Gần đây, website tài chính Insider Monkey (Mỹ) đã đưa ra danh sách Top 15 cường quốc đóng tàu toàn cầu, dựa trên dữ liệu từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), trong đó liệt kê tỷ lệ phần trăm số tàu đã đóng (so với toàn cầu) trong năm 2021 của các quốc gia.
Theo đó, Việt Nam đang đứng ở vị trí thứ 7, với tỷ lệ phần trăm số tàu đã đóng vào năm 2021 là 0,61%, vượt qua cả những tên tuổi đáng chú ý trong làng đóng tàu thế giới như Nga (0,22% - vị trí số 12) hay Pháp (0,29% - vị trí số 10).
Giữ thứ hạng ở phía trên Việt Nam lần lượt là Đức (0,63%), Italia (0,82%), Philippines (1,06%), Nhật Bản (17,6%), Hàn Quốc (32,4%) và đứng đầu là Trung Quốc (44,2%).
Trả lời phỏng vấn của chúng tôi về kết quả xếp hạng này, ông Carl Thayer - Giáo sư danh dự trường Đại học New South Wales (Australia) cho biết, ông ấn tượng với vị trí mà ngành đóng tàu của Việt Nam đã đạt được. Có những lý do chính đáng để Việt Nam đạt tới thành công như vậy.
Vì sao Việt Nam vượt thứ hạng của cả Nga và Pháp?
Theo ông Thayer, có 3 lý do chính khiến Việt Nam đạt điểm cao hơn Pháp và Nga trong bảng xếp hạng của Insider Monkey.
Thứ nhất , chính phủ Việt Nam đang chú trọng và ưu tiên phát triển kinh tế biển.
Thứ hai , ngành đóng tàu Việt Nam được thừa hưởng nhiều lợi ích từ việc chuyển giao vốn, kinh nghiệm quản lý và công nghệ từ các công ty đóng tàu hàng đầu của Hàn Quốc, Nhật Bản, cũng như Hà Lan và Pháp.
Tổng công ty Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam (SBIC) đã thành lập liên doanh và chấp nhận các khoản đầu tư từ nhiều doanh nghiệp đóng tàu hàng đầu thế giới, trong đó có tập đoàn HD Hyundai Korea Shipbuilding & Offshore Engineering (Hàn Quốc) và công ty con của doanh nghiệp này là Hyundai Mipo Dockyard; tập đoàn Damen (Hà Lan). Ngoài ra các tập đoàn Vard (Na Uy) và Piriou (Pháp) đều có nhà máy tại các tỉnh Vũng Tàu và Long An của Việt Nam.
Các công ty Việt Nam liên doanh với nước ngoài đã sản xuất được những con tàu đáp ứng được cả yêu cầu chất lượng của nước sở tại, cũng như các tiêu chuẩn quốc tế.
Chủng loại tàu do Việt Nam sản xuất rất đa dạng, bao gồm tàu buôn, tàu chở dầu và hóa chất, tàu hỗ trợ ngoài khơi, tàu dịch vụ điện gió và tàu đánh cá để xuất khẩu sang châu Á, châu Âu, Trung Đông và châu Phi.
Thứ ba , Việt Nam có những ưu thế tự nhiên, như bờ biển dài hơn 3.200km tiếp giáp với các tuyến vận tải biển đông đúc và nhộn nhịp thứ hai thế giới. Số lượng cảng biển và nhà máy đóng tàu của Việt Nam hiện nay đồng thời là một lợi thế rất lớn.
Bên cạnh đó, Việt Nam còn có các trường đại học và cao đẳng chuyên đào tạo, cung cấp các chứng chỉ hàng hải, từ đó cho ra đời một lực lượng lao động tốt với cơ cấu tiền lương cạnh tranh.
Trước đó, theo "Phân tích tình hình thị trường ngành đóng tàu Nga" của chuyên gia Mariya Nesnova đến từ Đại học kỹ thuật hàng hải quốc gia Saint-Petersburg (Nga), vị thế của Nga với tư cách là nhà xuất khẩu tàu thuyền khá yếu. Đầu tiên là do số lượng tàu cung cấp đến từ các nhà máy đóng tàu châu Á quá lớn. Thứ hai, Nga có phần tụt hậu về công nghệ, có độ trễ trong thời gian đóng tàu và chi phí cao.
