Được chào giá cao hơn hợp đồng đã ký, nhiều nông dân đã "bẻ kèo" với người đặt trước khiến nhiều đơn vị thiếu hàng và nguy cơ đền hợp đồng với đối tác.

Cò nâng giá, nông dân "bẻ cọc"

Khoảng tuần nay, tại các vườn sầu riêng các xã Ea Kiết, Ea Tul, Ea Tar, Ea Kuêh... (Cư M’gar, Đắk Lắk) nhộn nhịp cảnh mua bán, cắt hái sầu riêng. Đây là một trong những vùng trồng sầu riêng cắt bán, xuất khẩu sớm nhất tại Đắk Lắk nên giới "cò chốt giá" cùng dạt về đây.

Giữa trưa 11-8, gia đình anh Vinh (xã Ea Kuêh) đang cắt những quả sầu riêng đã chín để bán cho thương lái. Vườn nhà anh Vinh có khoảng 100 cây sầu riêng trồng xen thì có khoảng 20 cây cho thu hoạch năm nay. Khoảng hơn 1 tháng, một thương lái từ Tây Ninh lên đặt cọc gia đình anh 300 triệu với giá 65.000 đồng/kg.

"Nay giá ở đây họ mua 85.000 - 90.000 đồng/kg, gia đình tôi cũng xót ruột. Nhưng mình chốt bán cho người ta từ đầu mùa, lúc trái còn nhỏ chưa biết đẹp hay xấu nên mình phải thực hiện đúng thỏa thuận. Tuy nhiên chị thương lái cũng rất tử tế, mua đồng giá quả nhỏ đến quả lớn với giá 72.000 đồng/kg. Giá này gia đình tôi đã rất có lời, vui lắm rồi", anh Vinh phấn khởi.

Vậy nhưng không phải nông dân nào cũng "chất phác" như anh Vinh, việc nâng giá dẫn đến bỏ cọc xảy ra ở nhiều nơi. 

Chị Yến, một thương lái buôn sầu riêng cả chục năm nay, bán trực tiếp tận Trung Quốc, Thái Lan, ngao ngán với mức giá chốt bán nhảy múa như năm nay. 

Chị cho biết từ 2 tháng trước, chị đã đi rất nhiều nhà vườn, chọn những vườn có cây, quả đẹp để chốt giá, chuẩn bị nguồn hàng đi Trung Quốc.

"Lúc đó giá sầu riêng ở Tây Nguyên đang thấp, tôi chốt các vườn với giá 65.000 đồng/kg. Thế nhưng gần đến lúc cắt, nhiều nhà vườn kiếm cớ "bùng hợp đồng". Một nhà vườn ở huyện Ea Kar nhận 900 triệu tiền cọc bán khoảng 70 tấn sầu riêng, nếu bên nào vi phạm sẽ đền gấp ba. Thế nhưng khi có người chốt giá 85.000 đồng/kg thì tự ý bỏ cọc nhưng chỉ đền cọc 900 triệu đồng. Để bù số hàng 70 tấn này, tôi còn chưa biết kiếm đâu ra. Nếu không đủ hàng thì tôi bị đối tác phía Trung Quốc, Thái Lan bắt đền cọc gấp ba lần hợp đồng", chị Yến nói.

Chị Ân, một chủ vựa từ tỉnh Tây Ninh lên mua sầu riêng, cũng khổ sở vì bị "bẻ cọc". Chị Ân kể mới tuần trước chị bị một nhà vườn ở Đắk Nông "bẻ cọc" khi được thương lái, cò sầu riêng khác chốt giá cao hơn dù đã nhận trước 800 triệu cọc cho 40 tấn sầu riêng.

"Hôm qua có một nhà vườn đã nhận hơn 1 tỉ tiền cọc nhưng khi có người đến trả giá cao thì người này gọi điện lớn giọng đòi tăng giá hoặc họ sẽ "bẻ cọc", muốn làm gì thì làm", chị Ân ngán ngẩm.

Doanh nghiệp ôm sầu

Nguyên nhân giá sầu riêng mua tại vườn tăng chóng mặt, các thương lái và doanh nghiệp cho rằng là do có sự tham gia của nhiều nhóm "cò đất" chuyển sang làm "cò chốt giá sầu riêng". Nhóm này chả hiểu gì về sầu riêng, cứ chốt bừa rồi sang tay kiếm lời. 

Ngoài ra một số thương lái, cò sầu riêng người Trung Quốc, Thái Lan có mặt ngay tại các vùng trồng sầu riêng dẫn đến tình trạng loạn giá.

Những người này thường có 1-2 người phiên dịch, cò dẫn đi xem vườn, họ ưng vườn nào là chốt luôn, giá cao hơn 5.000 - 10.000 đồng/kg. 

"Có thể họ có nguồn tiêu thụ nhưng cũng có thể họ khiến thị trường loạn giá để thâu tóm rồi áp đặt giá mua. Tuy nhiên, người nông dân khi nghe giá cao như vậy đều chốt bán, "bẻ cọc" dù không hề biết những người này là ai", chị Yến phân tích.

Nói thêm về việc này, bà Ngô Tường Vy - tổng giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu Chánh Thu - cho hay việc nông dân hủy hợp đồng cọc đã làm ảnh hưởng đến uy tín cũng như tình hình kinh tế tài chính của doanh nghiệp. 

Doanh nghiệp không thể lấy lý do nông dân "bẻ cọc" để hủy hợp đồng với đối tác vì sẽ phải bồi thường và cái thiệt hại lớn nhất là uy tín, thương hiệu.

Theo bà Vy, mức giá đã chốt trước đây với người dân từ 60.000 - 65.000 đồng/kg (mua xô, không kể trái to, nhỏ) thì người nông dân đã có lãi rất nhiều. Nếu vườn tỉ lệ 90% hàng loại 1 thì có thể mua giá 80.000 đồng/kg, tỉ lệ vườn 60% hàng loại 1 thì chỉ có thể mua được 65.000 - 70.000 đồng/kg là hợp lý. 

Tuy nhiên, nông dân không hiểu vấn đề này mà vẫn cho rằng giá chốt hiện nay 90.000 - 95.000 đồng/kg là cho cả vườn dẫn đến hủy cọc.

Phân tích thêm về việc này, ông Lê Anh Trung - phó chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk - nhìn nhận tình trạng thổi giá hiện nay sẽ tạo nên hệ lụy khiến các chuỗi liên kết sản xuất tiêu thụ bị phá vỡ hoàn toàn. 

Để tránh tình trạng xung đột lợi ích về sau, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk khuyến cáo thành viên là người nông dân và hợp tác xã trong việc thực hiện các hợp đồng thương mại.

Khi ký hợp đồng cần kiểm tra đánh giá kỹ lưỡng năng lực doanh nghiệp xuất khẩu; cơ sở đóng gói ở đâu, quy mô công suất như thế nào. "Vì cái lợi trước mắt, giữa các bên sẽ mất niềm tin với nhau, khó cùng nhau phát triển", ông Trung nói.