Đối với các nhà dịch tễ học, 1,5 năm qua thực sự là 1 cuộc thám hiểm dài hơi. Và gần đây "hành trình" của họ với SARS-CoV-2 đang hướng tới 1 địa điểm ít ai ngờ tới: Seychelles, 1 quần đảo nằm ở Ấn Độ Dương với chưa đến 100.000 nghìn dân bỗng chốc nổi tiếng toàn thế giới vì là quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng vaccine Covid-19 cao nhất trên trái đất.
Ít nhất 64% dân số Seychelles đã được tiêm 2 mũi vaccine. Tuy nhiên, trước sự ngạc nhiên của các nhà virus học và sự thất vọng của các nhà lãnh đạo Seychelles vốn đang rất mong đạt được miễn dịch cộng đồng để tái mở cửa nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch, số ca nhiễm tại đây lại đang tăng lên. Tính đến ngày 13/5, 1/3 số ca nhiễm là những người đã được tiêm vaccine đầy đủ.
Những người hoài nghi về vaccine được dịp lên tiếng, trong khi các chuyên gia y tế quốc tế đang đau đầu đi tìm câu trả lời cho một loạt câu hỏi mà không hề có nhiều dữ liệu để xem xét. Liệu có phải 1 hoặc cả 2 vaccine mà Seychelles sử dụng đã thất bại? Seychelles chưa đạt được miễn dịch cộng đồng? Có phải Seychelles đang đối mặt với những biến chủng mới có thể chống lại những vaccine sẵn có?
Trong 1 hội thảo trực tuyến tổ chức hôm 18/5, giáo sư Raina MacIntyre của ĐH New South Wales tin vào giả thiết Seychelles chưa đạt được miễn dịch cộng đồng, đặc biệt nếu như biến thể Nam Phi đang hoành hành tại đây.
Các câu trả lời sẽ có tác động rất lớn đến tương lai đại dịch. Quốc đảo nhỏ bé gần như đã trở thành nơi thử nghiệm 2 loại vaccine hiện đang được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. 57% đã được tiêm vaccine Sinopharm và 43% nhận được vaccine Covishield phát triển bởi AstraZeneca.
Vaccine Sinopharm đã được tặng hoặc bán cho nhiều nước trên thế giới, trong đó có Indonesia, Venezuela và Zimbabwe. Covishield chiếm phần lớn trong số các vaccine được phân phối đến các quốc gia nghèo ở châu Phi và các khu vực khác thông qua sáng kiến Covax.
Những gì đang xảy ra ở Seychelles rất khác so với tại Israel, nước có tỷ lệ tiêm chủng vaccine Covid-19 cao thứ hai thế giới. Số ca nhiễm tại đây đã giảm mạnh. Ở Israel vaccine được sử dụng nhiều nhất là vaccine thế hệ mới mRNA do Pfizer và BioNTech phát triển.
Đại dịch Covid-19 cũng là dịp đầu tiên thế giới sử dụng các vaccine mRNA (Moderna cũng sản xuất vaccine loại này) trên diện rộng đến như vậy. Đến nay các dữ liệu từ thử nghiệm lâm sàng cho thấy chúng ngăn chặn Covid tốt hơn, tìm kiếm các biến thể và ngăn virus lây lan trong cộng đồng. Vaccine của Sinopharm và AstraZeneca dựa vào các phương pháp truyền thống hơn.
Tuy nhiên mặc dù số ca nhiễm tại Seychelles tăng trở lại, rất ít người bị bệnh nặng. Tổng thống Wavel Ramkalawan phát biểu hôm 10/5 rằng tại các bệnh viện cứ 40 bệnh nhân thì chỉ có 2 người cần đến chăm sóc đặc biệt. Vaccine giúp bảo vệ người bệnh trước những triệu chứng nặng.
Chính phủ Seychelles không tiết lộ các ca nhiễm mới đã được tiêm vaccine loại nào. Cũng không có cơ quan nào nghiên cứu bộ gene để xem biến chủng nào đang hoành hành trên quần đảo, mặc dù hồi tháng 2 biến chủng B.1.351 đến từ Nam Phi đã được phát hiện tại đây.
Cơ quan y tế Seychelles cho biết các mẫu bệnh phẩm đã được gửi đến Kenya để kiểm tra. WHO cũng đang hành động và đã cử đội ngũ chuyên gia đến hỗ trợ Seychelles, đồng thời đề xuất phối hợp với chính phủ thực hiện nghiên cứu về hiệu quả vaccine.
Những diễn biến ở Seychelles cũng là lời nhắc nhở rằng những hiểu biết của chúng ta về miễn dịch cộng đồng – ngưỡng mà theo lý thuyết thì virus sẽ không tìm được đủ vật chủ để tiếp tục lây lan – vẫn cần phải được cập nhật. Các nhà khoa học từng ước tính cần phải có 55% đến 82% dân số có miễn dịch, dù đó là sau khi đã nhiễm bệnh hay bằng cách tiêm vaccine.
Tuy nhiên, sau 17 tháng đại dịch hoành hành, có nhiều bằng chứng cho thấy con số sẽ thay đổi rất mạnh và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, ví dụ như thời tiết (dịch bệnh tồi tệ hơn trong điều kiện quá nóng hoặc quá lạnh khiến mọi người thích tụ tập trong nhà hơn) hay các biện pháp giãn cách xã hội, đeo khẩu trang...
Có vẻ như còn lâu mới đến ngày virus SARS-CoV-2 bị chặn đứng khả năng lây lan hoặc biến mất hoàn toàn. Tuy nhiên, vaccine vẫn đang làm tốt điều mà chúng ta quan tâm nhất: ngăn chặn bệnh diễn biến quá nghiêm trọng.
Seychelles cũng đem đến những bài học cho các quốc gia khác trong việc tự trang bị vaccine cho mình, dù là mua hay được tặng hay cả hai. "Quan trọng là cần có vaccine chất lượng, chống lại biến chủng đang hoành hành ở nước đó một cách hiệu quả", ông Glenda Gray, Chủ tịch Hội đồng nghiên cứu y dược Nam Phi và là người đồng phụ trách thử nghiệm vaccine Johnson & Johnson tại Nam Phi nhận định.
Bộ trưởng Tài chính Naadir Hassan của Seychelles, người phải vực dậy nền kinh tế Seychelles sau khi GDP suy giảm 13% trong năm 2020, cho rằng chính phủ không thể ngồi im chờ đợi những câu hỏi về Covid được giải đáp. "Seychelles là 1 nền kinh tế mở và dễ bị tổn thường. Đất nước cần được an toàn nhưng cũng cần phải mở cửa trở lại".
Tham khảo Bloomberg