưng thực tế, chất lượng tài sản đảm bảo còn nhiều rủi ro khi chủ yếu là các dự án, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp.

Ngoài ra, số liệu thống kê cho thấy, phần lớn các lô TPDN đều được phát hành và mua bởi các ngân hàng và công ty chứng khoán. Tuy nhiên, các công ty chứng khoán và ngân hàng đều không phải là người sở hữu TPDN cuối cùng. Sau khi mua, họ sẽ bán lại cho các nhà đầu tư. Một điều đáng lo nữa là thời điểm đáo hạn của hầu hết TPDN trên thị trường ngày một đến gần.

Theo công ty xếp hạng tín nhiệm FiinGroup, trong tổng số gần 1,2 triệu tỷ đồng dư nợ TPDN đang lưu hành, có tới 40,7% giá trị trái phiếu lưu hành sẽ đáo hạn trong giai đoạn 2 năm 2022 - 2023. Tính riêng TPDN khối phi tài chính quy mô hiện khoảng 780.000 tỷ đồng, chiếm gần 69% giá trị lưu hành, thì phân kỳ trả nợ 3 năm tới là hơn 66%. Trong đó 14,5% vào năm 2022; 28,9% vào năm 2023 và 22,8% vào 2024. Có nghĩa là, trong vòng 3 năm tới, doanh nghiệp chịu áp lực trả nợ cho nhà đầu tư hơn 500.000 tỷ đồng.

Nhận thấy rủi ro tiềm ẩn, để ngăn chặn đồng thời quản lý chặt chẽ hơn thị trường TPDN, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành Thông tư 16/2021/TT-NHNN quy định về hoạt động đầu tư TPDN của các ngân hàng nước ngoài và có hiệu lực vào ngày 15/01/2022.

Tại Thông tư 16 đưa ra một số quy định khắt khe như: Các ngân hàng không được bán và mua lại trái phiếu của doanh nghiệp chưa niêm yết trong vòng 12 tháng; ngân hàng chỉ được mua TPDN khi nợ xấu dưới 3%; chỉ được mua TPDN không có nợ xấu tại TCTD trong 12 tháng gần nhất; tổng số dư mua TPDN của ngân hàng phải tính vào tổng mức dư nợ cấp tín dụng của một khách hàng… Về phần mình, Bộ Tài chính đang xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153 về phát hành TPDN riêng lẻ.

Theo Bộ Tài chính, dự thảo sửa đổi Nghị định 153 có một số nội dung đáng chú ý như sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích; bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành nhằm tăng tính công khai, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu; đồng thời giúp thị trường có thói quen sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đánh giá rủi ro của trái phiếu, tiệm cận với thông lệ quốc tế, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư…

Theo nhận định của các chuyên gia, trong nửa đầu năm 2022, thị trường TPDN có thể chững lại ở mức độ nhất định để thích ứng với các văn bản hành lang pháp lý mới. Tuy nhiên, trong cả năm 2022 thị trường được dự báo sẽ tiếp tục có những bước phát triển với sự mở rộng cả về quy mô lẫn tính đa dạng của sản phẩm.

Sàn giao dịch trái phiếu riêng lẻ thứ cấp dự kiến sẽ được ra mắt vào cuối năm 2022 cũng góp phần làm tăng tính thanh khoản, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư. Qua đó tăng tính hấp dẫn của thị trường, giúp thị trường phát triển nhanh và mạnh hơn. Mặt bằng lợi suất TPDN năm 2022 có thể theo xu hướng giảm nhờ các yếu tố: định hướng điều hành nhất quán của NHNN giữ mặt bằng lãi suất cho vay thấp hoặc thậm chí giảm thêm để hỗ trợ doanh nghiệp; nền kinh tế phục hồi sau đại dịch; và lợi ích từ việc tăng tính thanh khoản trên thị trường./.