Đây là nơi lưu trữ bản sao hạt giống đa dạng nhất thế giới. Tính đến tháng 2-2024, kho này đã lưu trữ hơn 1,21 triệu mẫu hạt giống từ 6.143 loài của 102 quốc gia và đơn vị ký gửi.

Nơi được gọi là "kho hạt giống ngày tận thế"

Trên thế giới có hơn 1.700 ngân hàng gene lưu giữ các bộ sưu tập hạt giống cây lương thực. Chúng có thể sẽ mất đi do thiên tai, chiến tranh hay các nguyên nhân có thể phòng tránh như thiếu kinh phí, quản lý kém.

Một giống cây mất đi sẽ không thể khôi phục, tương tự loài khủng long đã bị tuyệt chủng. Từ đó, ý tưởng xây dựng kho hạt giống toàn cầu ra đời.

Người được xem như cha đẻ của ý tưởng này là TS Cary Fowler (người Mỹ, năm nay 75 tuổi). Ông là người đưa ra ý tưởng, sau đó đứng đầu ủy ban phụ trách phát triển kho hạt giống toàn cầu đồng thời là chủ tịch sáng lập của hội đồng quốc tế giám sát kho hạt giống khi kho đi vào hoạt động vào năm 2008.

Trả lời Đài phát thanh công cộng Mỹ (NPR), ông cho biết nhiều người nêu cái tên "kho hạt giống ngày tận thế" nhưng ông vẫn thích mọi người gọi là kho hạt giống toàn cầu hơn.

Ông nảy sinh ý tưởng xây dựng kho hạt giống toàn cầu ngay sau ngày nước Mỹ bị tấn công khủng bố 11-9-2001. Một ngày nọ, ông ngồi trò chuyện với Henry Shands - lúc bấy giờ là người phụ trách Ngân hàng hạt giống quốc gia Mỹ tại Fort Collins (bang Colorado).

Họ cảm thấy hài lòng vì các ngân hàng hạt giống quốc tế lớn đã thúc đẩy nỗ lực nhân giống cây trồng trên thế giới. Bất chợt họ nhận ra sau ngày 11-9, liệu có tòa nhà nào trên thế giới còn an toàn?

Ông Fowler nhớ lại: "Chúng tôi biết các nước Bắc Âu lưu trữ bộ sưu tập hạt giống dự phòng của họ tại cơ sở ở Svalbard gần Bắc Cực. Thật ra từ nhiều năm trước họ đã đưa ra đề nghị mở rộng cơ sở đó nhưng vì nhiều lý do mà lời đề nghị này bị từ chối. Vì thế, chúng tôi quyết định tiếp xúc với người Na Uy và hỏi xem họ có thể xem xét lập kho hạt giống toàn cầu trong núi gần Bắc Cực hay không. Một ý tưởng có chút điên rồ!".

Thời điểm khó khăn nhất trước khi xây dựng kho là lúc ông trình bày ý tưởng và kết quả nghiên cứu khả thi với một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Na Uy.

Quan chức nọ để ông trình bày khoảng 15-20 phút mà không ngắt lời. Cuối cùng quan chức ấy hỏi lại có phải ông muốn nói nguồn tài nguyên cần bảo tồn là nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng nhất thế giới và Svalbard là nơi tốt nhất trên Trái đất để bảo tồn phải không. Ông Fowler tự tin trả lời vâng. Quan chức nọ bèn nói: "À vậy thì làm sao chúng tôi có thể từ chối được?".

Ý tưởng xây dựng kho hạt giống toàn cầu ở Svalbard bắt đầu được thảo luận vào những năm 1980. Năm 2001, các cuộc đàm phán dẫn đến Hiệp ước quốc tế về tài nguyên di truyền thực vật cho lương thực và nông nghiệp (ITPGRFA) hoàn tất. Hiệp ước bắt đầu được chính phủ các nước ký kết.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ Na Uy được tổ chức quốc tế Bioversity International (sau này là Viện Tài nguyên di truyền thực vật quốc tế - IPGRI) tiếp cận và khuyến khích thành lập một cơ sở lưu trữ hạt giống toàn cầu tại Svalbard.

