Những ngày giữa tháng 4, chúng tôi đến vùng cao Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi là nơi từng được xem là “thủ phủ” dó bầu của tỉnh này, phải dò hỏi nhiều người dân bản địa, chúng tôi mới tìm ra một vài hộ dân còn giữ cây dó. Một phần dó bầu đã bị chặt phá khi không mang lại hiệu quả kinh tế hoặc ngã gãy đổ do mưa bão.

Ông Lĩnh chia sẻ về cây dó bầu.

Ông Hồ Tấn Lĩnh (trú thôn Bắc 2, xã Trà Sơn, huyện Trà Bồng) được biết đến là người “kỳ cựu” trong trồng dó bầu. Vườn nhà ông Lĩnh hiện có chừng trăm cây dó bầu ngoài 20 năm tuổi. Ông Lĩnh kể: 20 năm trước ông đã đi khắp các núi rừng của Trà Bồng để tìm dó bầu. Thời ấy, toàn phải đi bộ, trèo đèo lội suối, rừng thiêng nước độc cũng không cản được bước chân của ông để kiếm dó bầu với hi vọng đổi đời.

Rồi ông Lĩnh cũng trồng được khoảng vài trăm cây dó bầu. Chăm bón, thuốc thang, bao nhiêu tâm sức ông dồn vào những cây dó. Nhiều năm trôi qua, niềm hy vọng cứ hao mòn dần khi không thấy cây nào tỏa mùi thơm như mong muốn.

Nhiều cây dó bầu trồng ở xã Trà Sơn bị chặt phá trơ gốc rễ.

“Cách đây 3 năm, thương lái tới hỏi mua cây với giá 1 triệu để bơm hóa chất tạo dầu nhưng tôi lắc đầu từ chối. Tiền tiêu rồi cũng hết nên cứ để lại. Tôi đã thuê thợ về khoan các lỗ trên thân dó bầu. Cái lỗ này kiến nó chui vào ở thì sẽ tạo dầu. Tuy nhiên, đến nay các cây dó này vẫn chưa thể tạo ra trầm”, ông Lĩnh nói.

Trong khi nhiều người vẫn còn nuôi giấc mộng đổi đời từ trầm hương thì ông Hồ Văn Chân (trú thôn Bắc 2, xã Trà Sơn) đã mất hết hy vọng. Chỉ tay vào bãi đất trồng đã được cào bằng, san phẳng, còn lại vài bộ rễ cây dó bầu, ông Chân bảo ở đây chỉ toàn thấy bán cây chứ chưa từng thấy tạo được trầm.

“Mãi không thấy trầm đâu, lại thêm gió bão nên cây đổ ngã hết. Thế là tôi chặt bỏ luôn, cái vườn trồng dó cũng mới vừa thuê xe san phẳng”, ông chia sẻ.

Ông Lĩnh chia sẽ ít lõi cây dó bầu.

Theo ông Đinh Văn Phong, Chủ tịch UBND xã Trà Sơn, cây dó bầu mà sản phẩm đặc biệt của nó là trầm hương và kỳ nam đã có lịch sử rất lâu đời. Nhiều người cứ nghĩ trồng cây dó đến 7-8 năm tuổi có thể khoan rồi cho axít hoặc chế phẩm sinh học đợi vài năm sau tạo trầm, sẽ thành tỷ phú. Vài chục năm trước, phong trào trồng dó bầu phát triển mạnh mẽ và lan rộng khắp các xã miền núi. Cây phát triển tốt nhưng không tạo ra trầm.

Nhiều vườn cây dó bầu bị bão ngã đổ vào cuối năm 2020.

“Tại Trà Sơn, tất cả các thôn đều trồng dó bầu, nhưng đến nay vẫn chưa ai tạo được trầm từ cây dó bầu, người chặt bỏ để chuyển sang trồng keo. Một số ít thì bán rẻ cho doanh nghiệp”, ông Phong nói.