Thời gian qua, nhiều chuyên gia đã chỉ ra các điểm bất cập trong công tác đấu thầu gây ra tình trạng thiếu thuốc, vật tư y tế trên cả nước. Thực tế này đặt ra yêu cầu cần gấp rút sửa đổi các quy định liên quan đến đấu thầu. Dự thảo Luật Đấu thầu sửa đổi đang được xây dựng để trình Chính phủ xem xét thông qua, sau đó trình Quốc hội cho ý kiến vào tháng 10 tới, trong đó có các nội dung quy định về mua sắm thuốc.

Bất cập trong cơ chế đấu thầu

Theo các cơ sở y tế công lập trên cả nước, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng thiếu thuốc hiện nay là do chậm đấu thầu, mua sắm thuốc. Ngoài ra, quy trình đấu thầu thuốc còn nhiều bất cập, không có nguyên lý riêng cho mặt hàng thuốc và giá là vấn đề chính trong đấu thầu thuốc. Đây cũng là điểm nghẽn của cơ chế đấu thầu khi thuốc trúng thầu phải có giá rẻ nhất và giá trúng thầu thấp nhất sẽ được dùng làm giá kế hoạch cho năm sau, thuốc trúng thầu năm nay lại phải thấp hơn giá kế hoạch.

Như vậy, giá thuốc mỗi năm phải rẻ hơn năm trước là điều không hợp lý. Đây là một cơ chế bất cập, không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng thuốc phục vụ khám chữa bệnh mà còn cản trở ngành công nghiệp dược trong nước phát triển bền vững. Bởi vì rất khó để phát triển sản phẩm chất lượng tốt khi giá phải rẻ.

Tại Thông tư 15 quy định, các cơ sở y tế công lập trước khi thực hiện đấu thầu cần tham khảo giá thuốc và dược liệu trúng thầu trên Cổng công khai giá của Bộ Y tế, làm cơ sở xây dựng đơn giá của từng thuốc theo nguyên tắc: Giá kế hoạch của từng thuốc, dược liệu không được cao hơn giá trúng thầu cao nhất của thuốc, dược liệu 12 tháng trước đó. Quy định này theo ông Nguyễn Huy Quang, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế đang khiến cơ sở y tế khó có thể triển khai các hoạt động mua sắm, đấu thầu.

Ngoài ra, các hướng dẫn của Bộ Y tế ban hành quy định về công tác mua sắm thuốc, còn tồn tại một số cách diễn giải không thống nhất, các tiêu chí phân nhóm các thuốc đấu thầu còn chưa rõ ràng nên cũng gây khó khăn, lúng túng trong công tác đầu thầu tại các địa phương.

Mục tiêu cao nhất của việc đấu thầu là để người bệnh có thuốc đảm bảo chất lượng với giá hợp lý nhất. Nghịch lý là thuốc rẻ sẽ tập trung cho bảo hiểm y tế, còn những thuốc chất lượng tốt với giá cả hợp lý hơn lại hiện diện ở ngoài thị trường và người dân phải tự mua. Thực tế, nhiều bác sỹ, chuyên gia lo ngại thuốc giá rẻ nhất trúng thầu liệu có phải là thuốc tốt nhất cho người bệnh. Lãnh đạo một bệnh viện lớn ở Hà Nội chia sẻ, bệnh viện luôn đấu tranh đến cùng để có thuốc tốt nhất cho người bệnh, nhất là bệnh viện tuyến cuối điều trị các ca bệnh nặng. “Cuối cùng, dù rất đau xót, tôi vẫn phải nói anh em mua thuốc generic (thuốc tương đương sinh học) thay vì thuốc biệt dược chống thải ghép cho bệnh nhân ghép tạng”, vị lãnh đạo này chia sẻ.

Trong nội dung Dự thảo Luật Đấu thầu sửa đổi đang được xây dựng để trình Chính phủ xem xét thông qua, sau đó trình Quốc hội cho ý kiến vào tháng 10, các thuốc được áp dụng theo hình thức đàm phán giá gồm thuốc biệt dược gốc còn hạn bảo bản quyền, thuốc hiếm, thuốc trong thời gian còn bản quyền. Điều này đồng nghĩa các thuốc biệt dược gốc hết hạn bản quyền sẽ không còn được áp dụng hình thức đàm phán giá mà sẽ đưa vào đấu thầu chung với thuốc generic không chứng minh được tương đương điều trị.

Điều này là không công bằng trong cạnh tranh. Khi đó, các thuốc biệt dược gốc này sẽ không còn tồn tại ở thị trường Việt Nam khi không thể trúng thầu. Như vậy, sẽ giới hạn khả năng tiếp cận và quyền lựa chọn thuốc của bác sĩ điều trị và bệnh nhân. Khi có nhu cầu, người bệnh sẽ phải mua thuốc bên ngoài, điều này làm phát sinh các khoản chi từ tiền túi của người bệnh trong khi trước kia, chi phi này có thể được san sẻ nhờ bảo hiểm y tế.

