Hôm 27/4, hãng khí đốt quốc doanh Nga Gazprom cho biết đã ngừng cấp khí đốt tự nhiên cho Bulgaria và Ba Lan sau khi các nước này từ chối yêu cầu thanh toán bằng ruble. Động thái trên đánh dấu sự leo thang đáng kể trong xung đột kinh tế giữa Nga và phương Tây, đồng thời là lời đáp trả nghiêm khắc nhất của Moskva với các vòng trừng phạt gần đây của châu Âu vì xung đột Ukraine.

Chủ tịch Ủy ban Châu Âu (EC) Ursula von der Leyen chỉ trích việc ngừng cấp khí đốt không khác nào "tống tiền". Bà cho biết các thành viên EU đã nhóm họp khẩn cấp hôm qua. Một số đã bắt đầu cung cấp khí đốt cho Ba Lan và Bulgaria.

"Kỷ nguyên của nhiên liệu hóa thạch Nga tại châu Âu sẽ chấm dứt. EU đang tiến tới giải quyết các vấn đề năng lượng", bà cho biết trong thông báo.

Ba Lan và Bulgaria có thể chống chịu việc này. Tuy nhiên, nếu Nga cắt nguồn cung với các nước EU khác, đặc biệt là Đức và Italy, sự chuẩn bị của châu Âu sẽ được thử thách đáng kể. Các nước G7 cũng cho biết sẽ tiếp tục thanh toán khí đốt bằng euro hoặc đôla Mỹ.

Liệu châu Âu có thể chống chịu?

Theo EC, khối này hiện dựa vào Nga để có 45% khí đốt nhập khẩu. Các cơ sở lưu trữ khí đốt của EU hiện mới được lấp đầy 32%, theo Gas Infrastructure Europe. Con số này thấp hơn đáng kể so với mục tiêu 80% vào tháng 11/2022 mà khối này đặt ra cho các thành viên.

Các nhà phân tích tại Berenberg dự báo châu Âu sẽ cầm cự được đến mùa thu năm sau, nếu Nga đột ngột cắt nguồn cung khí đốt.

Tuy nhiên, khối này đang nhanh chóng giảm tiêu thụ và tìm nguồn cung thay thế. Tháng trước, các lãnh đạo EU cam kết giảm tiêu thụ khí đốt Nga thêm 66% trong năm nay. Họ sẽ không còn phụ thuộc vào dầu khí Nga vào năm 2027.

Khối này cũng thỏa thuận với Mỹ về việc tăng nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) năm nay. Đức đang tăng tốc xây các cảng nhận LNG. Italy thì tháng này đã ký hợp đồng với Ai Cập và Algeria.

"Động thái mới nhất của Nga là lời nhắc nhở rằng chúng ta cần làm việc với các đối tác đáng tin cậy và xây dựng sự độc lập về năng lượng", bà von der Leyen hôm qua cho biết.

Ba Lan đã sẵn sàng cho tình huống này. Dù khí đốt Nga chiếm 55% nhập khẩu của nước này năm 2020, họ đã đa dạng hóa năng lượng vài năm gần đây. Ba Lan đã xây một cảng LNG và chuẩn bị mở một đường ống khí đốt đến Na Uy cuối năm nay.

PGNiG – hãng khí đốt quốc doanh Ba Lan – hôm 26/4 thông báo dự trữ khí đốt của họ đã đạt gần 80%. Lượng khí chảy qua đường ống Yamal – tuyến vận chuyển mà Nga vừa cắt đứt – cũng đã giảm xuống.

"Khí đốt qua Yamal chiếm chưa đầy 2% lượng khí mà Nga giao đến châu Âu bằng đường ống từ đầu năm nay", Carsten Fritsch – nhà phân tích tại Commerzbank Research nhận định. Sự chuẩn bị của Ba Lan cũng lý giải cho việc phản ứng của thị trường trước động thái của Nga khá im ắng.

Giá khí đốt tương lai của châu Âu tăng 24% đầu phiên sáng qua, nhưng sau đó giảm dần, hiện chỉ còn nhỉnh hơn giá trung bình tháng 4 là 100 euro một megawatt giờ, dữ liệu từ Independent Commodity Intelligence Services cho biết.

"Chiến lược giảm phụ thuộc của Ba Lan vào Nga đã cho thấy hiệu quả", Kaushal Ramesh và Nikoline Bromander – các nhà phân tích tại Rystad Energy cho biết.

Bulgaria thì phụ thuộc vào Nga tới 75% lượng khí đốt nhập khẩu. Tuy nhiên, chính phủ nước này hôm 26/4 cũng tuyên bố đã có chiến lược thay thế từ lâu. Họ đang xây một đường ống dẫn khí tới Hy Lạp. "Hiện tại, Bulgaria không phải áp dụng chính sách hạn chế tiêu thụ khí đốt nào", Bộ Năng lượng nước này thông báo.

Kịch bản nào dành cho Đức?

Đức là quốc gia lo ngại nhất về việc mất khí đốt Nga. Nền kinh tế lớn nhất châu Âu nhập khẩu tới 55% khí đốt từ Nga, theo Bộ Kinh tế nước này. Dù đã nỗ lực giảm tỷ lệ này xuống 40% gần đây, việc dừng mua đột ngột vẫn sẽ là thảm họa với ngành công nghiệp nặng của Đức – vốn đang vật lộn với giá nhiên liệu tăng cao và thiếu nguyên liệu thô.

Việc đột ngột mất nguồn cung năng lượng chính có thể dẫn đến giảm sản xuất, xuất khẩu và đe dọa sự tồn tại của nhiều hãng sản xuất vừa và nhỏ. Tuần trước, Ngân hàng Trung ương Đức cảnh báo việc dừng cấp khí đốt đột ngột có thể đẩy nền kinh tế này vào suy thoái sâu. Khoảng 550.000 việc làm và 6,5% GDP có thể bốc hơi trong năm nay và năm sau.

"Nếu mất đường ống Nord Stream 1 chạy qua Biển Baltic sang Đức, đó sẽ là một cuộc khủng hoảng lớn", Ole Hvalbye – nhà phân tích khí đốt tự nhiên tại ngân hàng SEB nhận định.

Tháng trước, chính phủ Đức khởi động kế hoạch khẩn cấp 3 giai đoạn về giảm tiêu thụ khí đốt. Trong đó, các hộ dân và bệnh viện được ưu tiên sử dụng hơn là doanh nghiệp.

Henning Gloystein – Giám đốc Năng lượng, Khí hậu và Tài nguyên tại Eurasia Group cho biết trên CNN rằng nếu Nga cắt khí đốt, Đức và Italy – nước hiện phụ thuộc vào Nga để đáp ứng 41% nhu cầu khí – vẫn có thể tránh được việc giảm tiêu thụ năm tới nếu hành động nhanh.

"Đức và Italy cần giảm tiêu thụ một cách có cấu trúc, bằng cách thay các nồi hơi trong gia đình bằng những sản phẩm như máy nước nóng, đồng thời giảm dùng khí để đun nóng hoặc làm lạnh", ông nói, "Các nước châu Âu cần gia nhập thị trường LNG và đặt hàng càng nhiều bồn chứa càng tốt trong vài tuần và vài tháng tới".

Hà Thu (theo CNN)