Bác sĩ Giang là một trong những tác giả dày công biên soạn sách ‘Hỗ trợ phục hồi chức năng cho trẻ em tự kỷ tại Việt Nam’ do Công ty PNJ đồng khởi xướng cùng Quỹ BTTEVN.
Bác sĩ Phan Thiệu Xuân Giang là chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm, làm việc trong lĩnh vực lượng giá chẩn đoán và định hướng can thiệp cho trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.
Hiện bác sĩ Giang đang là giảng viên thỉnh giảng môn tâm lý học thần kinh, khoa tâm lý học tại Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP.HCM và giảng viên thỉnh giảng môn tâm bệnh học phát triển, chương trình ngôn ngữ trị liệu, Trường đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM).
Bác sĩ từng tu nghiệp tại Úc và Hoa Kỳ về lượng giá chẩn đoán và mô hình can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ có chứng cớ khoa học.
* Thưa bác sĩ, cha mẹ có thể dựa vào các dấu hiệu nào để xác định trẻ có rối loạn phổ tự kỷ hay không?
- Những dấu hiệu báo động trẻ tự kỷ như: dưới một tuổi, trẻ không chú ý âm thanh hay giọng nói của người chăm sóc, không hóng chuyện, không cười với người lớn, thích để ý chăm chú đến những đồ vật có tính kích thích lặp lại như quay tròn, thích nhìn các ngón tay, không giao tiếp bằng ánh mắt.
Trẻ hơn một tuổi không có phản ứng hoặc phản ứng rất kém khi được gọi tên, không biết chỉ trỏ thể hiện yêu cầu, không nhìn theo hướng chỉ. Trẻ không giao tiếp mắt một cách đầy đủ, chậm về ngôn ngữ, không biết gật, lắc đầu để thể hiện đồng ý hay không đồng ý, không biết khoe, không biết rủ người khác chơi cùng.
Bác sĩ Giang cho hay, trẻ tự kỷ ở mức độ nhẹ thì quá trình can thiệp điều trị có tiến triển ngoạn mục đến 80 - 90% nếu can thiệp sớm, đúng khoa học và đủ thời gian.
Trẻ có dấu hiệu tự kỷ thường có hành vi lặp đi lặp lại hay đáp ứng quá mức hoặc dưới mức đối với các cảm giác như: thích chơi xoay với cái bánh xe, đẩy xe tới lui và nhìn chăm chú, thích sờ, thích gõ, thích ngửi, nhạy cảm thái quá, cho ăn gì cũng nhè ra, sợ các mùi hay sợ âm thanh có cường độ cao như tiếng máy khoan, máy xay sinh tố…
Khi đó, cha mẹ nên đưa con đi khám ở những nơi có nhà chuyên môn được đào tạo về đánh giá tự kỷ.
* Vậy nguyên nhân ‘gốc rễ’ nào khiến trẻ rối loạn phổ tự kỷ, thưa bác sĩ ?
- Rối loạn phổ tự kỷ được xếp vào nhóm rối loạn phát triển thần kinh. Tức là, trẻ bị rối loạn chức năng sớm của não, có thể liên quan yếu tố gene do di truyền trong gia đình hay đột biến trong quá trình mang thai, ảnh hưởng đến chức năng căn bản của não bộ như: động cơ xã hội, giao tiếp cử chỉ, giao tiếp mắt, biểu hiện cảm xúc trên khuôn mặt, phối hợp lời nói và cử chỉ... Cha mẹ lớn tuổi sinh con cũng có nguy cơ trẻ bị tự kỷ cao hơn.
Thông tin cha mẹ nuôi con không tốt hay ông bà cho cháu coi thiết bị điện tử làm trẻ bị tự kỷ là sự tự gán ghép, cho đến nay chưa có chứng cứ khoa học.
* Xin hỏi bác sĩ, cha mẹ phải làm gì khi biết con có rối loạn phổ tự kỷ?