Hiện nay, theo một số quy định hiện hành thì để được phân loại thành biệt dược gốc sẽ phải thực hiện một quá trình thẩm định nghiêm ngặt để công bố thành biệt dược gốc và được tham gia các hình thức mua sắm như đàm phán giá, đấu thầu theo gói biệt dược gốc riêng và cũng được tham gia trực tiếp vào các gói thầu thuốc generic.

Đâu là giải pháp?

Cuối tháng 6 vừa qua, Trung tâm mua sắm tập trung thuốc quốc gia đã tổ chức mở hồ sơ đề xuất tài chính các gói thầu cung cấp thuốc, thuộc danh mục thuốc đấu thầu tập trung cấp quốc gia giai đoạn 2022-2023, gồm 528 sản phẩm thuốc, và dự kiến trong tháng 7 sẽ có kết quả đấu thầu thuốc. Đồng thời Bộ Y tế đang tiến hành đàm phán giá đối với 62 thuốc biệt dược gốc trên tổng số hơn 700 thuốc trong danh mục đàm phán giá (theo thông tư 15/2020/TT-BYT). Như vậy, còn hơn 90% thuốc theo danh mục chưa tiến hành đàm phán giá. Cần đẩy nhanh hơn nữa công tác đàm phán giá với các thuốc thuộc danh mục đàm phán giá đợt này để có kết quả trước thời hạn hết hiệu lực của hồ sơ đề xuất (31/8/2022) để kịp thời triển khai mua sắm thuốc.

Chính vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng, trong quá trình mua sắm thuốc, cần nghiên cứu tinh chỉnh và áp dụng bộ tiêu chí đàm phán giá hài hòa nhằm triển khai công tác đàm phán giá thực chất, nhanh chóng đạt đồng thuận và còn chú ý đảm bảo tính minh bạch, dự báo và khả thi cho các bên. Nếu thực hiện các đàm phán thực chất nhằm tinh chỉnh bộ tiêu chí theo hướng đơn giản, hài hòa và dễ áp dụng hơn đối với cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp, thì sẽ sớm đạt kết quả trong công tác đàm phán giá. Công tác đàm phán giá hiệu quả sẽ giúp tiết kiệm chi phí.

Trong thời gian đợi kết quả của công tác đấu thầu tập trung quốc gia và đàm phán giá, hợp đồng cung ứng thuốc tại các cơ sở y tế hết hiệu lực nên khó khăn trong việc có thuốc phục vụ điều trị. Do đó, nếu tạo cơ chế để có thể gia han thời gian thực hiện hợp đồng cung ứng tạm thời từ 6 tháng đến 1 năm thì việc cung ứng thuốc sẽ được thông suốt, hạn chế thiếu thuốc.

Một số chuyên gia cho rằng, đối với các thuốc đã hết thời hạn bảo hộ thì có thể xem xét chuyển từ đàm phán giá sang hình thức đấu thầu. Cụ thể là duy trì gói thầu biệt dược gốc tồn tại song song với việc triển khai đàm phán giá như là một cơ chế đảm bảo việc cung ứng thuốc biệt dược gốc tới bệnh nhân trong thời gian thuốc chờ, đang thực hiện đàm phán giá.

Việc sửa đổi và bổ sung các nội dung mới của Luật BHYT sẽ mở ra cơ chế xây dựng được các gói dịch vụ y tế cơ bản và phát triển các gói bảo hiểm y tế khác nhau, mở rộng các trường hợp tự nguyện đồng chi trả cho phù hợp với nhu cầu và điều kiện của các nhóm đối tượng khác nhau, đảm bảo công bằng chứ không cào bằng. Thực tế là vẫn có thể đảm bảo yêu cầu “phi lợi nhuận” bao trùm trong Luật BHYT, tuy nhiên để có tính khả thi trong việc thể chế hóa quan điểm chỉ đạo của Đảng tại Nghị quyết 20 năm 2017 “Đa dạng các gói bảo hiểm y tế. Tăng cường liên kết, hợp tác giữa bảo hiểm y tế xã hội với bảo hiểm y tế thương mại.”- thì cần có hành lang pháp lý nhằm cho phép việc kết hợp triển khai “gói BHYT” bổ sung trên nguyên tắc phi lợi nhuận kèm các gói/dịch vụ khác “có lợi nhuận”.

Theo nội dung dự thảo Luật Đấu thầu sửa đổi do Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng, các thuốc được áp dụng theo hình thức đàm phán giá gồm thuốc biệt dược gốc còn hạn bảo bản quyền, thuốc hiếm, thuốc trong thời gian còn bản quyền. Điều này đồng nghĩa các thuốc biệt dược gốc hết hạn bản quyền sẽ không còn được áp dụng hình thức đàm phán giá mà sẽ đưa vào đấu thầu chung với thuốc generic không chứng minh được tương đương điều trị. Việc quy định như vậy sẽ là không công bằng trong cạnh tranh và gây ra nhiều bất cập./.