Đại dịch COVID-19 bùng nổ, người ta bàng hoàng khi thấy những tà giáo ở Hàn Quốc với hàng ngàn tín đồ không tiêm vắc xin tiếp tục tụ tập, làm lây lan ổ dịch tại đất nước này. Những tưởng đó đã là kinh khủng, nhưng khi xem loạt phim tài liệu In The Name of God: A Holy Betrayal, ta mới hay còn những điều kinh khủng gấp ngàn lần đằng sau các dị giáo.

1. Jung Myung Seok, người đàn ông tự nhận là Đấng Cứu Thế, người đã đọc 2.000 lần Kinh Thánh và có thể tiên đoán chính xác đảng nào sẽ lên ngôi lãnh đạo trong mỗi kỳ bầu cử. Y thành lập nhà thờ JMS, tuyên truyền rằng y chính là hiện thân của Adam Hoàn Hảo, thu hút hàng trăm ngàn người tin theo.

Kim Ki Soon, một phụ nữ tự nhận mình là đứa trẻ 3 tuổi thánh thiện mà Thượng đế gửi xuống Trái đất, lập ra một "hợp tác xã" tôn giáo mang tên Khu Vườn Trẻ Em. Hàng trăm người đã tin lời bà ta, dâng lên bà ta toàn bộ tiền bạc, gia đình và cuộc đời của mình, làm việc quần quật bán mạng để giúp bà ta xây nên một đế chế riêng.

Vô khối chuyện khó tin như vậy đã diễn ra từ những năm 1980 tại Hàn Quốc, khi đất nước này trải qua thời kỳ đen tối với sự kiện đàn áp phong trào dân chủ Gwangju. Nhưng ngay cả khi Hàn Quốc đã vượt qua thời kỳ rối ren ấy, đã vươn lên thành con rồng châu Á; các làn sóng tà đạo vẫn không ngừng leo thang.

Và nạn nhân của chúng nhiều khi không phải chỉ là những người ít học, mà là cả những sinh viên các trường đại học danh tiếng, cả những người trẻ với lối sống hiện đại, lớn lên trong thời kỳ khoa học tưởng như đã rọi sáng vào từng ngóc ngách.

Họ không chỉ tin tuyệt đối vào những vị giáo chủ. Họ còn trực tiếp hay gián tiếp trở thành đồng lõa của những kẻ đó, trong mọi tội ác man dã, từ lừa đảo biển thủ tài sản đến hiếp dâm hàng trăm chàng trai và hàng ngàn cô gái, đến cả giết người, thậm chí giết những người thân của chính mình. Như Nak Gwi, một cậu bé 5 tuổi, đã bị nhốt trong chuồng heo rồi bị đánh tới chết theo lệnh của Kim Ki Soon - một vụ án mà cuối cùng chính mẹ cậu thừa nhận mình bao che cho thủ phạm.

2. Hàng chục cựu tín đồ, trong đó có cả các cựu tín đồ cấp cao từng là cánh tay đắc lực của các giáo chủ, đã bày tỏ sự ân hận bằng cách hợp tác với đạo diễn Jo Seong Hyeon để vạch trần sự thật.

Sự ân hận chứng tỏ họ có lương tâm, nhưng tại sao trong một thời kỳ dài họ lại mù quáng tới vô tri như vậy? Con người ta có thể làm điều xấu khi họ không phải là kẻ xấu không?

Câu hỏi này đã từng được triết gia Hannah Arendt đặt ra khi nghiên cứu về trường hợp của Adolf Eichmann, một trong các tay phát xít thực thi vụ diệt chủng người Do Thái.

Khi bị xét tội tử hình, Eichmann gửi một lá thư tay tới tổng thống Israel bấy giờ, khăng khăng hắn chỉ là một sĩ quan cấp thấp và nài xin sự thông cảm với hoàn cảnh mà hắn mắc vào: "Cần phải vạch ra ranh giới giữa những lãnh đạo chịu trách nhiệm và những người như tôi, bị ép phải phục vụ thuần túy như công cụ trong tay các lãnh đạo".

Eichmann vẫn bị xử tử nhưng Hannah Arendt đã viết trong Eichmann ở Jerusalem - Ký sự pháp đình (bản dịch của Nhà xuất bản Tri Thức), hành động của Eichmann chỉ là "sự thường tình của cái ác" (the banality of evil). Theo bà, hắn làm điều ác không phải với mục đích ác, mà vì thiếu khả năng suy nghĩ: "Hành vi thì tàn ác nhưng kẻ thực hiện [...] lại khá bình thường, tầm thường, không phải ác quỷ hay quái vật".

Với loạt phim của đạo diễn Jo Seong Hyeon, khi các nhân chứng cho biết họ làm theo lệnh giáo chủ chỉ vì nghĩ sẽ có chỗ trên Thiên đường, ta khó có thể giải thích động cơ của họ theo cách nào tốt hơn là "sự thường tình của cái ác".

Eichmann nói rằng trách nhiệm không thuộc về mình, vậy những nạn nhân - đồng phạm kia có trách nhiệm không? Ai chịu trách nhiệm cho tội ác?

Có lẽ, cái ác của những kẻ thủ ác đã đáng sợ, nhưng cái ác đến từ sự "tẩy não" cũng đáng sợ khôn cùng. Lời của Arendt vẫn đúng: "Sự thật đáng buồn là phần lớn điều ác được thực hiện bởi những người không bao giờ quyết định mình là thiện hay ác".