- Cha mẹ cần can thiệp sớm cho con ngay khi phát hiện. Ba năm đầu đời, tế bào thần kinh có tính linh hoạt, tùy biến cao nên trẻ có thể học được điều mới dễ dàng, đặc biệt là giao tiếp sớm.
Chương trình dành cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ luôn đón nhận được sự đồng hành của nhiều chuyên gia và nghệ sĩ.
Người làm can thiệp có chuyên môn sẽ dựa trên sự đánh giá phát triển của trẻ xem trẻ có điểm mạnh, yếu, có tiềm năng ở đâu để lên chương trình can thiệp sớm và phù hợp với mức phát triển và tiềm năng của trẻ.
Can thiệp sớm, có chứng cớ khoa học, đủ thời gian, có thể là mỗi ngày một giờ, hai giờ, ba giờ liên tục thì sau vài tháng có thể thấy trẻ có tiến bộ. Sự tiến bộ của trẻ sau vài tháng can thiệp chỉ là bước đầu, cần kiên trì can thiệp lâu dài và lượng giá về phát triển lặp lại để có mục tiêu can thiệp phù hợp hơn cho giai đoạn phát triển mới.
* Vậy cha mẹ đóng vai trò như thế nào trong việc đồng hành cùng con, thưa bác sĩ?
- Cha mẹ đóng vai trò quyết định trong việc can thiệp điều trị rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ em. Nếu cha mẹ chủ động tham gia và đầu tư thời gian, kiến thức tìm hiểu, chơi, tương tác, giao tiếp với con và tìm nhà chuyên môn có kinh nghiệm và can thiệp theo chứng cớ khoa học thì trẻ sẽ có tiến bộ.
Cha mẹ đóng vai trò vô cùng quan trọng, là yếu tố quyết định trong việc can thiệp điều trị cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ
Ngược lại, cha mẹ không chấp nhận vấn đề của con, không quan tâm, không tìm phương pháp khoa học, cha mẹ mâu thuẫn, gia đình có nhiều căng thẳng, không giao tiếp với con thì trẻ không tiến bộ, có khi còn nặng hơn.
* Nhiều năm đồng hành cùng trẻ tự kỷ, bác sĩ thấy xã hội đã thay đổi nhận thức như thế nào về trẻ tự kỷ?
- Phải nói rằng dự án Nâng cao nhận thức về tự kỷ ở trẻ em Việt Nam do PNJ và Quỹ BTTEVN khởi xướng và tổ chức trong suốt 5 năm qua là một hoạt động ý nghĩa, bổ ích và tạo được rất nhiều giá trị cho cộng đồng, mà ở đây là hàng ngàn trẻ tự kỷ trên khắp Việt Nam.
Cụ thể, PNJ đã tổ chức xuất bản được những cuốn sách phục vụ kiến thức khoa học, chuẩn xác, hướng dẫn cho cộng đồng nhận thức đúng về rối loạn phổ tự kỷ như ‘Hỗ trợ phục hồi chức năng cho trẻ tự kỷ tại Việt Nam’.
Hơn nữa, dự án thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn cho trung tâm ở nhiều tỉnh thành để nâng cao nhận thức về trẻ tự kỷ cho người làm trong các lĩnh vực. Chương trình đã góp phần to lớn trong việc đưa kiến thức sâu rộng vào trung tâm và gia đình của trẻ tự kỷ.
Dự án Nâng cao nhận thức về tự kỷ ở trẻ em Việt Nam do PNJ khởi xướng và tổ chức trong 5 năm qua đã mang đến rất nhiều giá trị cho trẻ tự kỷ Việt Nam
Nhờ có nhiều thông tin khoa học mà cha mẹ và cộng đồng ngày càng sáng suốt tìm các giải pháp có chứng cớ khoa học, có chiến lược hành động để đồng hành cùng con. Phát hiện sớm, can thiệp sớm và đúng khoa học có thể giúp trẻ tiến bộ nhiều.
Xin cảm ơn bác sĩ!