Cơ quan này cho rằng việc trên tạo cơ hội cho người tham gia bảo hiểm xã hội muộn hoặc tham gia không liên tục nên có thời gian đóng ngắn được hưởng lương hưu.

Theo đó, lương hưu tính bằng 45% mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội tương ứng 20 năm đóng bảo hiểm xã hội của nam và 15 năm đóng bảo hiểm xã hội của nữ. Sau đó, mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội tính thêm 2%, trần tối đa 75%. 

Đặc biệt, người có số năm đóng bảo hiểm xã hội cao hơn số năm tương ứng tỉ lệ hưởng lương hưu 75% thì còn nhận thêm trợ cấp một lần. Mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội được tính bằng một lần mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội. Việc này nhằm khuyến khích người lao động đóng bảo hiểm xã hội trong thời gian dài, ngăn "làn sóng" rút bảo hiểm một lần.

Đóng 15 năm, lương hưu có đủ sống?

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Bùi Sỹ Lợi, nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, cho hay việc dự thảo luật đề xuất giảm năm đóng bảo hiểm xã hội từ 20 xuống 15 để hưởng lương hưu nhằm cụ thể hóa nghị quyết 28 của trung ương. Việc này nhằm mục tiêu mở rộng đối tượng tham gia, bao phủ bảo hiểm xã hội toàn dân để sau này khi hết độ tuổi lao động thì ai cũng có lương hưu, giảm bớt gánh nặng cho xã hội, gia đình.

Ông Lợi phân tích độ tuổi nghỉ hưu với nam là 60 tuổi, với điều kiện phải đóng 20 năm thì chỉ những người dưới 40 tuổi mới được tham gia đóng bảo hiểm xã hội.

Điều này khiến nhiều người lao động do có thời gian tham gia bảo hiểm xã hội ngắn nên khi hết tuổi lao động, không tích lũy đủ số năm đóng để được hưởng lương hưu. Với việc dự thảo luật sửa đổi đề xuất giảm 5 năm, đồng nghĩa với việc mở rộng đối tượng hơn, cho những người đến 45 tuổi với nam và 40 tuổi với nữ vẫn có thể tham gia đóng được.

Ông Lợi chỉ rõ, việc đề xuất giảm từ 20 năm xuống 15 năm không đồng nghĩa với việc cứ đóng đủ 15 năm là có thể hưởng chế độ lương hưu mà cần thỏa mãn hai điều kiện. Thứ nhất, là đảm bảo đủ thời gian đóng theo đề xuất giảm còn 15 năm. Thứ hai, phải đảm bảo điều kiện đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định.

Tuy nhiên, theo ông Lợi, số năm đóng ít cũng đi kèm mức hưởng lương hưu thấp, do đó lao động cần chấp nhận và nên tính toán tham gia lâu dài hơn để tỉ lệ hưởng lương hưu cao dần lên. Cùng với đó, nên tính toán để có sàn an sinh xã hội với những người có mức lương hưu thấp. Cụ thể, bên cạnh chế độ phúc lợi xã hội, Nhà nước cũng nên xem xét có thể hỗ trợ mức đóng, hỗ trợ lương hưu hoặc có cơ chế linh hoạt cân đối quỹ bảo hiểm xã hội bằng sự chia sẻ giữa các thế hệ và các đối tượng...

"Vấn đề quan trọng là Nhà nước phải có chính sách có thể điều chỉnh mức lương, để làm sao người đóng bảo hiểm xã hội 15 năm cũng phải có số lương hưu đủ sống", ông Lợi nói.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên viện trưởng Viện Khoa học lao động và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH), việc giảm năm đóng bảo hiểm xã hội từ 20 năm xuống 15 năm rất nhân văn nhưng Nhà nước phải tổ chức tốt, tránh việc trục lợi chính sách. Tuy nhiên, về lâu dài, người lao động cần hiểu đóng bảo hiểm xã hội 15 năm hay 20 năm chưa được nhận mức lương hưu cao nhất (tối đa 75%).

"Nếu nhận mức 45% lương thì cuộc sống sẽ rất khó khăn, không đảm bảo mức sống tối thiểu", bà Hương cảnh báo.

Theo bà Hương, về lâu dài, cơ quan chức năng cần nghiên cứu chỉ cần có phát sinh quan hệ lao động, thu nhập từ việc làm thì được tham gia bảo hiểm xã hội chứ không nhất thiết phải có hợp đồng lao động như hiện hành.

Rút một lần, lợi trước mắt hại lâu dài

Ban soạn thảo cũng đang lấy ý kiến rộng rãi hai phương án hưởng, rút bảo hiểm xã hội một lần.

