Các nhà phân tích nhận định Trung Quốc (TQ) có thể sẽ thất bại trong nỗ lực tham gia Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nhưng động thái nộp đơn xin gia nhập của họ cho thấy sự thiếu chính sách kinh tế của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương.
CPTPP là một hiệp định thương mại lớn gồm 11 quốc gia được hình thành vào năm 2018 sau khi Tổng thống Mỹ tiền nhiệm Donald Trump rút Washington khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) một năm trước đó.
Tổng thống Barack Obama đã đàm phán TPP để tăng cường sự can dự về kinh tế của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương và chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của TQ trong khu vực.
Trung Quốc nộp đơn xin gia nhập sau tuyên bố thành lập liên minh an ninh AUKUS của Mỹ-Anh-Úc. Ảnh: REUTERS
Toàn bộ 11 nước ký kết CPTPP phải đồng ý với yêu cầu gia nhập của TQ trước khi nước này có thể được kết nạp làm thành viên. Các quốc gia trong CPTPP bao gồm Úc, Brunei, Canada, Chile, Nhật, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore và Việt Nam.
Theo đài CNBC, các nhà phân tích nói rằng quan hệ ngoại giao căng thẳng giữa TQ với một số nước thành viên sẽ làm ảnh hưởng đến cơ hội của Bắc Kinh. TQ cũng có thể sẽ gặp khó khăn trong việc đáp ứng các yêu cầu của hiệp định thương mại về một sân chơi bình đẳng trong nhiều khía cạnh của nền kinh tế.
TQ không phải là bên duy nhất đăng ký tham gia CPTPP. Anh và Đài Loan cũng đã có hành động tương tự.
Rào cản từ các đồng minh của Mỹ trong CPTPP
Các chuyên gia phân tích của công ty tư vấn rủi ro Eurasia Group nhận định những đồng minh của Mỹ trong CPTPP như Úc, Canada và Nhật ngày càng coi TQ là “mối đe dọa chiến lược” và họ có thể chặn yêu cầu gia nhập của Bắc Kinh.
“Bắc Kinh sẽ cần phải có những nhượng bộ lớn trong nhiều vấn đề để gầy dựng lại thiện chí với họ. Nếu không có sự thay đổi đáng kể nào trong chính sách của TQ, sự đồng thuận của ba nước này là điều đáng nghi ngờ” – các nhà phân tích cho biết.
Một trong những ứng viên trong cuộc chạy đua vào chức thủ tướng tiếp theo của Nhật được cho là đã đặt câu hỏi về khả năng của TQ trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn của CPTPP. Bộ trưởng Thương mại Úc Dan Tehan cũng nhấn mạnh trong một bài phát biểu hôm 22-9 rằng bất kỳ quốc gia nào muốn tham gia hiệp định này “sẽ phải tuân thủ tất cả các quy tắc và tiêu chuẩn”.
Nhật hiện có tranh chấp lãnh thổ với TQ ở biển Hoa Đông, trong khi Úc là mục tiêu của các sắc thuế nhập khẩu do TQ áp đặt.
Trong khi đó, Canada và Mexico có thể cản đường Trung Quốc thông qua Thỏa thuận Mỹ-Mexico-Canada (USMCA). Thỏa thuận này có điều khoản yêu cầu bất kỳ nước nào trong số ba thành viên phải tham khảo ý kiến của những thành viên còn lại nếu muốn theo đuổi thỏa thuận thương mại với một “quốc gia phi thị trường”.
Nhiều chuyên gia phân tích cho rằng điều khoản này có thể nhằm vào Trung Quốc. USMCA đã được chính quyền ông Trump đàm phán và thay thế Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA).
Trung Quốc hiện có nhiều ảnh hưởng kinh tế trong khu vực. Ảnh: AFP
TQ có thể đáp ứng các tiêu chuẩn của CPTPP hay không?
