Tháo hai nút thắt

Trên thế giới, có ba tổ chức lớn về xếp hạng thị trường, gồm Morgan Stanley Capital International (MSCI), FTSE Russell và S&P Dow Jones. Sự phân hạng thị trường của FTSE và MSCI là cơ sở tham chiếu đánh giá vị thế một quốc gia, thị trường và doanh nghiệp trong mắt các nhà đầu tư quốc tế và có ảnh hưởng lớn tới các chỉ số tiêu chuẩn toàn cầu.

Mỗi tổ chức có một hệ thống tiêu chí đánh giá riêng, nhưng cơ bản đều tập trung vào các khía cạnh bao gồm: Mức độ phát triển của nền kinh tế, sự ổn định về chính trị, quy mô, tính thanh khoản của thị trường, hiệu quả vận hành thị trường, khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài và khả năng lưu chuyển dòng vốn.

MSCI chia các thị trường chứng khoán trên thế giới thành 3 nhóm, gồm: thị trường phát triển (developed market), thị trường mới nổi (emerging market) và thị trường cận biên (frontier market). Trong khi đó, FTSE Russell chia thành 4 nhóm, gồm: thị trường phát triển (developed), thị trường mới nổi tiên tiến (advanced emerging), thị trường mới nổi sơ cấp (secondary emerging) và thị trường cận biên (frontier).

Cuối tháng 8, UBCK sẽ làm việc với các tổ chức xếp hạng để đánh giá tiềm năng Việt Nam có thể xếp hạng thị trường lên thị trường mới nổi.

Bà Vũ Thị Chân Phương, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK)

Việt Nam về cơ bản đã đáp ứng được phần lớn các tiêu chí nâng hạng thị trường của FTSE Russell (7/9 tiêu chí) đối với xếp hạng thị trường mới nổi sơ cấp. Tuy nhiên, đối với tiêu chí nâng hạng của MSCI, Việt Nam mới đáp ứng được 8/17 tiêu chí - tiêu chuẩn xếp hạng của MSCI khắt khe và không linh hoạt bằng việc phân loại của FTSE Russell.

Bà Vũ Thị Chân Phương, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) cho hay, cuối tháng 8, cơ quan này sẽ làm việc với các tổ chức xếp hạng để đánh giá tiềm năng Việt Nam có thể xếp hạng thị trường lên thị trường mới nổi.

Theo bà Phương, có hai nhóm vấn đề trọng yếu cần cải thiện với sự phối hợp của các bên liên quan đến tiến độ kế hoạch nâng hạng:

Thứ nhất, về yêu cầu ký quỹ, cần sự hỗ trợ, phối hợp từ Ngân hàng Nhà nước. Việt Nam có quy định đảm bảo đủ tiền trước khi giao dịch, trong khi đó yêu cầu của tổ chức xếp hạng là không yêu cầu ký quỹ. Phương án tháo gỡ theo UBCK là phải triển khai đối tác bù trừ trung tâm cho thị trường cơ sở, giảm tỷ lệ ký quỹ, tiến đến giảm tối đa tỷ lệ này về còn 10%. Hiện nhà đầu tư nước ngoài, ngân hàng lưu ký nước ngoài cũng e ngại khi không được là thành viên thanh toán bù trừ trực tiếp, mà phải qua ngân hàng trong nước, nếu họ được thanh toán bù trừ trực tiếp thì tháo gỡ vướng mắc liên quan đến giao dịch ký quỹ.

Thứ hai, về giới hạn sở hữu nhà đầu tư nước ngoài, UBCK đề xuất trước mắt chỉ áp dụng với lĩnh vực cần thiết như quốc phòng an ninh, bảo hộ thương mại.

Trước đó, tại cuộc họp sơ kết 6 tháng đầu năm 2023 của UBCK, bà Phương cho biết: “Việc thống nhất về quan điểm giữa các bộ, ngành để triển khai hoặc sửa đổi quy định hiện hành nhằm tạo điều kiện cho công tác nâng hạng thị trường là yếu tố rất quan trọng. Trong các vấn đề còn vướng mắc để nâng hạng, UBCK trong thẩm quyền của mình đã và đang triển khai đồng thời các giải pháp tháo gỡ, đã tổ chức làm việc với Ngân hàng Nhà nước, Bộ Kế hoạch và Đầu tư để tháo gỡ hai vấn đề trọng yếu trước mắt ảnh hưởng đến việc nâng hạng”.

