36 doanh nghiệp đầu tư điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp (dự án không vận hành thương mại kịp thời hạn để hưởng giá ưu đãi cố định trong 20 năm) vừa có văn bản gửi Thủ tướng Phạm Minh Chính, kiến nghị khắc phục những bất cập trong cơ chế giá phát điện.

Hiện có 84 dự án năng lượng tái tạo (công suất hơn 4.676 MW) bị chậm tiến độ vận hành thương mại so với kế hoạch, không được hưởng giá điện ưu đãi cố định (giá FIT) trong 20 năm. Trong đó, 34 dự án chuyển tiếp (28 dự án điện gió, 6 điện mặt trời) tổng công suất gần 2.091 MW đã hoàn thành thi công, thử nghiệm.

Đầu năm 2023, Bộ Công Thương ban hành khung giá phát điện mới cho các dự án chuyển tiếp này. Theo đó, giá trần dự án điện mặt trời chuyển tiếp là 1.185-1.508 đồng một kWh và điện gió 1.587-1.816 đồng một kWh, tuỳ loại hình. Mức giá trần này thấp hơn 20-30% so với giá FIT ưu đãi 20 năm từng được đưa ra trước đây.

Theo các nhà đầu tư, họ đã phải chờ hơn hai năm để có cơ chế giá phát điện mới, làm cơ sở để thoả thuận giá bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Với khung giá này, giá bán điện thực tế của các dự án chuyển tiếp sau đàm phán sẽ thấp hơn hoặc bằng mức trần tại khung giá.

Doanh nghiệp cũng quan ngại những bất cập về pháp lý, hiệu quả tài chính thấp khiến họ lâm vào tình trạng thua lỗ, phá sản. Theo tính toán, tổng vốn đầu tư của 34 dự án đã hoàn thành đầu tư xây dựng gần 85.000 tỷ đồng, trong đó 58.000 tỷ là vốn vay ngân hàng. Số tiền này sẽ không thể thu hồi, thậm chí, doanh nghiệp vỡ phương án tài chính với khung giá phát điện mới này.

Về lâu dài, theo các doanh nghiệp, cơ chế giá không hiệu quả sẽ dẫn tới dừng hoặc chậm đầu tư các dự án, khó đảm bảo cam kết chuyển dịch năng lượng.

Trong báo cáo về năng lượng hồi tháng 1, Công ty Chứng khoán VNDirect từng cho rằng khung giá của Bộ Công Thương phần nào "gây hụt hẫng cho các nhà đầu tư".

"Khung giá mới là những tín hiệu giải cứu đầu tiên cho các nhà phát triển năng lượng, khi các dự án đã bị đình trệ một khoản thời gian dài sau khi giá FIT hết hạn. Nhưng không phải dự án nào cũng ghi nhận mức sinh lời hiệu quả, thậm chí một số còn giảm tỷ suất sinh lời nội tại (IRR)", theo VNDirect.

Tại văn bản kiến nghị Thủ tướng, cộng đồng nhà đầu tư cũng phân tích điểm chưa hợp lý tại khung giá này. Đầu tiên là phương pháp tính khung giá chưa phù hợp khi sử dụng tổng mức đầu tư của dự án không gồm 10% chi phí dự phòng.

Nhà chức trách khi lập phương án tính đã dẫn sản lượng giao nhận bình quân của các nhà máy điện gió nhưng không tính tới tình hình cắt giảm và bỏ dự án có kết quả tính toán giá điện cao hơn giá FIT trước đây. Hệ quả, khung giá phát điện đưa ra không đảm bảo nguyên tắc tỷ suất lợi nhuận sau thuế (IRR) 12% cho nhà đầu tư.

Phân tích của VNDirect cũng cho thấy, IRR các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp giảm đáng kể so với nếu họ được hưởng giá FIT ưu đãi. Chẳng hạn, IRR của các dự án điện mặt trời khi áp dụng khung giá mới chỉ trên 5%, trong khi nếu được áp dụng giá FIT ưu đãi (1.680 đồng một kWh) thì tỷ suất sinh lời là 11,7%. Còn các dự án điện gió (trên bờ, gần bờ), mức IRR giảm xuống lần lượt 8% và 7,9% từ mức 12,7-12,9% theo giá FIT cũ.

Ngoài ra, theo các chủ đầu tư, Thông tư 01 hướng dẫn thực hiện phát triển dự án điện gió, điện mặt trời và hợp đồng mua bán điện mẫu của Bộ Công Thương đã bỏ ba nội dung tại Nghị quyết về khuyến khích phát triển năng lượng sạch. Trong đó, bỏ thời hạn áp dụng giá mua điện trong 20 năm, điều khoản chuyển đổi tiền mua điện sang USD và điều khoản trách nhiệm mua toàn bộ sản lượng từ dự án điện gió nối lưới tại điểm giao nhận.

Trước lo ngại thua lỗ, phá sản, 36 doanh nghiệp năng lượng tái tạo kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Công Thương nghiên cứu và tính toán để đưa ra khung giá phát điện mới trên cơ sở thuê đơn vị tư vấn độc lập tính khung giá và tham vấn với Hội đồng Tư vấn, Bộ Tài chính để đảm bảo khách quan, minh bạch.

Họ cũng kiến nghị được huy động công suất của các dự án đã hoàn tất xây dựng trong thời gian chờ sửa khung giá phát điện; cũng như chuyển đổi tiền mua điện sang USD và được điều chỉnh theo biến động tỷ giá. Bộ Công Thương cần sớm hoàn thiện cơ chế mua bán điện trực tiếp để đưa thị trường bán buôn điện cạnh tranh vào hoạt động, bởi nhiều đơn vị sử dụng điện lớn đã sẵn sàng mua điện từ các dự án này.

Anh Minh