Tiền kỹ thuật số do các Ngân hàng trung ương phát hành đang dần thành sự thật. Trung Quốc đã bắt đầu thử nghiệm quy mô lớn đối với "đồng nhân dân tệ điện tử". Các quan chức châu Âu muốn tung ra đồng euro số vào năm 2025. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đang nghiên cứu xem liệu có nên theo xu hướng này hay không. Bahamas thậm chí đã đưa ra phiên bản kỹ thuật số của đồng nội tệ nước này với tên gọi "đô la cát" vào lưu hành.
Sự vội vã đột ngột này đã khơi dậy cả sự phấn khích lẫn rối bời. Một loại tiền tệ kỹ thuật số do ngân hàng trung ương phát hành, hay còn gọi là CBDC, nghe có vẻ giống như một cuộc cách mạng mới trong lĩnh vực tiền tệ, hay có lẽ là một bước thừa nhận chính thức đối với đồng bitcoin. Nhưng rõ ràng đây không phải điềm mấu chốt của vấn đề. Nhiều người đã sử dụng tiền kỹ thuật số, cho dù trong ứng dụng di động để thanh toán hay trên các website ngân hàng để chuyển khoản. Các loại tiền kỹ thuật số mới này là gì và tại sao các ngân hàng trung ương lại tạo ra chúng?
CBDC chỉ đơn giản là một phiên bản kỹ thuật số của tiền mặt — tiền vật chất do các ngân hàng trung ương phát hành. Ở hầu hết các quốc gia, cơ chế của đồng tiền này có thể sẽ giống với các nền tảng thanh toán trực tuyến hiện có, với một điểm khác biệt chính: số tiền được giữ trên ứng dụng hoặc website sẽ tương đương với tiền gửi tại ngân hàng trung ương.
Động lực chính của các ngân hàng trung ương khi phát hành CBDC là để hạn chế rủi ro vốn có trong quá trình chuyển đổi mang tính toàn cầu sang thanh toán không dùng tiền mặt. Các ngân hàng chịu trách nhiệm về sự an toàn của hệ thống tiền tệ, yếu tố cơ bản nhất trong đó là đảm bảo rằng mọi người có thể sử dụng tiền mặt để mua sắm. Nhưng trong một thế giới bị thống trị bởi Apple Pay hoặc Alipay, các giao dịch hàng ngày sẽ phụ thuộc vào các công ty tư nhân hơn là vào các ngân hàng trung ương. Các loại tiền điện tử như bitcoin và "stablecoin" (cố định giá trị của chúng với đồng đô la hoặc các tài sản khác) như đồng Diem do Facebook hậu thuẫn (trước đây là Libra) cũng là một mối đe dọa, có khả năng làm giảm đi vai trò của cơ quan nhà nước.
Với CBDC, các ngân hàng trung ương sẽ hiện diện mạnh mẽ hơn trong lĩnh vực thanh toán trực tuyến. Điều đó sẽ làm giảm các nguy cơ đối với sự ổn định tài chính gây ra bởi sự phụ thuộc vào các hệ thống thanh toán tư nhân thuần túy. Và một số người có thể muốn có tùy chọn giữ ít nhất một số lượng tiền kỹ thuật số của mình trên một nền tảng chính thức đáng tin cậy.
CBDC không chỉ là một phương tiện bảo vệ cho các ngân hàng trung ương. Các ngân hàng trung ương cũng nhìn thấy cơ hội. Giao dịch không dùng tiền mặt giúp thanh toán nhanh hơn, đáng tin cậy hơn và ít bị làm giả hơn. Việc phát hành tiền kỹ thuật số rẻ hơn so với việc đúc tiền, miễn là hình thức này được bảo vệ khỏi các cuộc tấn công. Người quản lý cũng sẽ dễ dàng hơn trong việc quản lý việc sử dụng tiền kỹ thuật số và khiến việc tài trợ cho các hoạt động tội phạm trở nên khó khăn hơn.
Tại các quốc gia nghèo hơn, các ngân hàng trung ương hy vọng rằng tiền tệ kỹ thuật số sẽ đưa những công dân đang không dùng dịch vụ của hệ thống ngân hàng vào hệ thống tài chính và thúc đẩy phát triển kinh tế. Các ngân hàng trung ương cũng củng cố thêm quyền lực mới. Một trở ngại đối với mức lãi suất âm hiện nay là người gửi tiết kiệm có thể chuyển sang dùng tiền mặt, vốn có lãi suất thực tế bằng 0. Trong một thế giới không dùng tiền mặt, các ngân hàng trung ương về lý thuyết có thể áp đặt một tỷ giá âm đối với đồng tiền kỹ thuật số. Họ cũng có thể sử dụng ví điện tử để bơm tiền trực tiếp — ví dụ: nhanh chóng gửi tiền cho cư dân của khu vực chịu ảnh hưởng của động đất.
Việc sử dụng tiền tệ kỹ thuật số đầy tham vọng này sẽ rất tốt trong tương lai. Trong nhiều năm tới, các ngân hàng trung ương sẽ tiếp tục cung cấp tiền giấy cùng với ví điện tử vì họ nhận ra rằng nhiều người vẫn muốn sử dụng tiền mặt hoặc đơn giản là không thể sử dụng điện thoại thông minh. Các chủ ngân hàng trung ương cũng thận trọng trong việc thực hiện các nghiệp vụ. Jerome Powell, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang, đã nói rằng Mỹ muốn "làm đúng hơn là đi đầu" trên lĩnh vực tiền kỹ thuật số.
Trên thực tế, ông Powell và các đồng nghiệp của ông đã có nhiều kinh nghiệm trong việc quản lý với thứ được gọi là tiền tệ kỹ thuật số "bán buôn" này: tiền gửi dự trữ của các ngân hàng thương mại tại các ngân hàng trung ương. Câu hỏi thực sự là làm thế nào để thiết kế các loại tiền kỹ thuật số "bán lẻ" cho đại chúng. Một lựa chọn là các ngân hàng trung ương đưa ra các ứng dụng di động chính thức của riêng họ. Một cách khác là để người dùng sử dụng các ứng dụng thanh toán ưa thích của mình như hiện nay, nhưng phải có một số lượng tiền mặt nhất định được gắn trực tiếp vào tài khoản của mình tại ngân hàng trung ương, thay vì thực hiện trên nền tảng của nhà cung cấp dịch vụ thanh toán.
Một số nhà hoạch định chính sách lo lắng về "điều hành ngân hàng kỹ thuật số", điều này có thể xảy ra nếu trong cơn hoảng loạn người dùng chuyển tiền tiết kiệm của họ thành CBDC, và dẫn tới làm cạn kiệt khả năng thanh khoản của các ngân hàng. Giới hạn nắm giữ hoặc chuyển nhượng CBDC có thể là một biện pháp bảo vệ hữu ích, hay chí ít cũng là một biện pháp khởi đầu. Việc giải quyết cụ thể vấn đề này sẽ phải mất thời gian. Nhưng hướng đi chung là rõ ràng. Khi tiền mặt không còn, các loại tiền kỹ thuật số chính thức sẽ xuất hiện và mối liên kết giữa người dân và các ngân hàng trung ương có khả năng trở nên mạnh mẽ hơn.
Tham khảo The Economist