Ảnh: PHÚC TIẾN

Đã có thời gian dài ở Việt Nam nhan nhản những nồi cơm điện, quạt máy, tivi hiệu National (thường phát âm theo tiếng Pháp là "na-xiô-nan"), nhưng hẳn không mấy người biết khởi nguồn của thương hiệu này có liên quan đến bài Quốc tế ca (The Internationale). 

Sau Cách mạng Tháng Mười, bài ca vô sản này thường được phát trên radio Nhật. Ông Matsushita Konosuke (1894 - 1989), người sáng lập Công ty điện gia dụng Matsushita (tiền thân của Panasonic), nhiều lần nghe nhưng không rõ "Internationale" là gì nên tìm hiểu. 

Bắt đầu với "Internationale", Matsushita quay về với từ căn "National" hàm nghĩa "dân tộc", "quốc dân" hay "toàn quốc" và thế là sự ra đời của thương hiệu đầy tự hào National.

Những chuyện tương tự có thể thấy trong sách Kinh tế Nhật Bản - Giai đoạn phát triển thần kỳ 1955-1973 của GS Trần Văn Thọ vừa được Phan Book & NXB Đà Nẵng cho ra mắt độc giả. 

Dẫu vậy, đây không chỉ là tập hợp những giai thoại về giai tầng xã hội Nhật Bản, mà còn là hành trình ngược về quá khứ để tìm giải đáp cho câu hỏi Nhật Bản đã làm thế nào để tạo ra kỳ tích. Từ đó là khát vọng về một sự "phát triển thần kỳ" tương tự trong tương lai ở nước ta dựa trên kinh nghiệm Nhật Bản. 

Tác giả ý thức rõ về những bối cảnh quốc tế và quốc gia khác nhau của hai đất nước Việt - Nhật, nhưng nhấn mạnh rằng "những yếu tố căn bản làm nên sự thành công của kinh tế thì phổ quát trong mọi thời đại".

Nhận diện "Nhà nước kiến tạo phát triển"

Trong "Lời nói đầu", GS Trần Văn Thọ thổ lộ sách được soạn "để cung cấp một tham khảo cho những bàn luận về mục tiêu năm 2045", năm Việt Nam kỳ vọng trở thành một nước phát triển với thu nhập cao. 

Tuy tiêu điểm của sách là giai đoạn kinh tế Nhật tăng trưởng ngoạn mục trung bình 10% mỗi năm liên tục trong gần 20 năm (1955 - 1973), nhưng qua các phụ trương, sách đã cung cấp một tổng quan về sự phát triển kinh tế Nhật từ 1945 đến nay.

Tiêu điểm của sách là ở "hai yếu tố cơ bản và phổ quát, đó là nhà nước kiến tạo phát triển và năng lực xã hội". 

Với ông, nhà nước kiến tạo phát triển là "nhà nước lấy lợi ích quốc gia, dân tộc làm ưu tiên hàng đầu, từ đó đưa ra mục tiêu phát triển làm cho dân giàu nước mạnh, và tạo các cơ chế động viên, thúc đẩy các nguồn lực để đạt mục tiêu". Lãnh đạo những nước ấy phải có "tinh thần dân tộc, có khí khái, hoài bão, quyết làm cho đất nước giàu mạnh để sánh vai với các nước tiên tiến".

Sách chỉ ra 10 đặc điểm góp phần tạo kỳ tích Nhật Bản. Một trong số đó là việc kết hợp được trí tuệ của trí thức bản địa để có thể hội nhập thành công vào thị trường thế giới. 

Ngoài ra, cần xây dựng một tập thể quan chức tài năng, thanh liêm, ý thức được sứ mệnh cao cả của mình, được bổ dụng qua chế độ thi tuyển với một cơ chế đãi ngộ nhất định, và phục vụ trong một bộ máy hành chính độc lập với đảng phái. Nhà nước đó đã tạo ra công bằng xã hội và phân phối thu nhập thông qua cải cách thuế theo hướng tăng lũy tiến, thuế thừa kế tài sản.

Năng lực xã hội và tinh thần dân tộc

Tác giả xem năng lực xã hội là "năng lực và tố chất của những nhân tố cấu thành xã hội, cụ thể là chính trị gia, quan chức, lãnh đạo kinh doanh, trí thức và tầng lớp lao động. Mỗi nhân tố cấu thành phải có những tố chất để thúc đẩy kinh tế phát triển". 

Theo ông, "tố chất chung nhất của chính trị gia, của quan chức, của nhà kinh doanh Nhật Bản là lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc và phải là những người có văn hóa, có giáo dưỡng". 

Với trí thức, đó là trách nhiệm với xã hội, với đất nước, và với giới lao động là tinh thần trách nhiệm dựa trên trình độ giáo dục không ngừng được nâng cao cộng với nhiệt tình lao động.

Mọi nhân tố của sự phát triển kinh tế cuối cùng đều đồng quy về con người với chức trách cụ thể, với lòng yêu nước, tự hào dân tộc và tinh thần trách nhiệm đối với đất nước. Cơ chế xã hội Nhật cho phép trí thức được tự do phát biểu và được các nhà lãnh đạo chính trị thực sự tiếp nhận. 

Xã hội ấy không chạy theo bằng cấp, "quan chức và lãnh đạo doanh nghiệp của Nhật Bản hầu như không ai có bằng tiến sĩ, nếu có là do ngẫu nhiên và ngoại lệ. Đào tạo tiến sĩ chỉ để nghiên cứu và dạy đại học".

Sách còn có những phụ trương bàn về các vấn đề phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam từ góc độ so sánh Việt - Nhật.

Chuyên luận Kinh tế Nhật Bản được trình bày sinh động với những phân tích tinh tế, qua những chuyện kể giàu cảm hứng về gương sáng từ các giai tầng xã hội. Sách tái khẳng định vai trò của lòng yêu nước, tự hào dân tộc và trách nhiệm xã hội ở mỗi công dân. 

Những tố chất đó là những nhân tố bình thường, lành mạnh nhưng khi được kích hoạt và thường xuyên giáo dưỡng sẽ tạo nên sự phát triển đáng kể của một quốc gia - dân tộc.

Qua cuốn sách, GS Trần Văn Thọ - người từng là thành viên trong tổ tư vấn kinh tế của các Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Nguyễn Xuân Phúc - đã thể hiện những tố chất ấy trên trang viết tâm huyết với vận mệnh đất nước mình.

Việt Nam hôm nay và ngày mai: Các trí thức chung giấc mơ Việt Nam thịnh vượng

TTO - Buổi ra mắt đầu tiên của tập sách 'Việt Nam hôm nay và ngày mai' sáng 24-4 như dịp để một số tác giả gặp nhau, chia sẻ tiếng nói về thời cuộc với điểm chung là cùng mơ về một Việt Nam thịnh vượng...