Sự suy thoái trong thương mại thế giới, được minh họa bởi sự sụt giảm trong xuất khẩu của Trung Quốc và sự sụt giảm trong nhập khẩu của Mỹ đã phản ánh một giai đoạn tăng trưởng kinh tế toàn cầu suy yếu.
Điều này cũng đặt ra câu hỏi liệu những thay đổi sâu sắc hơn có đang diễn ra hay không, với hàng thập kỷ hội nhập kinh tế toàn cầu ngày càng sâu rộng đã nhường chỗ cho một kỷ nguyên mới, trong đó phương Tây và Trung Quốc giao thương nhiều hơn với đồng minh của họ trong khi ít giao thương với nhau hơn.
Căng thẳng địa chính trị đang dẫn đến nhiều kiềm chế hơn ở Mỹ và châu Âu trong việc kinh doanh với Trung Quốc. Tuy nhiên, quy mô và sự phức tạp tuyệt đối của các liên kết đầu tư và thương mại toàn cầu có nghĩa là bất kỳ quá trình nào nhằm tách nền kinh tế thế giới thành các khối gồm các quốc gia có cùng chí hướng đều có thể diễn ra dần dần và không hoàn hảo.
Nhu cầu toàn cầu suy yếu
Các nhà kinh tế cho biết, thương mại toàn cầu đang thể hiện nhu cầu hàng hóa suy yếu. Lãi suất cao hơn ở Mỹ, châu Âu và các nền kinh tế khác đang phải vật lộn với lạm phát đã dẫn đến sự suy giảm nhu cầu trên diện rộng.
Ngoài ra, những người tiêu dùng đã chi tiêu nhiều vào hàng hóa trong và sau đại dịch Covid-19 hiện đang chi tiêu nhiều hơn trong thu nhập khả dụng của họ cho các dịch vụ, mà chúng có nhiều khả năng được sản xuất tại địa phương hơn. Các nền kinh tế nặng về sản xuất ở châu Á đang cảm nhận sự suy thoái.
Bản thân lạm phát cũng đang đè nặng lên thương mại. Giá lương thực và năng lượng vẫn cao hơn so với mức tiền xung đột Nga-Ukraine, làm cắt giảm thu nhập khả dụng của người dân trên khắp thế giới, mặc dù giá hàng hóa như ngũ cốc và khí đốt tự nhiên đã giảm so với mức đỉnh vào năm ngoái.
Lorenzo Codogno, nhà kinh tế trưởng tại LC Macro Advisors cho biết: “Câu chuyện chính có lẽ liên quan đến sự suy giảm toàn cầu trong lĩnh vực sản xuất, sau khi hoạt động sản xuất tăng mạnh sau đại dịch. Sự phân mảnh, phi toàn cầu hóa, giảm thiểu rủi ro sẽ đóng một vai trò lớn hơn trong những năm tới và có thể rất quan trọng. Nhưng tôi nghi ngờ rằng điều đó có thể xảy ra chỉ sau một đêm”.
Nhu cầu tiêu dùng ổn định của Mỹ được hỗ trợ bởi tăng trưởng tiền lương mạnh mẽ và là một điểm sáng cho nền kinh tế thế giới. Tuy nhiên, việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất đang ảnh hưởng đến đầu tư kinh doanh, bao gồm cả chi tiêu cho sản xuất.
Dữ liệu thương mại đang bắt đầu phản ánh điều đó. Trong nửa đầu năm nay, tổng nhập khẩu của Mỹ giảm 4% so với cùng kỳ năm trước, trong khi xuất khẩu tăng 2,6%. Nhập khẩu của Mỹ đã giảm 1% trong tháng 6 so với tháng 5 xuống còn 313 tỷ USD, mức thấp nhất kể từ tháng 12/2021.
“Mặc dù kỳ nghỉ lễ có thể mang lại một số cải thiện cho dòng chảy thương mại, nhưng chúng tôi cho rằng những cơn gió ngược mạnh mẽ dưới hình thức lãi suất tăng, nhu cầu của người tiêu dùng giảm và suy thoái kinh tế nhẹ sẽ ngăn cản sự phục hồi bền vững cho đến năm 2024”, Matthew Martin, nhà kinh tế tại Oxford Economics cho biết.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự kiến tăng trưởng thương mại toàn cầu sẽ giảm xuống 2% trong năm nay từ mức tăng 5,2% của năm ngoái. Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đều dự báo thương mại toàn cầu sẽ chỉ tăng 1,7% trong năm nay.
Ngay cả sự phục hồi một phần vào năm 2024 cũng được dự đoán là không bằng mức tăng trưởng trung bình hàng năm của thương mại là 4,9% trong hai thập kỷ trước đại dịch.
