Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới. Gần đây, sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ) đã làm thay đổi cục diện của thị trường thuốc lá.
"Vấn đề lớn nhất hiện nay là các sản phẩm này đa phần nhập lậu, xách tay, không có khung nào kiểm soát", ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại & Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nói tại tọa đàm về quản lý thuốc lá thế hệ mới chiều 18/8. Việc bỏ ngỏ này là vấn đề lớn, tác động đến sức khỏe người tiêu dùng, thị trường, thậm chí gây thất thu thuế.
Bác sĩ Nguyễn Hải Công, Chủ nhiệm Khoa Lao và Bệnh phổi, Bệnh viện Quân y 175, nói thống kê gần nhất có khoảng 16 triệu người Việt thường xuyên sử dụng các sản phẩm liên quan đến thuốc lá. Với thuốc lá thế hệ mới, xu hướng sử dụng đang tăng nhanh, nhất là với người trẻ, thậm chí có cả học sinh.
So với thuốc lá truyền thống, các sản phẩm thế hệ mới có ưu điểm như ít hàm lượng khí độc hại. Tại một số nước như Mỹ, Anh, Đức, có khuyến cáo từng nhóm đối tượng cụ thể chuyển sang dùng thuốc lá thế hệ mới để giảm thiểu tác động đến sức khỏe.
"Tuy nhiên tất cả sản phẩm thuốc lá đều có hại đến con người. Nicotine có trong thuốc lá thế hệ mới vẫn gây tổn thương tim mạch, hệ thần kinh trong ngắn, dài hạn", ông Công nói. Do đó, ông lưu ý việc dư luận trong nước, tập trung vào giới trẻ, đánh giá thuốc lá thế hệ mới không có hại là sai lầm.
"Nếu không cấm được người dân sử dụng thì nên có hành lang pháp lý để quản lý, mục đích trước hết là giảm hàng nhập lậu", ông nói. Theo ông, nhiều nước trên thế giới có chính sách lưu hành, buôn bán mặt hàng này.
Ở góc độ cơ quan quản lý, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cũng đồng tình khi cho rằng phải sớm có khung để quản lý. Hiện số lượng hàng thuốc lá thế hệ mới nhập lậu tăng lên rất nhanh nhưng cơ quan chức năng gặp khó khăn vì không có cách nào định danh, từ đó xử phạt thích đáng.
"Tính riêng Hà Nội nửa năm qua có tới 81 vụ, thu gần 20.000 tang vật. Công an TP Hải Phòng cũng phát hiện một lô hàng rất lớn trên 54.000 sản phẩm. Hầu hết sản phẩm do nước ngoài sản xuất, đưa vào Việt Nam bất hợp pháp với quy mô lớn", ông nói.
Trong khi đó, các vụ việc hiện chỉ được xử lý dựa vào các quy định pháp luật liên quan đến lưu thông hàng hoá (kiểm tra nhãn mác, hoá đơn chứng từ) với kết luận xử phạt là kinh doanh hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ; Mức xử phạt hành chính cao nhất là 50 triệu đồng, không đủ sức răn đe, trong khi lợi nhuận của hàng hoá rất cao.
"Chính phủ cần sớm định danh cụ thể về thuốc lá thế hệ mới, đưa ra chính sách quản lý để xây dựng quy định", ông nói và lưu ý cần làm đồng bộ, bao trùm tiêu chuẩn chất lượng, quy định kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu, phân phối, thuế để đảm bảo tính hiệu quả.
Nói thêm, ông Đậu Anh Tuấn cho biết, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá hiện định nghĩa theo hướng mở, tức ngoài thuốc lá làm từ cây thuốc lá còn có sản phẩm làm từ nguyên liệu thay thế khác, được chế biến dưới dạng khác. Tuy nhiên, hiện chưa rõ cụm "nguyên liệu thay thế khác" có bao gồm các loại thuốc lá thế hệ mới hay không.
Bộ Công Thương trong giai đoạn sửa đổi Nghị định 67 về thực thi luật Phòng chống thuốc lá cũng đang thảo luận việc có hay không thuốc lá thế hệ mới vào. Nếu có, sản phẩm này sẽ thuộc nội dung gì. Còn Bộ Tài chính đang để thuốc lá thế hệ mới vào đề xuất dự phòng trong nhóm đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt do chưa có khuôn khổ pháp lý.
"Chúng ta nên thừa nhận thuốc lá thế hệ mới đã lưu thông trên thị trường với số lượng người dùng không nhỏ. Cần sớm có chính sách quản lý, tránh tình trạng có những sai phạm nhưng không có căn cứ để xử phạt, tạo hệ lụy lớn", ông Tuấn nói.
Đức Minh