Liên quan đến thông tin Viện Nghiên cứu Hán Nôm (Viện NCHN) mất hơn 100 cuốn sách, ngày 30-3, Viện NCHN đã cung cấp thông tin mới.
Tìm thấy 14 quyển sách thất lạc
Đơn vị này cho biết, tại Thông cáo thứ 2 ngày 20-3, VNCHN căn cứ vào Báo cáo của Hội đồng kiểm kê ngày 15-3 đã ghi nhận: thiếu 121 quyển (trong đó có 11 quyển nằm trong danh sách 25 quyển đã báo cáo trước đó, tức thiếu thêm 110 sách). Bên cạnh đó có 339 quyển đã vào sổ nhưng lẫn lộn các kí hiệu sách (sách dôi), chưa xác định rõ có bao gồm 121 sách thiếu hay không. Nhóm kiểm kê báo cáo có 877 quyển thuộc loại hư hại nặng.
Trong đợt rà soát, đối chiếu từ ngày 22 đến 29-3-2023, số sách thất lạc được tìm thấy là 14 quyển, nên tổng số sách sưu tầm (ST) thất lạc giảm còn 107 quyển (121 – 14 = 107). Điều này mang lại hi vọng vẫn có thể tìm kiếm thêm các sách thất lạc.
 |
Viện Nghiên cứu Hán Nôm. |
Danh sách 14 quyển tìm được gồm: Ức Trai Phi Khanh thi văn tập (ST.260), Hoa Nghiêm ngoại truyện (ST.1907) và Dịch kinh đại toàn tiết yếu (ST.1450), Thuỵ Phương linh từ sự tích (ST.366), Phật Thánh chân kinh (ST.1301), Vạn quyển trân tàng quy tính mệnh (ST.1908), Tòng nhân khoa (ST.10202), Luận tang sự (ST.10203), Kim quyết hoá thân (ST.10204), Tử vi (ST.10207), Nhất hộ áp quái (ST.10208), Tăng quảng thư (ST.10209), Tạ thuỷ phù khoa (ST.10210), An long khoa (ST.10211).
Ngày 23-3-2023, Viện lập nhóm chuyên gia rà soát toàn bộ 877 kí hiệu sách được xếp vào nhóm “hư hại nặng”. Các tài liệu hư hại được chia thành ba loại: loại A: sách còn tốt hoặc bị hư hại nhưng có thể tu bổ toàn bộ; loại B: sách có thể tu bổ một phần (thường là phần lớn, bởi chỉ hỏng bìa hoặc một vài trang đầu và cuối); loại C: sách hư hại nặng, chưa có giải pháp tu bổ. Kết quả: loại A có 540 quyển; loại B có 227 quyển; loại C có 110 quyển.
Loại A nhiều là do nhóm rà soát trước đó đã hiểu sai khái niệm khi tập hợp thông tin trong các bản báo cáo từ bộ phận tu bổ. Trong nhiều năm trước đây, mỗi lần giao sách đi tu bổ, bộ phận tu bổ xem xét đặc điểm tài liệu để phân loại sách có thể tu bổ và sách “không tu bổ được”.
Sách “không tu bổ được” có thể là do (1) hư hại nặng, hoặc là (2) sách giấy tây viết lên cả 2 mặt của một tờ (giấy dó chỉ viết lên 1 mặt), hoặc là (3) “kinh xếp”, tức sách kinh Phật dạng gấp ruột mèo dính vào nhau liên tục (khác với sách thường lật từng trang), không thể tách trang ra để tu bổ.
Vì vậy, nhóm (2) và (3) phần lớn là sách còn tốt nguyên trạng, nhưng do đặc trưng loại hình tài liệu nên “không tu bổ được”, chứ không phải hư hại nặng nên không tu bổ được.
Vì vậy thông tin 877 quyển sách hư hại nặng mà trưởng nhóm rà soát báo cáo trước Hội đồng kiểm kê ngày 15-3-2023 là chưa phản ánh đúng sự thực, do chưa trực tiếp kiểm tra sách mà chỉ tổng hợp từ các ghi chép của bộ phận tu bổ về tình trạng vật lí của sách.
