100 container hạt điều trị giá gần nghìn tỷ đồng xuất sang Italia có nguy cơ bị chiếm đoạt khi các doanh nghiệp Việt Nam chưa nhận một đồng nào từ đối tác mà đã trao gần hết chứng từ gốc và "người mua" đã chờ sẵn ở cảng để đòi nhận hàng.

Tổng thiệt hại được đại diện Hiệp hội Điều Việt Nam công bố là 36 container (tương đương 162 tỷ đồng). Trong đó có 5 doanh nghiệp bị hại, nặng nhất là 27 container, còn lại mỗi doanh nghiệp bị vài container.

Theo đó, vụ lừa đảo có quy mô lớn chưa từng có này đã được tháo gỡ kịp thời nhờ sự vào cuộc gấp rút của Chính phủ, Bộ Công Thương và các bộ ngành liên quan, Thương vụ Việt Nam tại Italy, các doanh nghiệp và Hiệp hội Hạt điều Việt Nam cùng sự phối hợp tích cực từ phía Đại sứ quán và các cơ quan chức năng của Italy.

Mới đây, trao đổi với VOV, ông Nguyễn Đức Thanh, Tham tán thương mại Việt Nam tại Italy đã chia sẻ những thông tin chưa từng công bố trước đây và diễn biến mới nhất về phi vụ lừa đảo lớn nhất lịch sử ngành điều gây rúng động dư luận thời gian vừa qua.

Ông Nguyễn Đức Thanh, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Italy làm việc với hãng tàu COSCO tại cảng Genoa. Ảnh: Dương Hoa/TTXVN

DNVN không yếu kém về nghiệp vụ mà do quá thật thà, tin người

Ông Thanh cho biết, ngày 5/3/2022 khi mới chỉ có 1 doanh nghiệp báo cáo sự việc về lô hàng container xuất hẩu hạt điều sang Italy có dấu hiệu bị lừa đảo, Thương vụ Việt Nam tại Italy đã ngay lập tức khởi hành đi gần 700km đến cảng biển Genova, phía Bắc Italy, để xử lý vụ việc và làm việc với hãng tàu COSCO cùng các cơ quan liên quan vì nếu chậm một tí là bên mua có thể thông quan nhận hàng của Việt Nam mà không trả tiền.

Thời điểm đó, đã có vài container hạt điều của Việt Nam cập cảng và đúng lúc Thương vụ đến thì người mua đã trả phí cảng và nộp bộ chứng từ gốc để đòi nhận mấy container này. Hãng vận tải giải thích theo luật thương mại quốc tế thì hãng phải giao hàng cho người nhận có bộ chứng từ gốc, không thì họ sẽ kiện.

Thương vụ giải thích sự việc người xuất khẩu Việt Nam bị lừa vì chưa nhận được tiền mà người mua đã lấy được bộ chứng từ gốc theo một cách nào đó ở bên Italy.

Hãng tàu Cosco đã rất ngạc nhiên khi thấy Tham tán Thương mại Việt Nam trực tiếp đến rất nhanh nên tin tưởng Thương vụ Đại sứ quán không thể lừa dối được và tham vấn với các luật sư, nên đã đồng ý dừng ngay việc giao lô hàng cho người mua.

Đồng thời, lãnh sự danh dự Việt Nam tại Napoli, lãnh sự danh dự Việt Nam tại Torino, phòng thương mại Italy tại Torino, Hội hữu nghị người Việt tại Genova đã cùng vào cuộc, kịp thời ngăn chặn việc nhóm lừa đảo có thể lấy được chứng từ gốc và lấy được hàng. Đáng mừng là đến lúc này vẫn không lấy được một hạt điều nào của Việt Nam.

Ông Thanh cũng nhấn mạnh, mấu chốt của sự việc không phải do doanh nghiệp Việt Nam yếu kém về nghiệp vụ mà do doanh nghiệp Việt Nam quá thật thà, tin người môi giới từng giúp xuất khẩu một vài lô hàng rồi nên người môi giới bảo làm gì đều ký tất; không tự mình xác minh đối tác trước khi ký kết hợp đồng, không áp dụng đúng phương thức thanh toán cho khách hàng mới và để mất thông tin bí mật kinh doanh như tiết lộ mã số theo dõi tracking của BCTG gửi theo DHL, họ dùng mã số đó để theo dõi và lấy trộm hàng; đó là một điểm yếu.

