Một ngày đẹp trời, tôi và bạn đang ngồi trong công viên cùng một quả táo. Tôi có một quả táo. Tôi đưa nó cho bạn. Giờ đây bạn có một quả táo và tôi không còn quả nào. Quá đơn giản!

Nhưng nếu nhìn sâu hơn một chút.

Quả táo là một thứ có thật, ngay trước mắt chúng ta và hoàn toàn có thể chạm vào được. Tôi cũng không cần một ai đó để chuyển quả táo cho bạn, cũng như một ai đó làm trung gian xác nhận rằng quả táo đã được chuyển từ tôi sang bạn.

Giờ đây tôi cũng không thể đưa bạn quả táo nào khác bởi vì tôi cũng không còn nữa. Quả táo đã hoàn toàn thuộc về bạn. Bạn có thể cho người khác nếu muốn, và sau đấy người đó có thể tiếp tục cho người khác nữa.

Đây là điển hình của việc trao đổi trực tiếp giữa mọi người với nhau, cho dù vật trao đổi là gì đi nữa.

Mọi thứ bắt đầu thú vị hơn nếu đó là một quả táo kỹ thuật số - ví dụ như một quả táo dưới dạng file nén.

Làm thế nào bạn biết rằng mình là người duy nhất sở hữu quả táo đó hay không? Hay tôi có gửi file quả táo đó cho một ai khác dưới dạng đính kèm email? Thậm chí tôi còn có thể gửi nó lên internet để cho hàng triệu người khác có thể tải xuống mà bạn chẳng thể biết được. Đó chính là sự khác biệt giữa việc gửi một quả táo vật lý và một quả táo kỹ thuật số.

Các nhà khoa học máy tính gọi vấn đề này với một cái tên: "chi tiêu kép" (double-spending). Nó là vấn đề cốt lõi của công nghệ máy tính và gần như không thể loại bỏ được. Nhưng có một giải pháp cho nó.

Sổ cái kỹ thuật số công khai

Giống như tên gọi của mình, sổ cái là nơi ghi lại mọi giao dịch – kể cả đối với các quả táo kỹ thuật số như trên. Hoặc một ví dụ khác thường thấy hơn trong thực tế, đó là trong game online. Ví dụ trong game World of Warcraft, các nhà phát hành đã tạo ra một số thanh kiếm rực lửa cực hiếm trong hệ thống của họ. Một số người may mắn kiếm được nó và họ muốn bán nó cho người khác. Vì mức độ hiếm hoi cũng như các tính năng đặc biệt của nó, nhiều người cũng muốn sở hữu thanh kiếm ảo này.

Tuy nhiên một số vấn đề khác lại phát sinh từ đây:

1. Làm thế nào đảm bảo rằng những anh chàng ở Blizzard không tạo ra thêm các vật phẩm ảo đó?

2. Không giống như việc chúng ta gặp mặt nhau ngoài đời, việc mua bán chỉ được thực hiện qua internet, vậy có gì làm bằng chứng rằng vật phẩm này đã được chuyển giao từ người bán sang người mua?

Giải pháp ở đây là một sổ cái kỹ thuật số, ghi lại các mọi giao dịch liên quan đến vật phẩm ảo này. Nhưng nó không nằm trong mỗi máy tính của Blizzard, mà nằm ở mọi máy tính trong một mạng lưới. Mọi giao dịch xảy ra, ở mọi thời điểm, liên quan đến quả táo kỹ thuật số hay vật phẩm ảo nói trên đều sẽ được ghi lại vào trong sổ cái kỹ thuật số đó.

Bạn hay tôi đều không thể lừa được nó. Tôi không thể gửi bạn quả táo kỹ thuật số mà tôi không có, bởi vì dữ liệu đó sẽ không được đồng bộ với máy tính của những người khác trong hệ thống. Nó rất khó bị đánh bại, nhất là với một mạng lưới lớn với nhiều máy tính tham gia vào.