Nguyên nhân mất/thất lạc
Căn cứ theo “phiếu ma” (phiếu ghi thông tin mất sách, đặt tại vị trí của sách trên giá) trong kho bảo quản, có 238 quyển sách mất trước khi VNCHN nhận bàn giao năm 1983, không thuộc trách nhiệm quản lí của VNCHN. Các sách này thuộc kho A và kho V (thời điểm đó chưa có kho ST).
 |
Sách được lưu trữ tại VNCHN. Ảnh. VNCHN. |
Có 123 quyển sách mất/thất lạc tại VNCHN kể từ thời điểm bàn giao năm 1983 đến nay, thuộc trách nhiệm quản lí của VNCHN. Trong số này, ngoài 02 sách đã có “phiếu ma” tại Phòng Bảo quản xác định thời điểm mất (1986) từ khi Viện mới nhận bàn giao; số 121 sách còn lại, căn cứ theo giấy tờ ghi chép và tình hình thực tế, có dấu hiệu đã mất/thất lạc từ trước năm 1997 đến giữa năm 2020, được phát hiện mất/thất lạc trong đợt kiểm kê, rà soát năm 2022-2023.
Về nguyên nhân mất/thất lạc, VNGHN cho biết có sự lẫn lộn sách trong kho ST, vì trong quá trình thực hiện nghiệp vụ bảo quản và tu bổ kéo dài nhiều năm đối với số lượng tài liệu lớn, lại ở một không gian kho nhỏ, thiếu giá để sách, khiến cho kho ST bị phân tán, các kí hiệu sách không liền mạch, không được đặt tại một khu vực cố định riêng, dẫn đến tình trạng khó kiểm soát.
Quá trình kiểm kê và bàn giao kho ST trong các năm 2005 và 2013 không đảm bảo đúng quy trình, vì không đánh dấu vào sổ đăng kí cá biệt. Người được giao quản lí chìa khoá kho sách đã thiếu chặt chẽ trong việc phân quyền đóng mở cửa kho.
Nói về nguyên nhân hư hại, VNCHN đưa ra lý giải, theo thời gian, tất cả các tài liệu giấy đều có sự xuống cấp, hư hại một cách tự nhiên. Ngay từ khi nhập kho, không phải tài liệu nào cũng đã ở trong tình trạng tốt, mà phần lớn là các tài liệu giấy cũ, bị quăn mép, rách, mối mọt một phần hoặc nhiều phần.
Kho bảo quản tại VNCHN sử dụng từ đầu thập niên 1990, đến nay đã không còn đáp ứng được yêu cầu bảo quản tài liệu. Mặc dù VNCHN, với sự chỉ đạo và hỗ trợ từ Viện Hàn lâm, đã tích cực sửa chữa, nhưng chỉ là những sửa chữa nhỏ, nhưng không thể bù đắp được những hư hại lớn về cơ sở vật chất và sự lạc hậu về công nghệ bảo quản.
Ngoài ra, nguyên nhân chủ quan được lý giải do bộ phận Bảo quản không thường xuyên kiểm tra cụ thể các sách ST để kịp thời phát hiện những sách hư hại nặng để đưa tu bổ.
“Sự việc mất/thất lạc và hư hại tài liệu là tổn thất lớn đối với kho sách Hán Nôm nói riêng, với văn hiến cổ điển Việt Nam nói chung. Tập thể và cá nhân có liên quan phải chịu trách nhiệm trước sự việc này. VNCHN đang tổ chức xác định trách nhiệm liên quan. Cơ quan công an đang điều tra làm rõ sự việc về các sách đã báo mất”- VNCHN khẳng định.
Đơn vị này cũng cho biết, sự việc mất/thất lạc và hư hại tài liệu cần được giải quyết trên tinh thần trân trọng tài liệu một cách đúng mức (không hạ thấp, không thổi phồng) và tinh thần khoa học nghiêm túc; giải quyết một cách công khai, minh bạch, có căn cứ pháp lí.
VNCHN sẽ sớm thực hiện tổng kiểm kê toàn bộ tài liệu Hán Nôm một lần nữa để sắp xếp, chỉnh lí lại kho sách, đóng dấu kiểm kê vào từng đơn vị tài liệu.
Với sự quan tâm của Viện Hàn lâm, VNCHN sẽ tập trung đầu tư về nhân lực và kinh phí để kiện toàn công tác bảo quản, tu bổ và số hoá, nâng cao chất lượng phục vụ độc giả, để làm tốt nhiệm vụ giữ gìn và phát huy giá trị của kho sách Hán Nôm.
