Việc phát hành hóa đơn, báo cáo thuế ngày càng dễ dàng cho doanh nghiệp (DN) khi số hóa, nhưng tất cả sẽ để lại dấu vết và hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) của ngành thuế cũng như công tác hậu kiểm sẽ bịt được các lỗ hổng gian lận hóa đơn điện tử.

Rầm rộ rao bán hóa đơn

Chỉ cần lướt mạng xã hội hay vào các group kế toán dễ dàng bắt gặp các mẩu rao bán hóa đơn điện tử công khai: hóa đơn đỏ, thuế giá trị gia tăng (VAT) toàn quốc, bao quyết toán thuế 5 năm, xuất tất cả ngành nghề, hợp đồng chứng từ đầy đủ, có ngay trong ngày...

Có nơi còn quảng cáo có báo cáo thuế đầy đủ, có link tra cứu, quét được mã QR, bảo hành hợp đồng vĩnh viễn...

Theo ghi nhận của Tuổi Trẻ, nạn mua bán hóa đơn không phải là mới nhưng gần đây có chiều hướng gia tăng. Cơ quan công an cũng liên tục triệt phá các đường dây mua bán hóa đơn quy mô lớn, điển hình như vụ 524 DN do Công an tỉnh Phú Thọ triệt phá mới đây.

Cơ quan thuế cho biết nhiều đối tượng đang lợi dụng quy định thông thoáng về thành lập DN cũng như kê khai thuế và phát hành sử dụng hóa đơn điện tử để thành lập hàng loạt DN nhằm mục đích mua bán hóa đơn và thực hiện các hành vi trốn thuế.

Theo ông Đặng Khắc Phúc - chi cục trưởng Chi cục Thuế quận Bình Thạnh (TP.HCM), hiện quận này quản lý 22.000 DN, 16.000 hộ, cá nhân kinh doanh. Chỉ trong thời gian từ 1-7-2022 đến 30-6-2023 đã có hơn 17,8 triệu hóa đơn điện tử có mã xác thực của cơ quan thuế đã được xuất cho bên mua.

Số lượng DN rất lớn và đa dạng về ngành nghề, lĩnh vực cũng như hình thức kinh doanh. Cho nên, thực tế đã xuất hiện tình trạng sử dụng hóa đơn điện tử bất hợp pháp, ông Phúc nói.

Một số cá nhân khai thác kẽ hở của việc cấp đăng ký kinh doanh, theo đó chỉ cần sử dụng giấy tờ tùy thân của bất cứ cá nhân nào đều có thể đăng ký đại diện DN mà không cần chứng minh nhân thân, địa chỉ trụ sở hay cơ sở kinh doanh. Vốn thì ảo, như 524 DN do Công an tỉnh Phú Thọ phát hiện thì DN nào cũng khai 30 tỉ.

Các đối tượng này cũng lợi dụng quy định thông thoáng về kê khai thuế, phát hành sử dụng hóa đơn điện tử nhằm mục đích mua bán hóa đơn và thực hiện các hành vi trốn thuế.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ kiểm soát hóa đơn

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Đẩu, cục trưởng Cục Thuế Bình Định, cho biết hóa đơn điện tử giúp DN tiết giảm chi phí in ấn, lưu trữ so với hóa đơn giấy trước đây. Tuy nhiên, hành vi mua bán, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp tồn tại lâu nay lại diễn ra tinh vi và phức tạp hơn.

Để phát hiện sớm, ngăn chặn kịp thời mua bán hóa đơn, phải ứng dụng công nghệ AI vào các nghiệp vụ thuế cụ thể. Qua đó, hệ thống cảnh báo, phát hiện tự động trường hợp có nguy cơ gian lận hóa đơn điện tử.

Tại Bình Định, Trung tâm quản lý hóa đơn điện tử của Cục Thuế Bình Định có nhiệm vụ rà soát thường xuyên hóa đơn điện tử liên quan đến DN trên địa bàn. Hệ thống sẽ cảnh báo tự động cho trung tâm những trường hợp có tần suất xuất hóa đơn quá nhiều, trị giá xuất quá lớn vượt quá hai lần vốn chủ sở hữu của DN...