Về vấn đề này, TS Bùi Sỹ Lợi cho rằng, mục tiêu của bảo hiểm xã hội là đảm bảo an sinh xã hội cho toàn dân, do đó khi đã tham gia hệ thống thì không nên rút, trừ hai trường hợp đặc biệt. Cụ thể, trường hợp thứ nhất là chuyển đi khỏi Việt Nam và trường hợp thứ hai là ốm đau, bệnh tật nặng, phải lấy toàn bộ số tiền đó lo cho cuộc sống.

Tuy nhiên, trong sự phát triển của thị trường lao động hiện nay đã và đang có tình trạng người lao động gặp rất nhiều khó khăn do khách quan, chủ quan. Từ đó dẫn đến việc người lao động muốn rút bảo hiểm xã hội một lần. Luật hiện nay cho phép người lao động được rút nhưng khi rút tất cả sẽ dẫn đến tình trạng số vào và số ra trong hệ thống bảo hiểm xã hội bằng nhau hoặc gần bằng nhau. Khi đó, mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội sẽ không đạt được.

Về hai phương án rút bảo hiểm xã hội một lần, ông Lợi cho hay đều có ưu điểm và nhược điểm. Trong đó, nếu ở phương án thứ nhất cho rút như hiện nay sẽ rất nguy hiểm, nó có "lợi trước mắt nhưng hại lâu dài". Người lao động lấy ra dùng hôm nay nhưng sẽ không lo được cho mai sau. 

"Cuộc đời con người đi làm phải tích lũy, để dành để khi già có phần nuôi bản thân chứ không thể trông chờ, dựa dẫm vào Nhà nước hay con cái. Việc rút ra một lần như bây giờ sẽ chỉ giải quyết được khó khăn trước mắt về không có việc làm, nhà cửa, cuộc sống, con cái... nhưng khi về già không có nguồn hưởng thụ. Quan trọng hơn, với người hưởng chế độ hưu trí ngoài lương hưu còn được cấp cả thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, hay nói cách khác là vừa có ăn vừa được chăm lo sức khỏe. Vì vậy, phương án một rất nguy hiểm", ông Lợi nêu.

Với phương án hai, ông Lợi nói đề xuất cho rút 50% và 50% để lại là tốt trong thời điểm hiện tại. Bởi, người lao động do những khó khăn của cuộc sống nên muốn rút một lần bảo hiểm xã hội. Song khi rút tất mà không còn tích lũy, để dành lại thì sẽ rất khổ khi gặp khó khăn tiếp nữa. 

Ông Lợi phân tích thêm, khó khăn hôm nay có thể là trước mắt, còn lâu dài sẽ còn khó khăn nữa, vì thế việc đề xuất cho rút 50% giữ lại 50% là hợp lý. Số 50% giữ lại này sẽ được bảo lưu, không mất đi và sẽ vẫn tăng lên khi mang đi đầu tư. Không may người lao động mất thì vẫn được hưởng mai táng phí, lấy lại tiền này hoặc lấy tuất thường cho cha mẹ hết tuổi lao động, con chưa đến tuổi lao động.

Nguyên thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Phạm Minh Huân cũng nêu rõ, nhiều nước đã có quy định hạn chế rút bảo hiểm xã hội một lần, bởi việc này ảnh hưởng rất lớn đến vấn đề an sinh. Có thể do nhu cầu trước mắt, khó khăn đời sống nên người lao động cần rút, nhưng đến khi hết tuổi lao động sẽ khó có thể lấy nguồn để sinh sống.

Ông Huân cho rằng với phương án giữ nguyên quy định hiện hành thì số người rút bảo hiểm xã hội một lần vẫn gia tăng, tỉ lệ bao phủ của bảo hiểm xã hội tăng rất chậm. Khi hai người vào hệ thống bảo hiểm xã hội, có một người rút ra sẽ làm cho lưới an sinh rất mỏng.

Ông Huân cũng cho rằng, cạnh đó bảo hiểm xã hội phải minh bạch nguồn tiền người lao động đóng vào, đảm bảo cho trượt giá, đầu tư sinh lời làm cho mức lương hưu tăng dần lên. Đây là yếu tố giúp người dân yên tâm.

"Thực tế cuộc sống khó khăn, nhiều người lao động không biết bấu víu vào đâu nên chỉ trông chờ vào khoản tiền đóng bảo hiểm xã hội và ồ ạt đi rút một lần. Tới đây các cơ quan chức năng cần tính toán để có chính sách tín dụng hỗ trợ người lao động rơi vào hoàn cảnh khó khăn vay mượn với lãi suất thấp. Từ đó giúp họ trang trải được cuộc sống tạm thời và không nghĩ đến việc rút bảo hiểm xã hội một lần", ông Huân đề nghị.