Đã khắc phục được tình trạng manh mún, dàn trải

Dù chúng ta đã có rất nhiều giải pháp, song đầu tư công thời gian qua vẫn còn chậm. Đâu là nguyên nhân chính, thưa Bộ trưởng?

Giải ngân chậm do nhiều nguyên nhân, có những nguyên nhân mang tính hệ thống, tồn tại trong nhiều năm, lại có nguyên nhân do chủ quan, khách quan, do đặc thù của từng năm. Ví dụ do giải phóng mặt bằng chậm; do năng lực của chủ đầu tư, của nhà thầu còn hạn chế; do công tác chỉ đạo, điều hành chưa quyết liệt…

Thúc đẩy đầu tư công là yêu cầu cấp bách (cao tốc Cam Lộ - La Sơn) Mai Hà

Chưa kể, năm 2022 có nguyên nhân rất đặc thù như dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, gây khó khăn cho tiến độ thi công dự án. Ngoài ra, đầu năm nay giá nguyên vật liệu tăng cao khiến nhiều nhà thầu có xu hướng thi công cầm chừng, chờ được điều chỉnh đơn giá…

Năm 2022 là năm thứ hai triển khai thực hiện Kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021 - 2025, nhưng thực tế lại là năm đầu tiên. Kế hoạch đầu tư công trung hạn mới được Quốc hội thông qua từ tháng 7.2021, nên thực tế đầu năm nay, chủ yếu là tiếp tục triển khai các dự án chuyển tiếp. Trong khi đó, các dự án mới thì vẫn đang trong quá trình chuẩn bị, làm thủ tục, quá trình này thông thường mất khoảng 6 - 8 tháng, phải tới cuối năm mới có thể giải ngân được.

Cũng có nguyên nhân khâu chuẩn bị dự án mới của chúng ta chưa tốt?

Đây cũng chính là điểm yếu cốt lõi. Ngoài việc chuẩn bị, lựa chọn dự án chưa tốt, vẫn còn tình trạng chọn dự án chưa thực sự cấp thiết, chưa có tầm nhìn trung và dài hạn. Trong khi nguồn lực có hạn, các bộ, ngành, địa phương chưa chuẩn bị đầu tư từ sớm, từ xa; chưa quan tâm đến việc sử dụng kinh phí của kỳ kế hoạch này để chuẩn bị cho dự án của kỳ kế hoạch sau, không có sự đồng bộ giữa tiến độ chuẩn bị dự án với tiến độ giao kế hoạch chi tiết. Do vậy, đã dẫn tới tình trạng vốn chờ dự án, T.Ư đã giao kế hoạch nhưng bộ, ngành, địa phương không giao được kế hoạch chi tiết, do dự án chưa xong thủ tục…

Nếu chất lượng chuẩn bị dự án thấp, quản lý đất đai không tốt nữa thì sẽ dẫn tới phải điều chỉnh dự án nhiều lần, tăng chi phí, đội vốn, có khi phải liên tục điều chỉnh quyết định đầu tư, chủ trương đầu tư. Thủ tục vì thế sẽ kéo dài thêm, do vậy, khó mà triển khai và giải ngân nhanh được.

Nhưng các địa phương và một số ý kiến phản ánh chậm còn do vướng chính sách; các vấn đề phân cấp, phân quyền, thưa Bộ trưởng?

Không đúng! Liên quan đến đầu tư công, thời gian qua, chúng ta đã có những đổi mới rất quan trọng, căn bản, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Từ xác định mục tiêu phát triển gắn với xác định và lựa chọn dự án, lập dự án, chuẩn bị đầu tư, thẩm định và phê duyệt dự án, giao kế hoạch và điều chỉnh kế hoạch vốn, đấu thầu, thanh toán, quyết toán dự án… cơ bản là đã phân cấp, phân quyền. Các bộ, cơ quan T.Ư và địa phương được toàn quyền quyết định tất cả các khâu, các giai đoạn chuẩn bị và thực hiện dự án đầu tư công.

Trước đây, các bộ, cơ quan T.Ư và địa phương vẫn nói về chuyện giao vốn chậm, giao vốn nhiều lần, rồi điều chuyển kế hoạch vốn hằng năm lâu, khó khăn nhưng giờ đã giao hết, giao một lần vào cuối năm trước. Trong năm các bộ, cơ quan T.Ư và địa phương được toàn quyền điều chuyển vốn giữa các dự án do mình quản lý, từ dự án có nhu cầu vốn thấp sang dự án có nhu cầu vốn cao. Quy trình, thủ tục cũng rõ rồi, việc chậm giao là do các bộ, cơ quan T.Ư và địa phương. Chậm giải ngân vốn đầu tư công, nguyên nhân chủ quan là chủ yếu.

