Ngân hàng Trung ương châu Âu - ECB thông báo nâng lãi suất thêm 50 điểm cơ bản (0,5%) hôm 21/7, bắt đầu một chu kỳ tăng lãi suất mới dự kiến kéo dài trong năm tới.

ECB là một trong những ngân hàng trung ương lớn cuối cùng tăng lãi suất. Với lạm phát ở mức 8,6% và đang tăng lên, liên tục vượt dự báo của các quan chức, nguy cơ giá cả có thể vượt khỏi tầm kiểm soát khiến họ phải chú ý cao độ. Các dự báo được Ủy ban châu Âu đưa ra vào đầu tháng này cho thấy ngay cả trong năm tới, sự tăng giá có thể lên mức trung bình 4% - gấp đôi mục tiêu của ECB.

Cuộc chiến ở Ukraine đã thúc đẩy lạm phát do giá năng lượng, phân bón và thực phẩm cao hơn, các quan chức đang dự tính tác động của việc đồng euro giảm xuống ngang với USD có thể làm tăng chi phí nhập khẩu, cũng như khả năng Nga cắt giảm khí đốt.

Nhiều nhà kinh tế mà Bloomberg khảo sát trong tháng này cho rằng ECB đã chậm việc thắt chặt chính sách tiền tệ. Thêm vào đó, họ vẫn chưa xem xét việc tăng lãi suất lớn như 75 điểm cơ bản mà Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã áp dụng.

Có một số lý do khiến ECB phản ứng tương đối chậm và rất thận trọng. Đầu tiên là những cảnh báo ngày càng tăng rằng một cuộc suy thoái có thể sắp tấn công khu vực, nhất là khi các dòng khí đốt của Nga ngừng hoạt động. Theo các nhà phân tích được Bloomberg khảo sát, có 45% khả năng xảy ra suy thoái trong 12 tháng tới - tăng từ 30% chỉ một tháng trước. Khả năng lớn hơn vẫn là ở Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, nước phụ thuộc nhiều hơn vào Nga về khí đốt.

Tiếp đến là "bóng ma" khủng hoảng nợ công như năm 2012 rình rập, tập trung vào các thành viên đang có nền kinh tế yếu trong eurozone, ví dụ như Italy. Thủ tướng Italy Mario Draghi - cũng từng là Chủ tịch ECB thời khủng hoảng 2012 - vừa từ chức hôm 21/7.

Giai đoạn khủng hoảng nợ công năm 2011-2012, Hy Lạp là một quốc gia nhỏ hơn Italy nhiều nên việc nếu nước này rút khỏi eurozone không đe dọa tính toàn vẹn tổng thể. Tuy nhiên, giải quyết bài toán Italy hiện tại khó hơn, bởi đây là nền kinh tế lớn thứ ba của khối.

Italy còn là thành viên sáng lập của Cộng đồng Than và Thép châu Âu, tiền thân của Liên minh châu Âu. Vì vậy, thật khó để tưởng tượng eurozone sẽ ra sao khi không có họ. Nói chung, sức khỏe của Italy bất ổn có thể gây ra nguy hiểm cho toàn khu vực.

Cách đây gần đúng một năm, Chủ tịch ECB Christine Lagarde, cho rằng ECB đã rút kinh nghiệm từ những sai sót của các cuộc khủng hoảng trong quá khứ và sẽ không làm chệch hướng sự phục hồi kinh tế bằng cách rút hỗ trợ khẩn cấp quá sớm.

Những sai sót mà bà Lagarde muốn nói đến chủ yếu là giai đoạn năm 2011, khi ECB nâng lãi suất hai lần vào tháng 4 và tháng 7. Với phản ứng được cho là quá sớm để chống lạm phát này, nó đã góp phần gia tăng căng thẳng khủng hoảng nợ công ở các nước châu Âu. Điều đó buộc ông Mario Draghi khi lên nắm quyền Chủ tịch ECB đã đảo ngược chính sách, nhằm đối phó với cuộc khủng hoảng đang bước vào giai đoạn nguy hiểm, đe dọa eurozone.

Tình trạng hỗn loạn bắt đầu ở Hy Lạp và nhanh chóng lan sang các thành viên có nền kinh tế yếu trong khối. Ông Mario Draghi lúc bấy giờ tuyên bố sẽ làm "bất cứ điều gì cần thiết" để bảo vệ đồng euro.

Thời điểm đó, ECB đã bị buộc tội vì đã tăng lãi suất để chống lạm phát quá sớm. Còn trong những tháng gần đây, ECB dưới sự lãnh đạo của bà Lagarde bị chỉ trích vì đã để lạm phát leo lên mức cao nhất kể từ khi đồng euro được tạo ra năm 1999.

Vào tháng 6, khi bà Lagarde xác nhận kế hoạch tăng lãi suất, các nhà đầu tư ngay lập tức nghĩ đến viễn cảnh tốn kém hơn và có thể quá sức chịu đựng để giải quyết nợ công cho Italy, với mức đã tương đương khoảng 150% GDP.

Để giải quyết những lo ngại rằng chi phí đi vay cao hơn có thể làm nền tài chính công của một số nước như Italy không bền vững, họ đã cố gắng nghĩ ra một biện pháp ngăn chặn cuộc khủng hoảng mới.

Lợi tức trái phiếu 10 năm của Italy đã tăng trên 4%, lần đầu tiên kể từ năm 2014 trong bối cảnh bán tháo. Chủ tịch ECB đã buộc phải triệu tập một cuộc họp khẩn cấp để tập hợp các quan chức xung quanh ý tưởng tạo ra một công cụ mới để ngăn chặn đầu cơ.

Kết quả, họ công bố "Công cụ bảo vệ đường truyền" (TPI) hôm 21/7, được xem là cách để chống lại các động lực thị trường không chính đáng, gây mất trật tự, đe dọa nghiêm trọng đến việc truyền tải chính sách tiền tệ trên toàn khu vực đồng euro.

Tham vọng của các nhà hoạch định chính sách là TPI sẽ thành công không kém phương pháp mà ông Draghi trình làng cách đây một thập kỷ. Được gọi là "Giao dịch tiền tệ toàn diện", công cụ của ông Draghi cho phép ECB mua trái phiếu các thành viên eurozone yếu kém, đổi lại các chính phủ đó phải đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt về thực hiện chính sách kinh tế. Tuy nhiên, sự kỳ thị chính trị trong khối về công cụ này khiến nó không được ưa chuộng rộng rãi.

Giờ đây, với PTI, Hệ thống châu Âu (Eurosystem - tức bao gồm ECB và các ngân hàng trung ương thành viên eurozone) có thể mua trên thị trường thứ cấp chứng khoán được phát hành tại các khu vực pháp lý gặp phải tình trạng xấu đi, cả trong điều kiện tài chính không được đảm bảo bởi các nguyên tắc cơ bản của quốc gia. Quy mô mua TPI sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các rủi ro đối với việc truyền tải chính sách tiền tệ chung của khối.

Liệu PTI có thể thành công hay không là một câu hỏi sẽ được trả lời trong những tuần, tháng và năm tới, theo đánh giá của Bloomberg.

Phiên An (theo Bloomberg)