Dựa trên kết quả nghiên cứu khả thi năm 2004 và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) tán đồng, vào tháng 10-2004, Chính phủ Na Uy đã cam kết thành lập và tài trợ kho. Kho hạt giống khai trương vào ngày 26-2-2008 với tên gọi Kho hạt giống toàn cầu Svalbard.

Nhiều hạt giống có thể được bảo quản hàng ngàn năm

Trong sách Hạt giống trong băng: Svalbard và kho hạt giống toàn cầu xuất bản ở Mỹ vào tháng 9-2016 mà TS Cary Fowler là tác giả, ông giải thích: "Chúng tôi hiểu để cơ sở này hoạt động bền vững lâu dài thì chi phí vận hành phải rẻ, vì vậy chúng tôi muốn có một cơ sở về cơ bản có thể tự vận hành độc lập".

Quá trình xây dựng khá đơn giản. Ông kể: "Chúng tôi đào đường hầm sâu trong núi, nơi có nhiệt độ tự nhiên dưới mức đóng băng để tận dụng những gì thiên nhiên ban tặng. Sau đó, chúng tôi hạ nhiệt độ xuống khoảng 0 độ F (-18°C) vì đó là nhiệt độ tối ưu để bảo quản hạt giống lâu dài".

Cửa dẫn vào kho là bộ cửa đôi. Sau cánh cửa đến đường hầm dài 130m với nhiều cửa kiểm tra an ninh. Cuối đường hầm là căn phòng rộng. Tất cả đều được đục trong đá nên tường không thể phẳng phiu. Sau căn phòng rộng là ba gian hầm lưu trữ có cửa khóa. Mỗi mẫu hạt giống gồm 500 hạt được bảo quản trong gói nhỏ bọc ba lớp giấy bạc rồi được niêm phong cho vào hộp và để trên kệ.

Kho Svalbard tọa lạc ở vị trí lý tưởng để lưu trữ hạt giống lâu dài vì bốn lý do: Svalbard là địa điểm hẻo lánh (cách Bắc Cực 1.100km) nhưng vẫn có thể bay đến đó bằng máy bay; kho nằm sâu trong lòng núi đá nên địa chất ổn định và độ ẩm thấp; Svalbard không bị ngập lụt theo kịch bản nước biển dâng do biến đổi khí hậu; lớp băng vĩnh cửu bảo đảm nhiệt độ đông lạnh hạt giống tự nhiên kể cả khi không có điện.

Hạt giống được bảo quản bao lâu còn tùy thuộc từng giống. Mức thấp nhất là 50 năm còn mức cao nhất đến gần 20.000 năm như hạt cao lương. Nhiều hạt giống có thể được bảo quản từ 1.000-2.000 năm. Công việc tiếp nhận hạt giống ký gửi thường diễn ra ba lần một năm. Kho có khả năng lưu trữ 4,5 triệu mẫu giống cây trồng, mỗi gói hạt giống trung bình 500 hạt, như vậy có thể lưu trữ tối đa 2,5 tỉ hạt.

Tổ chức phi lợi nhuận Crop Trust (Đức), Trung tâm Tài nguyên di truyền Bắc Âu (NordGen ở Thụy Điển) và Chính phủ Na Uy đồng quản lý kho. Cụ thể là Bộ Nông nghiệp và Thực phẩm Na Uy chịu trách nhiệm chung, NordGen giám sát hoạt động hằng ngày, Crop Trust cung cấp nguồn tài trợ đáng kể. Công tác quản lý còn được hội đồng quốc tế đại diện cho các ngân hàng gene ký gửi và các bên liên quan giám sát.

****************

Phần lớn kho báu quý giá nhất thế giới đang được lưu trữ trong căn hầm bằng thép dưới lớp băng vĩnh cửu gần Bắc Cực. Nếu nhân loại đối mặt với thảm họa tận thế, kho báu ấy sẽ giúp loài người xây dựng lại xã hội.

>> Kỳ tới: Kho báu nhân loại dưới hầm mỏ Bắc Cực

Bí mật những kế hoạch sinh tồn ngày tận thế - Kỳ 5: Kẻ lo sợ, người hốt bạc

Khi nhà đầu tư mạo hiểm John Ramey mở cốp xe trước mặt Aaron Batalion - người đồng sáng lập Công ty thương mại điện tử LivingSocial, ông vô tình bật mí một bí mật đáng xấu hổ: Ông là người chuẩn bị cho ngày tận thế.