Chú trọng chuẩn bị về mặt bằng

Vậy còn luật Đầu tư công thì sao, thưa Bộ trưởng?

Nếu nói là do luật Đầu tư công thì không hẳn, bởi một dự án khi triển khai phải chấp hành nhiều luật, quy định… Tôi chỉ lấy một ví dụ thế này: Vừa rồi, khi các tổ công tác của Thủ tướng làm việc với các địa phương, nhiều nơi đề nghị sửa đổi đổi khoản 1 điều 2 luật Khoáng sản theo hướng quy định là “tài nguyên đất hay đất đồi, đất san lấp không phải là khoáng sản”. Quy định hiện hành đang gây khó khăn cho việc khai thác đất đá để san lấp mặt bằng cho các dự án và khiến nhiều dự án trọng điểm bị chậm tiến độ. Chỉ một quy định tưởng là đơn giản mà lại ảnh hưởng không nhỏ tới tiến độ giải ngân các dự án.

Đổi mới thể chế là then chốt, điều hành là khâu quyết định

Giai đoạn 5 tháng đầu năm chúng ta giải ngân chưa đạt kỳ vọng, đó là lý do Thủ tướng phải thành lập 6 tổ công tác để đi kiểm tra, đốc thúc. Tuy nhiên, để đánh giá chậm hay không thì cần nhìn nhận một cách toàn diện và trong cả một giai đoạn. Có thể thấy, tỷ lệ giải ngân tăng dần vào cuối năm và có xu hướng trở thành quy luật. Bởi các nhà thầu cũng cần thời gian để thi công, tích lũy khối lượng đủ để nghiệm thu, thanh toán. Khi báo cáo với các đại biểu Quốc hội mới đây, tôi đã nói rõ điều này, tỷ lệ giải ngân cả năm phản ánh rất rõ hiệu ứng của các giải pháp về mặt thể chế, chỉ đạo, điều hành. Đổi mới thể chế là khâu then chốt, nhưng công tác chỉ đạo, điều hành là khâu quyết định. Nơi nào cấp ủy, chính quyền quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, nơi đó đạt tỷ lệ giải ngân cao hơn…

Bộ trưởng KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng

Hay dự án thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư dự án sân bay Long Thành, mặc dù luật Đầu tư công cho phép và Quốc hội đã quyết định cho tách thành dự án độc lập, được áp dụng một số cơ chế đặc thù để đẩy nhanh tiến độ, bố trí đủ vốn để thực hiện nhưng thực tế triển khai dự án này rất chậm, tiến độ giải ngân không đạt yêu cầu đề ra, Quốc hội phải quyết nghị cho phép bố trí vốn trong giai đoạn 2021 - 2025 để tiếp tục triển khai. Điều này cho thấy rằng trên thực tế, kể cả đối với dự án giải phóng mặt bằng được quy định tách riêng, được thực hiện một số cơ chế, chính sách đặc thù với nguồn vốn được bố trí đầy đủ, tạo điều kiện trong triển khai nhưng vẫn có thể gặp vướng mắc trong chính bản thân việc thực hiện công tác giải phóng mặt bằng.

Theo Bộ trưởng, làm thế nào để thúc đẩy, giải ngân nhanh vốn đầu tư công?

Để đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đầu tư công thì không thể chỉ quan tâm giải quyết trước mắt mà phải được giải quyết căn cơ, lâu dài, thông qua việc tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, thay đổi cách tiếp cận, quản lý, sử dụng nguồn vốn này phù hợp với yêu cầu phát triển.

Chúng ta cũng không chỉ cần tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc liên quan đến luật Đầu tư công, mà còn phải quan tâm sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật khác liên quan. Bảo đảm hệ thống pháp luật đồng bộ, rõ ràng, liên tục là điều kiện tiên quyết để thực hiện dự án đầu tư công thuận lợi.

Bên cạnh đó, một yếu tố rất quan trọng, đó là phải chuẩn bị dự án từ sớm, từ xa, chuẩn bị dự án thật tốt. Nghiên cứu và bổ sung quy định chuẩn bị thực hiện dự án để bảo đảm tính khả thi, tính sẵn sàng, nhất là về mặt bằng, để nếu được phân bổ vốn có thể đưa vào thực hiện, giải ngân sớm.

Chính phủ vẫn đang tiếp tục nghiên cứu để báo cáo Quốc hội cho phép tách giải phóng mặt bằng thành một dự án độc lập, được thực hiện với các quy định đặc thù, phù hợp với điều kiện thực tế, tạo thuận lợi hơn cho công tác chuẩn bị, nâng cao tính sẵn sàng và triển khai dự án.