Nhiều chủ đầu tư kiện nhà thầu và được tòa tuyên thắng kiện. Dù vậy, chủ đầu tư vẫn rất khó để thu hồi được nợ.

Ôm tiền tỉ, bỏ công trình

Năm 2010, UBND huyện Tây Trà (năm 2020 huyện Tây Trà sáp nhập vào huyện Trà Bồng) chi tạm ứng 2,1 tỉ đồng cho Công ty TNHH Hoàn Vũ (nhà thầu thi công dự án đường Trà Phong - Trà Ka) và tạm ứng hơn 5 tỉ đồng cho Công ty TNHH Thiên Vũ (nhà thầu thi công dự án đường Trà Phong - Gò Rô - Trà Bung). Nhận tạm ứng xong hai nhà thầu trên dừng thi công, ôm tiền "lặn mất".

UBND huyện Tây Trà đã liên hệ với hai nhà thầu trên để đòi nợ nhưng không có kết quả. Đến năm 2017, UBND huyện Tây Trà đâm đơn khởi kiện và được TAND huyện Tây Trà tuyên buộc hai nhà thầu hoàn trả số tiền tạm ứng cho chủ đầu tư. Thế nhưng sáu năm trôi qua, số nợ tạm ứng quá hạn vẫn chưa thu hồi được.

Tại huyện Sơn Hà, năm 2010 Công ty TNHH Thiên Vũ cũng dừng thi công sau khi nhận 2,1 tỉ đồng tạm ứng của dự án đường Giá Nối - Mô Níc. UBND huyện Sơn Hà liên hệ "động viên" nhà thầu quay lại thi công nhưng không được. Cuối cùng, chủ đầu tư đã hủy hợp đồng xây lắp ký kết với Công ty TNHH Thiên Vũ. 

Năm 2015 UBND huyện Sơn Hà khởi kiện công ty này, yêu cầu hoàn trả hơn 4,6 tỉ đồng, gồm: tiền tạm ứng 2,1 tỉ đồng; gần 2 tỉ đồng bồi thường hợp đồng và hơn 550 triệu đồng tiền phạt chậm tiến độ. TAND huyện Sơn Hà ra bản án, buộc Công ty Thiên Vũ trả số tiền trên. Nhưng tám năm trôi qua, bản án vẫn chưa thi hành.

Tương tự, tháng 3-2021, UBND thị xã Đức Phổ cũng khởi kiện Công ty xây dựng 20/7 khi nhà thầu này nhận hơn 4 tỉ đồng tạm ứng rồi "bỏ chạy", để lại dự án hồ thủy lợi và đường dân sinh dang dở. Bản án đã tuyên nhưng việc đòi nợ là cực kỳ khó khăn khi chủ công ty này đã qua đời.

Năm 2009, huyện Ba Tơ khởi công dự án đường Ba Tơ - Ba Lế. Trong đó, gói thầu số 8 trị giá 6 tỉ đồng do liên doanh Công ty TNHH Hưng Phát và Xí nghiệp xây dựng An Huy thi công. Dù khối lượng đã thi công chỉ 740 triệu đồng, nhưng UBND huyện Ba Tơ đã "mạnh tay" tạm ứng hơn 4,2 tỉ đồng (tương đương 70% tổng khối lượng gói thầu).

Sau khi nhận phần 3,7 tỉ đồng tạm ứng, nhà thầu Hưng Phát dừng thi công để lại 1km đường nhầy nhụa bùn đất. Chủ đầu tư sau đó đã giao nhà thầu khác thi công hoàn thiện đoạn đường nhà thầu Hưng Phát để lại. Còn khoản nợ tạm ứng, huyện Ba Tơ không thu hồi được. Năm 2017, UBND huyện Ba Tơ đã kiện nhà thầu. Bản án có hiệu lực nhưng nợ tạm ứng vẫn không thu được.