Các nhà kinh tế tại IMF và các tổ chức đa phương khác chủ yếu cho rằng sự tăng trưởng chung chậm chạp, đặc biệt là ở các nền kinh tế tiên tiến chính là nguyên nhân dẫn tới tăng trưởng suy yếu. Nhưng các nhà kinh tế cũng bày tỏ lo ngại về tác động lâu dài của các cuộc cạnh tranh địa chính trị đối với thương mại toàn cầu, với khả năng xuất hiện một khối thương mại xung quanh Trung Quốc và Nga, và một khối khác xung quanh Mỹ và các đồng minh.
Nhà kinh tế trưởng của IMF Pierre-Olivier Gourinchas cho biết: “Chúng tôi nhận thấy sự gia tăng các biện pháp hạn chế thương mại mà các quốc gia áp đặt lên nhau. Có một tác động về mặt đầu tư trực tiếp và điều đó khá quan trọng”.
Sự thay đổi mạnh mẽ trong hoạt động thương mại
Hôm thứ Tư (9/8), Mỹ đã công bố các hạn chế mới đối với đầu tư vào một số công ty công nghệ Trung Quốc, một động thái tiếp theo nhằm hạn chế quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với bí quyết của Mỹ sau những hạn chế đối với việc xuất khẩu chất bán dẫn tiên tiến và thiết bị sản xuất chip được đưa ra trong năm 2022.
Chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng đã giữ nguyên hầu hết các mức thuế đối với hàng hóa từ Trung Quốc và các quốc gia khác dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump.
Nhiều quốc gia châu Âu đang kiểm soát các khoản đầu tư của Trung Quốc vào khu vực và các nhà lãnh đạo của lục địa này đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với các nguyên liệu thô quan trọng và các nguyên liệu đầu vào khác.
Những nỗ lực của phương Tây nhằm cô lập Nga cho thấy, việc gỡ rối toàn cầu hóa có thể khó khăn như thế nào. Bất chấp lệnh trừng phạt đối với Nga và kêu gọi các doanh nghiệp rút lui, nhiều công ty châu Âu và Mỹ vẫn tiếp tục hoạt động tại Nga.
Mặt khác, các quốc gia châu Âu đã thay thế phần lớn dầu và khí tự nhiên của Nga bằng các nguồn khác, trong khi Nga đang chuyển hướng xuất khẩu năng lượng sang Trung Quốc và các khách hàng khác.
Những thay đổi địa lý khác gần đây bao gồm Mỹ và châu Âu giao dịch với nhau nhiều hơn, ngay cả khi thương mại của phương Tây với Trung Quốc chậm lại; Mexico thay thế Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ; và các nước đang phát triển chuyển hàng xuất khẩu của họ sang Trung Quốc hơn là phương Tây.
Tốc độ và mô hình toàn cầu hóa đã thay đổi so với trước đây. Nền kinh tế thế giới đã nhanh chóng trở nên liên kết với nhau nhiều hơn sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, và đặc biệt là sau khi Trung Quốc gia nhập WTO vào năm 2001. Trong nhiều năm, thương mại và đầu tư xuyên biên giới đã tăng lên như một phần của hoạt động kinh tế toàn cầu.
Tuy nhiên, toàn cầu hóa lại bắt đầu đình trệ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Thương mại không còn tăng trưởng nhanh hơn nền kinh tế thế giới nói chung, nhưng nó cũng không giảm mạnh.
Hầu hết các nhà kinh tế đều đồng ý rằng, sự gia tăng thương mại nói chung đã mang lại lợi ích to lớn, giúp đưa hàng trăm triệu người thoát khỏi đói nghèo và thúc đẩy sản lượng chung ở cả các nền kinh tế tiên tiến và đang phát triển. Nhưng lợi ích không được trải đều, trong đó những người lao động có thu nhập từ trung bình đến thấp ở các nước giàu thường cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Sau đó là sự quay trở lại áp dụng thuế quan cao hơn và các hình thức bảo hộ thương mại khác, đáng chú ý là dưới thời chính quyền Trump.
Giờ đây, xung đột Nga-Ukraine đã châm ngòi cho xung đột giữa các cường quốc, và cùng với đó là sự thúc đẩy tạo ra nhiều rào cản kinh tế hơn.
Vào đầu thế kỷ 20, chính các cuộc chiến tranh quyền lực lớn đã kết thúc kỷ nguyên đầu tiên của thương mại toàn cầu có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, với sự hồi sinh chỉ diễn ra sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin.
Nhiều nhà kinh tế lo lắng rằng sự đảo ngược của sự bùng nổ thương mại trong thế kỷ này sẽ gây ra chi phí kinh tế nặng nề, khiến giá cả cao hơn và hiệu quả thấp hơn nếu sản xuất chuyển sang các bờ đồng minh chính trị.
“Về mặt kinh tế, một sự phân chia thực sự của thế giới thành hai khối sẽ là một tổn thất rất lớn”, nhà kinh tế Lorenzo Codogno cho biết.