Bộ phim theo chân Di từ khi còn là cô bé ngây thơ cùng bạn bè chơi trò kéo vợ, đến khi chính cô phải giãy giụa để tự cứu mình trong một vụ kéo vợ thực sự.

Những đứa trẻ trong sương (Children of the Mist) là cái tên đầy chất thơ của bộ phim tài liệu Việt Nam vào vòng rút gọn (top 15) của giải Oscar vừa qua. 

Phim do Hà Lệ Diễm (31 tuổi) đạo diễn. Nhờ bộ phim, cô đoạt giải Đạo diễn xuất sắc tại LHP tài liệu quốc tế Amsterdam (IDFA, Hà Lan) vào năm 2021.

Bên cạnh nữ đạo diễn và cũng là người cầm máy quay phim, Những đứa trẻ trong sương còn có nhân vật chính xuất sắc. Di trong phim mới 15 tuổi, là cô bé người Mông xinh xắn, sắc sảo, dám nói dám làm và khao khát được học hành để tự quyết về cuộc đời mình.

Tuổi thơ xa dần trong sương mù

"Tuổi thơ bị đánh mất" là chủ đề đầu tiên, chủ đạo và bao trùm của bộ phim. Đạo diễn Hà Lệ Diễm chia sẻ nguồn cảm hứng của cô là từ một lần chứng kiến Di và nhóm bạn thân chơi trò "kéo vợ".

Di còn tuổi ăn tuổi lớn nhưng đã biết tô son, đánh mascara khi đến trường. Cô cũng thích được nhắn tin tán tỉnh. Khi được người yêu cũ níu kéo, nài nỉ quay lại, cô tự hào đọc to tin nhắn lên để khoe với đạo diễn Hà Lệ Diễm.

Cô bé người Mông ngây thơ ấy chớm biết yêu, biết ghen, biết giận hờn, biết làm các chàng trai phải khổ sở.

Cô cũng biết rằng có lẽ sớm thôi mình sẽ trở thành đối tượng của một vụ kéo vợ và sẽ phải học cách ứng xử với nhà trai cho phải phép. Di đã chuẩn bị tinh thần, chỉ có điều sự việc đến quá nhanh.

Một ngày mùa xuân, Di gặp Thào A Vàng khi đi chơi cùng bạn bè. Cậu thiếu niên không giấu được vẻ say mê Di, rủ cô về nhà chơi. Vàng cũng hứa nếu muốn cưới sẽ đến nhà Di thưa chuyện với bố mẹ đàng hoàng vì "anh là người tử tế".

Nào ngờ, chuyến "về chơi nhà trai" đầy táo bạo này kéo theo nhiều rắc rối cho Di. Cô muốn từ chối, nhưng Vàng thực sự yêu và muốn cưới Di. Nhà trai năm lần bảy lượt đặt vấn đề, và đỉnh điểm là tổ chức một cuộc "kéo vợ". Ban đầu Di còn đùa cợt với bố mẹ, bạn bè về sự việc. Nhưng cuối cùng, cô trở nên hoảng sợ thực sự khi bị kéo và đành nói ra lời từ chối rõ ràng.

Trong bộ phim này, cô bé Di vẫn chưa thực sự rời xa tuổi thơ của mình. Cô có tính cách vẫn còn trẻ con, bốc đồng, thích "thả thính" và vui đùa tuổi trẻ. Cô thích yêu đương nhưng đó là những mối tình "gà bông" nhẹ nhàng, chưa nghiêm túc và chưa hướng đến chuyện làm vợ làm mẹ.

Nhưng khi biến cố đầu tiên của tuổi trưởng thành ập đến - bị kéo vợ, Di đã dũng cảm đưa ra quyết định quan trọng đầu tiên của cuộc đời mình: từ chối kết hôn để đi học tiếp. Là cô bé thông minh, sáng dạ, Di hiểu rằng giáo dục là con đường sáng cho cuộc đời của bất cứ ai.

Chọn được một nhân vật trung tâm đầy hấp dẫn như Di, Hà Lệ Diễm đã kể một câu chuyện về hành trình trưởng thành (coming of age) đầy đủ đắng cay mặn ngọt nhưng lại bằng một góc nhìn rất trìu mến, nhẹ nhàng và đậm đà màu sắc cuộc sống vùng cao.

Các nhân vật trong phim đều có nhiều khuyết điểm, như cuộc đời vốn vẫn vậy, nhưng góc nhìn của đạo diễn không hề phán xét. Trái lại, tất cả nhân vật đều tin tưởng, tâm sự với Diễm, coi máy quay của cô như người bạn. Sau khi xốc nổi đến chơi nhà Vàng, Di hỏi Diễm như hối lỗi: "Chị Diễm có ghét em không?".

Còn Vàng cũng tin tưởng đạo diễn đến mức thổ lộ nỗi niềm ghen tuông của mình, thừa nhận việc Di "thả thính" người khác làm cậu mất hết bình tĩnh, đánh mất bản thân.

Quyền tự quyết của người phụ nữ

Trong phim, những người lớn đều nhiều lần nhấn mạnh quyền tự quyết của "bọn trẻ con". Khi bị kéo vợ, người con gái có quyền từ chối và nói rõ quan điểm với nhà trai. Thế nhưng, có lẽ người lớn quên rằng thật khó để trẻ con suy nghĩ chín chắn và đưa ra quyết định chính xác ở độ tuổi còn nhỏ như vậy.

Đó là lý do nhiều cô gái khác trong bản làng, như chị gái Di, kết hôn từ thời niên thiếu, đến năm 18 tuổi đã có hai con. Bản thân chị Say, mẹ Di, cũng kết hôn từ một lần bị kéo vợ. Trong phim, chị nhiều lần nói chồng hay uống rượu và đánh đập.

Dù phim không tô đậm khía cạnh tiêu cực trong các cuộc hôn nhân, khó có thể nói đó là lựa chọn hoàn toàn chủ động từ phía người phụ nữ.

Khi đến nhà vận động bố mẹ Di cho cô bé đi học tiếp, cô giáo của Di đã nhấn mạnh việc kết hôn trước tuổi 18 là không phù hợp với pháp luật Việt Nam. Tất nhiên, giữa "phép vua" và "lệ làng" luôn có những sai khác nhất định.

Nhưng trên tất cả, cô bé Di - nhân vật chính của chúng ta - không muốn phó mặc cuộc đời mình vào tay người khác.

Nhận thấy Vàng và mình còn quá trẻ để kết hôn, nhận thấy mình không yêu và không muốn gắn bó với Vàng, Di đã giãy giụa thật mạnh để thoát khỏi vòng vây kéo vợ. Cô dõng dạc nói lời từ chối và uống ly rượu chia tay với Vàng.

Và quan trọng hơn nữa, Di nói lý do là mình muốn học xong phổ thông. Cô không trực tiếp nói điều này trong phim, nhưng học vấn và giáo dục luôn là đôi cánh để người ta bay đến những vùng trời mình mong muốn.

Ngoài đời, Di thực sự đã theo đuổi những gì mình mong muốn. Cô lựa chọn học tiếp và nhận được học bổng của một tổ chức tại Úc tài trợ học đại học. Do COVID-19, việc này bị ngừng trệ. Trong thời gian đó, Di gặp và yêu một chàng trai, kết hôn rồi sinh con.

Sau sinh, cô được bố mẹ chồng cổ vũ học nốt nửa năm lớp 12 để học lên cao hơn. Hiện cô mở tiệm bán đồ thổ cẩm cùng mẹ ruột.