Như một số phương tiện truyền thông đã đưa tin, một biến thể mới của virus SARS-CoV-2 được ký hiệu là AY.3 đã xuất hiện tại ít nhất 61 quốc gia. Điều này đang gây ra mối lo ngại lớn về việc nó có thể lây truyền nhanh hơn, mạnh hơn và kháng vắc-xin hơn so với biến thể Delta.

Vậy rốt cuộc biến thể mới này là gì? Tại sao các nhà khoa học đặc biệt để mắt đến nó?

AY.3 là một biến thể phụ đáng lo ngại của Delta

Chúng ta biết virus liên tục đột biến để tạo ra các biến thể mới của chúng. Trong khi SARS-CoV-2 đã đột biến tạo thành các biến thể mới được kí hiệu là Alpha, Beta, Gamma, Delta…, chính bản thân các biến thể này lại tiếp tục đột biến để tạo ra các biến thể phụ.

Nếu tính trên số lượng các đột biến mới thì mỗi biến thể SARS-CoV-2 đều đã có hàng chục cho tới hàng ngàn biến thể phụ mới. Tuy nhiên, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chỉ quan tâm đến các biến thể virus phổ biến cao, tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm gia tăng hoặc nguy hiểm hơn.

Họ phân loại chúng thành 3 nhóm giảm dần: Biến thể đáng lo ngại (Variants of Concern-VOC), Biến thể đáng quan tâm (Variants of Interest-VOI) và Biến thể cần theo dõi thêm (Alerts for Further Monitoring).

Trong khi biến thể Alpha không tạo ra biến thể phụ đáng lo ngại (VOC) nào, Beta tạo ra 2 (B.1.351.2 và B.1.351.3), Gamma tạo ra 5 (P.1.1, P.1.2, P.1.4, P.1.6 và P.1.7), Deta tạo ra 4 (AY.1, AY.2, AY.3 và AY.3.1):

Như vậy AY.3 là một biến thể phụ của Delta, được WHO xếp vào hàng các biến thể đáng lo ngại. Các phương tiện truyền thông đại chúng thường gọi các biến thể phụ của Delta là "Delta Plus". Nhưng nếu gọi vậy thì có tới 12 biến thể phụ của Delta bao gồm từ AY.1 đến AY.12 có thể được gọi theo cách này.

Vì vậy, AY.3 có thể là "Delta Plus", nhưng "Delta Plus" không có nghĩa là AY.3. Và không phải biến thể "Delta Plus" nào cũng nguy hiểm hơn so với Delta ban đầu.

Tại sao AY.3 được các nhà khoa học đặc biệt chú ý?

Theo định nghĩa của WHO, AY.3 được xếp vào nhóm biến thể đáng lo ngại vì nó đã đạt được ít nhất một trong số các tiêu chí sau so với chủng SARS-CoV-2 ban đầu:

- Tăng khả năng lây truyền hoặc có các đột biến gây bất lợi trong dịch tễ

-Tăng độc lực hoặc có các thay đổi trên biểu hiện lâm sàng

- Giảm hiệu quả của các biện pháp y tế công cộng và xã hội, các biện pháp chẩn đoán, vắc-xin và phương pháp điều trị có sẵn

AY.1 và AY.2 cũng đã đạt được một trong số các tiêu chí này, nhưng trong số các biến thể phụ của Delta, AY.3 hiện là chủng virus được các nhà khoa học quan tâm nhiều nhất. Đó là bởi tỷ lệ nhiễm biến chủng phụ này cao hơn hẳn hai biến chủng phụ còn lại.

Các nhà khoa học cho biết AY.1 chứa toàn bộ các đột biến của Delta cộng thêm một đột biến nữa, K417N từng được tìm thấy ở biến thể Beta. Nó xuất hiện ở 33 quốc gia nhưng có tỷ lệ phổ biến chỉ dưới 0,5%.

AY.2 cũng có đột biến K417N như AY.1 nhưng có thêm 2 sự thay đổi trên vùng tận cùng N (NTD) hay phần đầu tiên của protein gai virus thoát ra khỏi ribosome trong quá trình sinh tổng hợp. Biến thể phụ của chủng Delta này mới chỉ xuất hiện ở 7 quốc gia với tỷ lệ phổ biến cũng dưới 0,5%.