Trong khi ấy, theo Global Security, mặc dù là một trong những nước dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực đóng tàu nhưng Pháp cũng đang gặp những khó khăn nhất định để duy trì tính cạnh tranh. Hiện nay, số lượng các nhà máy đóng tàu lớn nhất thế giới đang tập trung ở châu Á nhiều hơn hẳn châu Âu.
Việt Nam sẽ sớm thu hẹp khoảng cách với Philippines
Trong bảng xếp hạng của Insider Monkey, Philippines đang là quốc gia Đông Nam Á duy nhất lọt vào top 5 cường quốc đóng tàu trên thế giới, chiếm lĩnh vị trí thứ 4 trong bảng xếp hạng. Tuy nhiên, Giáo sư Thayer cho rằng, khoảng cách giữa Việt Nam và Philippines sẽ ngày càng thu hẹp. Việt Nam cũng đang được dự đoán có thể vươn lên vị trí thứ 5 hoặc thứ 4 trong bảng xếp hạng toàn cầu.
Theo vị Giáo sư, trong thời gian các bên tiến hành khảo sát để đưa ra bảng xếp hạng trên, Philippines đã đóng số tàu gần gấp đôi so với Việt Nam và sự chênh lệch này hoàn toàn có thể thay đổi trong thời gian tới.
Philippines từ lâu đã có truyền thống đóng và sửa chữa tàu, đặc biệt là tại vịnh Subic, trong thời gian quân đội Mỹ đóng quân tại nước này. Sau khi Hải quân Mỹ rút lui vào năm 1992, vịnh Subic đã được cải tạo thành cơ sở hạ tầng thương mại.
Năm 2006, Tập đoàn Hyundai Heavy Industries and Construction (HHIC) của Hàn Quốc đã đầu tư 2,3 tỷ USD vào nhà máy đóng tàu Hanjin (HHIC-Phils) tại Vịnh Subic. Đây là nhà máy đóng tàu lớn thứ 4 thế giới tại thời điểm ấy.
Từ đó cho tới năm 2019, HHIC-Phils đã đóng 120 tàu (chủ yếu là tàu chở hàng) và vươn lên thứ hạng lớn thứ hai thế giới.
Rất tiếc, vào tháng 1/2019, HHIC-Phils đã nộp đơn xin phá sản do vỡ nợ. Tới tháng 4/2022, Cerberus Global Investment LLC, một công ty cổ phần của Mỹ đã mua lại HHIC-Phils và trong năm tiếp theo đã đầu tư 40 triệu USD để đưa nhà máy đóng tàu này vào hoạt động.
Nói như vậy để thấy rằng sự thành công của ngành đóng tàu Phillipines đã có sự hỗ trợ rất lớn từ các khoản đầu tư, cũng như chuyển giao công nghệ của nước ngoài.
Về phần Việt Nam, theo ông Thayer, hiện tại công ty đóng tàu Hyundai Việt Nam [liên doanh giữa Nhà máy đóng tàu Hyundai Mipo (Hàn Quốc) và SBIC Việt Nam] đã trở thành nhà máy đóng tàu lớn nhất Đông Nam Á.
Trước đó, theo mạng tin Newsis, sau 15 năm chuyển sang lĩnh vực đóng mới tàu, tổng số đơn hàng lũy kế mà Công ty TNHH đóng tàu Hyundai Việt Nam (HVS) nhận được đã tăng lên 199 đơn hàng, và doanh nghiệp này đang hướng tới mục tiêu trúng thầu con tàu thứ 200. Trong năm nay, Hyundai Việt Nam có kế hoạch giao tổng cộng 13 tàu, với mục tiêu doanh thu là 543,8 triệu USD.
Giáo sư Thayer cho rằng, để đạt thứ hạng cao hơn trong tương lai, Việt Nam cần thu hút thêm vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành đóng tàu, đồng thời đào sâu và mở rộng các cơ sở công nghiệp trong nước để sản xuất nguyên vật liệu, do hầu hết các thiết bị, máy móc đóng tàu hiện nay ở Việt Nam vẫn đang được nhập khẩu.
"Nếu tốc độ đóng tàu của Huyndai nói riêng, và của ngành đóng tàu Việt Nam nói chung, vẫn duy trì được như hiện nay thì khoảng cách với Philippines sẽ ngày càng thu hẹp" - Ông Thayer kết luận.