"Chưa bao giờ doanh nghiệp khó tiếp cận tín dụng đến thế"

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa công bố báo cáo "Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh" (PCI) năm 2022. Một trong những nội dung đáng chú ý nhất tại báo cáo là vấn đề tiếp cận tín dụng của doanh nghiệp. Theo điều tra, tiếp cận tín dụng đã trở thành mối lo lớn nhất với khoảng 55,6% doanh nghiệp lựa chọn, tăng liên tục từ con số 34,8% của năm 2019; 40,7% của năm 2020 và 46,9% của năm 2021. 

Cụ thể, kết quả khảo sát PCI cho thấy tỷ lệ doanh nghiệp tiếp cận tín dụng có xu hướng giảm dần trong thời gian gần đây. Tại thời điểm năm 2017, tỷ lệ doanh nghiệp có khoản vay từ các ngân hàng, tổ chức tín dụng là 49,4%. Đến các năm 2018 và 2019, tỷ lệ này lần lượt là 45% và 43%. Ngay cả trong bối cảnh dịch Covid-19, tỷ lệ này vẫn duy trì ở mức 42,9% vào năm 2020 và giảm còn 35,4% vào năm 2021. Tuy nhiên, bước sang năm 2022, tỷ lệ này đã sụt giảm một nửa, chỉ còn 17,8%. 

Đánh giá về con số này, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế VCCI, cảm thán: "Chưa có năm nào PCI điều tra tỷ lệ doanh nghiệp tiếp cận tín dụng thấp như thế". 

Theo nhóm chuyên gia PCI, tiếp cận tín dụng là khó khăn chung của các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, song các doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ và nhỏ khó khăn hơn cả trong năm 2022. Cụ thể, với nhóm các doanh nghiệp có quy mô vốn từ 3 tỷ đồng trở xuống, tỷ lệ doanh nghiệp đang tiếp cận tín dụng chỉ là 11,3%, thấp hơn đáng kể so với các nhóm còn lại. Với nhóm có quy mô vốn từ trên 3 tỷ đồng đến 10 tỷ đồng, tỷ lệ này là 20,5%. Với nhóm doanh nghiệp quy mô vốn 10 - 20 tỷ đồng, tỷ lệ này là 28,3%. Ở các nhóm còn lại, tỷ lệ cũng chỉ xung quanh mức 25 - 35%.

Trở ngại lớn nhất trong việc vay vốn, theo PCI, là doanh nghiệp không có tài sản thế chấp (79,4%). Đáng lưu ý là một loạt các khó khăn tiếp cận tín dụng khác có dấu hiệu gia tăng đáng kể trong năm 2022.

Cụ thể là: “Các ngân hàng, tổ chức tín dụng áp đặt điều kiện tín dụng bất lợi cho doanh nghiệp tư nhân” (58,7%, tăng mạnh từ con số 41,8% của năm 2021); “thủ tục vay vốn phiền hà” (58,6% so với 46,2% năm 2021); tình trạng “doanh nghiệp phải ‘bồi dưỡng’ cho cán bộ tín dụng để vay vốn” (55,8% trong khi năm 2021 là 37,3%), và “cán bộ tín dụng cố tình bắt lỗi, kéo dài thời gian xử lý hồ sơ của doanh nghiệp” (49,8% trong khi năm 2021 là 27,4%).

Một điểm đáng nói nữa là khoảng 61% doanh nghiệp đánh giá “thủ tục vay vốn phiền hà” trong năm 2022 có liên quan đến việc vay từ các ngân hàng tư nhân, trong khi tỷ lệ này chỉ khoảng 36% đối với doanh nghiệp đi vay từ ngân hàng có vốn nhà nước.

"Có thể các ngân hàng có vốn nhà nước có dư địa tín dụng dồi dào hơn, do vậy các doanh nghiệp tiếp cận vốn vay qua nhóm này trong năm vừa qua cũng thuận lợi hơn", nhóm chuyên gia PCI đánh giá. 

Vay gói lãi suất 2%: Khó như leo cột mỡ 

Bên cạnh khó khăn về tín dụng, khảo sát của nhóm chuyên gia PCI cho thấy doanh nghiệp cũng rất khó tiếp cận gói hỗ trợ lãi suất 2%. Theo đó, chỉ 29,5% doanh nghiệp biết tới chương trình này song chỉ khoảng 2% doanh nghiệp cho biết đã nhận được khoản vay theo chương trình trên. 

Đáng chú ý, 74,8% doanh nghiệp cho biết điều kiện cho vay khó khăn là trở ngại lớn nhất đối với họ khi thực hiện thủ tục tiếp cận khoản vay theo gói hỗ trợ lãi suất 2%. Bên cạnh đó, cũng có đến 12,3% doanh nghiệp phản ánh về sự thiếu minh bạch trong quy trình thủ tục; 5,6% doanh nghiệp cho biết thời hạn cho vay ngắn và 7,5% doanh nghiệp gặp những khó khăn khác trong quá trình thực hiện thủ tục tiếp cận khoản vay.

"Chính phủ đã đưa ra nhiều chương trình hỗ trợ về vốn nhưng mức độ thực hiện chưa đồng đều. Gói tài khoá giảm thuế thì doanh nghiệp tiếp cận tốt; còn gói hỗ trợ lãi suất 2%, tỷ lệ tiếp cận trên thực tế rất thấp, chưa đạt kỳ vọng", ông Đậu Anh Tuấn nhận xét. 

Gặp thế bí với nguồn vốn ngân hàng, lại vẫn phải giải quyết bài toán kinh doanh, tất yếu doanh nghiệp phải tìm cách xoay sở từ các nguồn khác. 

Theo thống kê của PCI, năm 2022, trên 75% doanh nghiệp vay mượn từ người thân, bạn bè, tăng đáng kể so với tỷ lệ 51% từng ghi nhận trong năm 2021. Trong khi đó, có 24,3% doanh nghiệp huy động từ cổ đông, vay doanh nghiệp hoặc cầm cố, bán tải sản. Tỷ lệ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn từ tổ chức tín dụng khác, như công ty cho thuê tài chính, quỹ tín dụng nhân dân là 21%.

Đáng lo ngại hơn cả, có tới 12,5% doanh nghiệp xoay sang vay "tín dụng đen", tăng gấp 3 lần so với con số của năm 2021. Đương nhiên, lãi suất khoản vay “tín dụng đen” là rất cao. Khảo sát PCI ghi nhận lãi suất trung bình các khoản tín dụng đen là khoảng 46,5%/năm, cao gấp khoảng 5,5 lần so với lãi suất trung bình năm của các khoản vay từ ngân hàng. 

Giới chuyên gia đánh giá, việc doanh nghiệp phải vay "tín dụng đen" chẳng khác nào uống nước biển giải khát, ứng trước tương lai, hàm ý rằng doanh nghiệp có thể đối diện với những nguy cơ lớn hơn trong giai đoạn kế tiếp. Do vậy, giải quyết cơn khát vốn được xem là nhiệm vụ cấp bách lúc này.