AY.3 là biến thể phụ đặc biệt nhất, bởi dù chứa ít đột biến hơn AY.1 và AY.2 và không chứa đột biến K.417N, nhưng nó lại có độ lây lan cao hơn cả hai biến thể phụ kể trên. Hiện AY.3 đã được phát hiện ở 61 quốc gia, với tỷ lệ phổ biến lên tới 9,1%.

Tại một số quốc gia, tỷ lệ nhiễm biến thể Delta đang giảm dần bởi có sự tăng lên của các bệnh nhân nhiễm biến thể phụ AY.3. Như ở Mỹ, có khoảng 15% số ca nhiễm COVID-19 hiện tại là từ AY.3.

Bởi vậy, AY.3 được rất nhiều nhà khoa học tại nhiều nước lo ngại và để mắt tới. Anh, Ấn Độ cũng báo cáo sự gia tăng số trường hợp mắc AY.3. Ngay cả một nước có độ phủ vắc-xin trên 60% như Israel vẫn phải đề cao cảnh giác khi mới phát hiện 10 ca nhiễm AY.3 chủ yếu là từ người nhập cảnh.

AY.3 có nguy hiểm hơn Delta hay không?

Chúng ta biết Delta là một biến thể nguy hiểm hơn so với SARS-CoV-2 ban đầu, và có thể được coi là biến thể nguy hiểm nhất hiện tại dựa trên tốc độ lây lan của nó. AY.3 khi được xếp vào biến thể đáng lo ngại (VOC) nghĩa là nó cũng nguy hiểm hơn SARS-CoV-2 ban đầu.

Nhưng chúng ta không thể so sánh AY.3 và Delta theo quy luật bắc cầu. Hiện chưa có một nghiên cứu cụ thể nào đưa ra đủ bằng chứng khẳng định AY.3 nguy hiểm hơn Delta. Mặc dù vậy, các nhà khoa học có một số manh mối để lo ngại điều đó.

Ví dụ một báo cáo gần đây của Hội đồng Nghiên cứu Y khoa Ấn Độ cho thấy những người tiêm Covaxin, một loại vắc-xin COVID-19 của Ấn Độ, đã phát triển lượng kháng thể chống lại biến thể Delta thấp hơn 23% (so với nhiễm trùng chủng B.1 nói chung), thấp hơn 33% ở biến thể phụ AY.1 và thấp hơn gần 47% ở biến thể phụ AY.3.

Những kết quả này chỉ ra AY.3 dường như ít bị trung hòa hơn bởi vắc-xin so với các biến thể chủng B.1 bao gồm Alpha, Beta, Gamma và Delta.

Tại Israel, Tom Hertz, trưởng khoa Vi sinh, Miễn dịch học và Di truyền Đại học Ben Gurion cho biết AY.3 có thể chứa các đột biến cho phép nó né tránh kháng thể và làm giảm hiệu quả của vắc-xin theo thời gian.

Chia sẻ quan điểm đó với ông là người đứng đầu bộ phận Quan hệ Quốc tế của Bộ Y tế Israel, Asher Shalmon. Ông nói: "AY.3 trông rất, rất độc, với tỷ lệ lây nhiễm cao, và có vẻ như nó đang phát triển khả năng đề kháng tương đối với vắc-xin. Nếu biến thể này đến Israel, nó có thể là một bước ngoặt đẩy chúng ta vào tình huống phải phong tỏa, do đó chúng tôi đang cố gắng tránh nó bằng mọi cách".

Tại Anh, nỗi sợ biến thể AY.3 dường như cũng đang gia tăng. Giáo sư Christina Pagel, Giám đốc Đơn vị Nghiên cứu Hoạt động Lâm sàng của Đại học London cho biết bà đã tham khảo dữ liệu từ Viện nghiên cứu di truyền học Sanger và thấy AY.3 "có thể né tránh hệ miễn dịch và dễ lây truyền hơn Delta".

Mặc dù vậy, giáo sư Pagel chưa chắc chắn 100% về nhận định đó. "Có nhiều điều chúng ta chưa biết về biến thể phụ này", bà nói. "Nhưng dù sao chúng ta cũng nên bắt đầu lập kế hoạch những việc cần làm [nếu nó thực sự nguy hiểm hơn Delta] đồng thời tiếp tục tìm hiểu thêm về AY.3".

Thanh Long