Trong dự thảo Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán, thị trường bảo hiểm đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030, Bộ Tài chính đã đề ra mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam lên thị trường mới nổi trước năm 2025. Ngân hàng Thế giới (WB) và tổ chức FTSE Russell đã làm việc, hỗ trợ Việt Nam trong quá trình nâng hạng và gần nhất vào tháng 5/2022, UBCK đã ký văn bản hợp tác với Sở Giao dịch chứng khoán New York (NYSE) về việc hỗ trợ nâng hạng.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đã được FTSE đưa vào danh sách theo dõi xem xét nâng hạng lên thị trường mới nổi sơ cấp kể từ tháng 9/2018, tuy nhiên, mới đây nhất, FTSE đã cảnh báo về quá trình nâng hạng thị trường Việt Nam khi việc cải tổ vẫn chưa rõ ràng, đồng thời FTSE Russell có thể cân nhắc lại việc giữ Việt Nam trong danh sách theo dõi nâng hạng.

Ngoài hai nút thắt lớn đề cập ở trên, việc chuẩn bị đưa hệ thống giao dịch mới (KRX) vận hành trong năm 2023 sẽ là một điểm đáng lưu ý đối với hai tổ chức xếp hạng cho các kỳ đánh giá còn lại trong năm. Gỡ được các nút thắt trên, cơ bản Việt Nam đáp ứng được các điều kiện của FTSE.

Nâng hạng, cú huých cho chứng khoán Việt Nam

Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), có khoảng 70% các quyết định phân bổ vốn vào chứng khoán phụ thuộc vào xếp hạng thị trường chứng khoán. Trong trường hợp Việt Nam được FTSE nâng hạng lên thị trường mới nổi, dòng vốn từ các quỹ đầu tư nước ngoài được kỳ vọng sẽ đổ vào với quy mô rất lớn, bên cạnh những lợi ích đáng kể khác mà doanh nghiệp, thị trường có thể được hưởng.

Thứ nhất, tăng cường tính hội nhập toàn cầu, nâng tầm thị trường chứng khoán Việt Nam và vị thế quốc gia. Việc chính thức được các tổ chức đánh giá độc lập ra quyết định nâng hạng là minh chứng cho công cuộc nỗ lực cải cách của Chính phủ, cơ quan quản lý sau một thời gian dài định hướng, từ đó làm cơ sở tiền đề để nhà điều hành tiếp tục cải cách, nâng cấp thị trường, hướng đến các tiêu chuẩn quốc tế cao hơn nhằm đảm bảo sự minh bạch của thị trường, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư…

Thứ hai, sự quan tâm của khối ngoại sẽ lớn hơn nhiều so với trước đây. Các doanh nghiệp trong nước sẽ có thêm cơ hội tiếp xúc các quỹ đầu tư, tổ chức quốc tế, các quỹ ETF… có nhu cầu đầu tư tại Việt Nam thông qua hoạt động bán vốn, hợp tác đầu tư. Mặt khác, các công ty sẽ tiết kiệm được chi phí vốn khi phí bảo hiểm rủi ro vốn chủ sở hữu giảm thông qua hoạt động chia sẻ lợi ích và rủi ro giữa các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Thứ ba, đón nhận dòng vốn “khủng” từ các nhà đầu tư nước ngoài. Dòng vốn đầu tư nước ngoài thông qua các quỹ mở, quỹ ETF - tham chiếu theo các bộ chỉ số của MSCI và FTSE được kỳ vọng sẽ “đổ” vào thị trường chứng khoán Việt Nam với quy mô lớn.

Theo ước tính của Công ty Chứng khoán BSC, sẽ có khoảng 3,5 - 4 tỷ USD mua mới các cổ phiếu Việt Nam nếu thị trường được FTSE nâng hạng lên mới nổi. Ước tính dựa trên giả định tỷ trọng các cổ phiếu Việt Nam được mua mới ở mức bình quân khoảng 0,7% - tương đương với tỷ trọng của các cổ phiếu thị trường chứng khoán Philippines (được FTSE xếp hạng thị trường mới nổi sơ cấp) trong các danh mục đầu tư các quỹ hiện tại (xem bảng).

Quy mô đầu tư các quỹ mở, quỹ ETF tại các ttck mới nổi khu vực ASEAN. * Số liệu cập nhập đến hết ngày 31/03/2023 - Nguồn: Bloomberg, BSC Research.

Còn theo Ngân hàng Thế giới, dự kiến khoảng 7,2 tỷ USD sẽ đổ vào thị trường chứng khoán Việt Nam một năm nếu thị trường được nâng hạng.

Một lợi ích nữa là khả năng định giá cổ phiếu được cải thiện, ảnh hưởng tích cực công tác cổ phần hóa, thoái vốn Nhà nước. Nhà đầu tư tham gia thị trường cũng đa dạng hơn, thị trường chứng khoán Việt Nam cần phải cơ cấu lại cơ sở nhà đầu tư khi đang có đến 90% là nhà đầu tư cá nhân.

Rõ ràng, được nâng hạng là một bước chuyển lớn của thị trường chứng khoán Việt Nam, hội nhập sâu rộng với sự phát triển chung trong khu vực và thế giới. Đây cũng là cú huých để thị trường chứng khoán Việt Nam bật lên, phát triển bền vững, thể hiện vai trò kênh dẫn vốn trung, dài hạn của nền kinh tế.