Sau đó, bộ phận này sẽ chuyển thông tin về cho các chi cục thuế quản lý để giám sát, theo dõi. Nhờ đó, thời gian qua, Cục Thuế Bình Định đã phát hiện và loại bỏ 62 DN mới thành lập ra để kinh doanh hóa đơn.

"Nếu phát hiện DN xuất hóa đơn vượt quá vốn chủ sở hữu hai lần, hoặc tần suất xuất hóa đơn quá nhiều, bất thường, hay phát hiện xuất hóa đơn nhảy cóc (để giấu doanh thu) đến xác định âm hàng tồn kho (tức xuất khống hóa đơn), đến bài toán khó nhất là truy vết hóa đơn xuất lòng vòng thì hệ thống sẽ cảnh báo tự động cho cơ quan thuế", ông Đẩu thông tin.

Góp ý ngành thuế, ông Nguyễn Ngọc Tú, chuyên gia thuế, cho rằng các DN xuất hóa đơn điện tử đều có mã của cơ quan thuế, hệ thống ngành thuế ghi nhận thông tin giao dịch. Nên cơ quan thuế cần ứng dụng công nghệ cao để lọc tự động và cảnh báo những trường hợp có dấu hiệu bất thường.

"Ứng dụng công nghệ mới có thể giúp hệ thống cảnh báo tự động các trường hợp gian lận, để cơ quan thuế ngăn chặn kịp thời chứ không thể để DN sai phạm rồi, sau đó hậu kiểm mới phát hiện ra. Lúc đó DN đã bỏ trốn, ngân sách đã mất thuế rồi", ông Tú nhấn mạnh.

Ngành thuế đầu tư lớn cho công nghệ phân tích dữ liệu hóa đơn

Trả lời Tuổi Trẻ, đại diện Tổng cục Thuế cho biết thời gian qua về cơ bản các DN đã tuân thủ tốt pháp luật về thuế. Tuy nhiên vẫn còn một số DN luôn tìm cách gian lận về thuế, mua bán hóa đơn không hợp pháp nhằm trốn thuế, chiếm đoạt tiền hoàn thuế từ ngân sách nhà nước.

Để ngăn chặn tình trạng gian lận thuế và mua bán hóa đơn bất hợp pháp, Tổng cục Thuế đã đẩy mạnh áp dụng phân tích dữ liệu lớn (big data) và AI trong quản lý thuế, quản lý hóa đơn góp phần kiểm soát, phát hiện nhanh trường hợp gian lận về hóa đơn.

Cuối tháng 4/2023, Tổng cục Thuế đã chính thức vận hành, triển khai Trung tâm cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử.

Trung tâm này sẽ gồm các chức năng đối chiếu tự động giữa tờ khai thuế và hóa đơn điện tử sau ngày thứ năm kể từ ngày đến hạn nộp tờ khai. Kết quả của việc đối chiếu giữa tờ khai và hóa đơn là danh sách người nộp thuế có số liệu chênh lệch giữa giá trị kê khai và giá trị thực tế trên hóa đơn đã lập. 

Trên cơ sở danh sách đó, cơ quan thuế quản lý có các biện pháp nghiệp vụ phù hợp như kiểm tra tại bàn, thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế, trong trường hợp cần thiết có thể chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra.

Đồng thời, Tổng cục Thuế chính thức vận hành "Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử". 

Qua đó, cơ quan thuế các cấp sẽ tập trung rà soát, phân tích để kịp thời phát hiện các dấu hiệu rủi ro trong việc phát hành hóa đơn điện tử, giúp ngăn ngừa, xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật về hóa đơn chứng từ nói riêng và về thuế nói chung.

Vén màn bí mật doanh nghiệp xuất hóa đơn 34.000 tỉ đồng

Doanh nghiệp yến sào nhưng đăng ký ngành nghề có hoạt động kinh doanh chứng khoán, giao dịch chứng khoán phái sinh với khối lượng khủng và xuất hóa đơn với doanh thu lên đến 34.000 tỉ đồng, tương đương 1,5 tỉ USD.