Nhà thầu chây ì, Nhà nước thiệt hại

Không riêng gì các dự án trên mà nhiều chủ đầu tư xây dựng cơ bản tại Quảng Ngãi từng "vung tay" tạm ứng cũng đồng loạt khởi kiện nhà thầu. Nhưng việc thu hồi nợ vẫn nằm trên các văn bản đốc thúc.

Lãnh đạo Sở Tài chính Quảng Ngãi cho biết đơn vị được giao theo dõi, báo cáo các khoản tạm ứng đầu tư xây dựng cơ bản. Trong đó những khoản tạm ứng khó đòi xảy ra cả chục năm trước. Hiện có nhà thầu đã tuyên bố phá sản, có đại diện nhà thầu vướng vòng lao lý, thậm chí có đại diện nhà thầu đã qua đời khiến việc đòi nợ tạm ứng càng thêm khó khăn.

"Đây là trách nhiệm của chủ đầu tư và Kho bạc Nhà nước. Đối với các khoản nợ khó đòi, chủ đầu tư cần khởi kiện nhà thầu để có cơ sở xử lý. Đối với nhà thầu đã có bản án của tòa vẫn không chịu trả, chủ đầu tư cần phải có báo cáo và giải pháp thu hồi để có hướng giải quyết", lãnh đạo Sở Tài chính nói.

UBND tỉnh Quảng Ngãi đã tổ chức nhiều cuộc họp, làm việc với các bên liên quan, yêu cầu các cơ quan thi hành án báo cáo kết quả thi hành án đối với các khoản nợ tạm ứng đã có bản án của tòa. Đề xuất biện pháp thu hồi nợ, gửi về chủ đầu tư và Kho bạc Nhà nước tỉnh Quảng Ngãi tìm phương án tháo gỡ.

Cần xem xét dấu hiệu hình sự

Luật sư Lê Cao (Đoàn luật sư TP Đà Nẵng) cho biết giai đoạn trước năm 2010 việc tạm ứng không có quy định mức tối đa một cách cụ thể mà dựa theo thỏa thuận. Dù vậy, chủ đầu tư khi tạm ứng phải đảm bảo nguyên tắc quản lý được nguồn vốn ngân sách. Tránh tạm ứng "quá tay" dẫn đến không kiểm soát được.

Từ năm 2010, quy định về hạn mức tạm ứng tại nghị định số 48/2010/NĐ-CP có mức tối đa là 50% giá trị hợp đồng. Hiện nay, nghị định số 37/2015/NĐ-CP thì với các hợp đồng xây dựng, mức tạm ứng tối đa vẫn 50% giá trị hợp đồng. Và nhà thầu phải có tài sản bảo lãnh, tương đương khoản tiền tạm ứng, để chủ đầu tư thu hồi vốn nếu nhà thầu không làm đúng cam kết.

"Trong các vụ việc được nêu trên đây, trước tiên cần xem xét thời gian thực hiện gói thầu và chiếu theo quy định (thời điểm tạm ứng) xem việc tạm ứng đúng hay sai. Nếu sai, cần xem xét trách nhiệm của chủ đầu tư, cá nhân ký tạm ứng dẫn đến nhà thầu dễ dàng ôm tiền bỏ chạy", luật sư Cao nói.

Ngoài ra, luật sư Cao cho rằng để tháo gỡ cần xem xét nội dung hợp đồng, cam kết khi tạm ứng giữa chủ đầu tư và nhà thầu. Nếu đủ cơ sở có thể xem xét các dấu hiệu hình sự để xử lý thu hồi nợ, bởi nhận tiền tạm ứng rồi không thực hiện hợp đồng là dấu hiệu chiếm đoạt tài sản. 

"Nếu chỉ dựa vào phương án kiện dân sự, các doanh nghiệp xây dựng phá sản, giải thể, không còn tài sản để thi hành án thì số tiền đã tạm ứng "mất trắng" dù có bản án dân sự buộc họ phải thi hành", luật sư Cao nói thêm.