Các doanh nghiệp đều nhận định đây là một phi vụ lừa đảo vì giá trị lô hàng hạt điều xuất khẩu rất lớn

"Doanh nghiệp Việt Nam cả tin, thật thà quá, nhiều khi tin đối tác nước ngoài hơn cả đối tác Việt Nam. ở đâu cũng có chuyện lừa dối, ở Mỹ, ở Nhật, ở những nước giàu có văn minh khắp nơi vẫn có tồn tại những người lừa dối, gian lận. Tóm lại phải kiểm tra thật kỹ đối tác.

Bây giờ là kinh tế mở, toàn cầu hóa, thương vụ ở hơn 50 nước luôn sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp, chúng tôi đang hỗ trợ hàng ngày hàng giờ, rất nhiều doanh nghiệp thường xuyên liên lạc với chúng tôi", ông Thanh cho biết.

Ngoài ra, tự doanh nghiệp nhỏ và vừa không có đủ tiền thuê nhân viên có ngoại ngữ, chuyên môn ngoại thương thì mấy doanh nghiệp có thể cùng thuê một cán bộ hợp đồng. Vai trò của Hiệp hội doanh nghiệp phải được thúc đẩy trong đào tạo, nhắc nhở, khuyến cáo về chuyên môn nghiệp vụ; các trường đại học của nước ta cũng có các khóa đào tạo.

Vì vậy cần phải nâng cao đào tạo, phổ biến kiến thức, và quan trọng nhất là chống lừa đảo thương mại, nó gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế của chúng ta, ông Thanh nói thêm.

Việc đòi lại bộ chứng từ gốc từ nhóm người mua vô cùng khó khăn

Theo ông Nguyễn Đức Thanh, doanh nghiệp Việt ký hợp đồng 100 container nhưng đã kịp thời dừng lại và chỉ giao 74 container. Trong số 74 container, thì chúng ta mất quyền kiểm soát đối với 35 bộ chứng từ. Trong số 39 container mà chúng ta nắm được bộ chứng từ gốc trong tay, thì đã bán được 17 container, trong đó đi Hà Lan 10 công, Thổ Nhĩ kỳ 3 công, Thụy Điển 2 công và vào thị trường Italy 2 công.

Và 12 công đang đàm phán giá cước để chở về Việt Nam như vậy chỉ còn khoảng 10 công có bộ chứng từ gốc cần xử lý tiếp.

Trong số 35 công mất chứng từ gốc thì như đã báo cáo, trong thời gian gần đây có 1 công ty mua điều (công ty C.N Srl ở Napoli) trong nhóm 5 công ty Italy đã phản hồi và email cho Luật sư là không biết việc có người đứng tên công ty mình và làm với Việt Nam và đã có email bảo đảm (PEC) từ chối nhận lô hàng 9 công để hãng tàu trả lại quyền sở hữu cho người bán.

Nhưng vì theo thông lệ quốc tế, công ty Việt Nam vẫn phải đặt cọc/bảo lãnh ngân hàng hơn 100% trị giá container thì mới thực sự giành lại được sở hữu nên vẫn là khó khăn lớn cho doanh nghiệp.

Và có 3 container đã được đặt cọc/bảo lãnh ngân hàng nên doanh nghiệp đã cho lên tầu về lại Việt Nam. Như vậy còn 23 container mất chứng từ đang được xử lý tiếp. Còn lại một số container khác còn hoặc bị mất chứng từ gốc nhưng khách hàng đang muốn mua và đàm phán để đưa vào thị trường châu Âu.

Khả năng tiêu thụ không phải khó, nhưng phải giải quyết việc đòi lại bộ chứng từ gốc từ nhóm người mua. Thứ hai, tiếp tục điều tra các công ty mua điều, thúc đẩy phía các công ty này ký giấy xác nhận không nhận hàng hóa để trả lại quyền sở hữu cho người bán, tuy nhiên điều này vô cùng khó khăn, vì công ty mua điều có thể là những công ty thực tế không tồn tại và chủ công ty cũng không thấy xuất hiện.

Luật sư phối hợp với thương vụ, Đại sứ quán và các cơ quan tại Italy cũng như các doanh nghiệp Việt Nam cùng với Hiệp hội điều cần đẩy nhanh quá trình kiện ra tòa Việt Nam và tòa Italy; Trung tâm trọng tài quốc tế thuộc Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam. Cả hai bên hai phía đều phải cùng phối hợp để làm tốt quá trình này.