Quan trọng hơn cả, khi nó không bị kiểm soát bởi bất kỳ ai, vì vậy không ai có thể tự quyết định thêm cho mình 1-2 quả táo kỹ thuật số khác. Các quy tắc của hệ thống được định nghĩa ngay từ khi nó diễn ra. Không những thế, các dòng code và quy tắc của nó đều được mã nguồn mở, từ đó, những chuyên gia công nghệ hoặc lập trình có thể đóng góp cho việc duy trì, bảo mật, cải thiện và kiểm tra nó.

Bạn cũng có thể tham gia vào mạng lưới này và đảm bảo mọi thứ được diễn ra đúng lịch trình. Đổi lại bạn có thể nhận được 25 quả táo kỹ thuật số (hoặc thanh kiếm rực lửa ở trên) như phần thưởng cho điều đó. Trên thực tế, đây là cách duy nhất để tạo ra thêm các quả táo kỹ thuật số trong hệ thống.

Trao đổi quả táo kỹ thuật số hay Bitcoin

Quả thật, một sổ cái kỹ thuật số như vậy đang tồn tại trong thực tế. Đó chính là giao thức Bitcoin với các quả táo kỹ thuật số được ghi lại trên sổ cái đó là các Bitcoin. Nó có đủ các điều kiện yêu cầu ở trên:

- Giao thức này được mã nguồn mở với tổng số quả táo kỹ thuật số (hay bitcoin) được xác định ngay từ đầu trong sổ cái kỹ thuật số, nghĩa là sẽ chỉ có một số lượng hữu hạn các vật phẩm kỹ thuật số này được tạo ra mà thôi.

- Khi tôi trao một quả táo kỹ thuật số cho một ai đó, sổ cái kỹ thuật số này sẽ cho mọi người biết rằng, quyền sở hữu của tôi đối với một quả táo kỹ thuật số sẽ không còn nữa và chuyển sang cho bạn. Điều này sẽ được cập nhật và xác thực trong sổ cái công khai đó.

- Bởi vì đây là một sổ cái công khai, tôi sẽ không cần một người thứ ba làm trung gian để đảm bảo tôi không lừa đảo hay quả táo được gửi 2 lần nữa.

Nói tóm lại, nhờ vào sổ cái kỹ thuật số này, việc trao đổi một quả táo kỹ thuật số hay Bitcoin giờ đây đã trở nên đảm bảo và chắc chắn giống như hai người gặp nhau trực tiếp và trao đổi cho nhau một quả táo thật.

Nhưng điều tuyệt vời hơn cả là nó được thực hiện bằng kỹ thuật số. Một có thể trao đổi cho người khác 1.000 quả táo hoặc 1.000.000 quả táo hoặc thậm chí 0.000001 quả táo. Tôi có thể làm điều đó chỉ với một click chuột và có thể thực hiện ở bất kỳ nơi nào trên thế giới - Một điều không thể nếu trao đổi bằng các quả táo trong thực tế.

Thậm chí tôi còn có thể làm được nhiều hơn thế khi gắn nhiều thứ khác nhau cho những quả táo kỹ thuật số đó – ví dụ như một lời nhắn gửi cho người nhận, hoặc những thứ quan trọng hơn như một hợp đồng, một chứng nhận cổ phiếu hoặc thẻ căn cước…

Đó chính là điểm tuyệt vời của việc trao đổi một quả táo kỹ thuật số so với quả táo thật. Bạn không nhận được quả táo thật có thể ăn được nhưng đổi lại bạn có thể làm được những thứ tuyệt vời mà những quả táo thật không thể làm được. Đó chính là sự hữu ích của giao thức sổ cái kỹ thuật công khai như Bitcoin hiện nay.

Nhưng rất nhiều người vẫn đang tranh luận về mức độ hữu ích của nó. Có người cho rằng hệ thống này rất đáng giá, có người lại cho rằng nó chẳng mang lại giá trị gì. Có người cho rằng giá trị của nó chỉ đáng ở mức 1.300 USD (thay vì 37.000 USD mỗi Bitcoin như hiện nay). Có người tin rằng Bitcoin là vàng kỹ thuật số còn với người khác, nó lại là một loại tiền tệ. Có người cho rằng cơn sốt của nó sẽ giống như hoa Tulips. Cũng có người cho rằng nó sẽ thay đổi thế giới, có người lại cho rằng nó sẽ chỉ như một cơn gió thoảng qua.

Nguyễn Hải