Ngoài các rào cản chính trị, TQ có thể gặp khó khăn trong việc đáp ứng các điều khoản của CPTPP nhằm thúc đẩy luồng dữ liệu xuyên biên giới, bảo vệ lao động và môi trường, cũng như các hạn chế đối với các công ty nhà nước, theo các nhà phân tích.
Các doanh nghiệp đến từ Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) nằm trong số những doanh nghiệp đã than phiền về các hành vi thương mại không công bằng của TQ, chẳng hạn như trợ cấp cho các công ty nhà nước, việc thiếu bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và quy định chuyển giao công nghệ bắt buộc.
“Việc gia nhập hiệp định sẽ buộc TQ đồng ý với các quy tắc đối với các doanh nghiệp nhà nước cùng những quy định về lao động và môi trường vốn sẽ là một sự khác biệt lớn so với lập trường hiện tại của nước này” – các chuyên gia kinh tế tại công ty tư vấn Capital Economics viết trong một báo cáo.
“Thật khó để thấy được nỗ lực thúc đẩy năng lực tự cung tự cấp có thể tương hợp với các yêu cầu của CPTPP về một sân chơi bình đẳng” – họ nói thêm.
Các chuyên gia thương mại khác cho biết TQ sẽ không khó đáp ứng các yêu cầu trong CPTPP. Đó là vì CPTPP ít tham vọng hơn TPP và có “nhiều ngoại lệ và lỗ hổng rộng” vốn sẽ giúp TQ tuân thủ các điều khoản có tính thách thức cao hơn - ông Stephen Olson, chuyên gia nghiên cứu cấp cao tại Hinrich Foundation (tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào các vấn đề thương mại), cho biết.
“Và trong những trường hợp không đủ các ngoại lệ quy định, TQ đã chứng tỏ kỹ năng tuyệt vời của mình trong việc bẻ cong, né tránh và vô hiệu hóa các quy tắc thương mại trong các hiệp định khác” – ông Olson nói thêm.
“Ngoại giao khôn khéo” của Bắc Kinh
Theo các nhà phân tích, bất kể thành công hay thất bại, nỗ lực xin gia nhập CPTPP của TQ đã làm nổi bật tầm ảnh hưởng kinh tế ngày càng mở rộng của nước này ở châu Á - Thái Bình Dương, trong khi Mỹ chủ yếu tập trung vào các vấn đề an ninh trong khu vực.
Điều đó đặc biệt rõ ràng khi đơn gia nhập CPTPP của TQ được nộp tiếp sau sự hình thành liên minh an ninh mới giữa Úc, Anh và Mỹ, được gọi là AUKUS, các nhà phân tích cho biết.
Các chuyên gia tại Eurasia Group nhận định: “Động thái này là hành động ngoại giao thông minh sau tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác an ninh AUKUS, vì nó hướng sự chú ý ngoại giao sang các vấn đề thương mại và đầu tư ở châu Á - Thái Bình Dương, nơi Mỹ đã đạt được rất ít tiến bộ trong việc chống lại sức mạnh kinh tế của TQ”.
Bắc Kinh chỉ trích AUKUS, nhưng phủ nhận việc nộp đơn gia nhập CPTPP có liên quan đến việc thành lập liên minh này.
Tổng thống Joe Biden đã ưu tiên tăng cường vị thế của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, chính quyền của ông đã không nêu rõ chính sách thương mại đối với TQ và các chuyên gia cho rằng Mỹ khó có thể tham gia CPTPP do tình hình chính trị trong nước.
Trong khi đó, TQ đã trở thành đối tác thương mại lớn của nhiều quốc gia trong khu vực và năm ngoái đã dẫn dắt 14 nền kinh tế khu vực khác ký kết hiệp định thương mại lớn nhất thế giới - Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Nhiều nước trong số 15 thành viên của RECEP cũng là thành viên CPTPP.
Ông William Reinsch, cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu và Chiến lược Quốc tế có trụ sở tại Washington D.C., đánh giá: “Thật không may, một điều rõ ràng là Mỹ một lần nữa phản ứng thay vì dẫn đầu và do đó để cho TQ xác định diễn biến của các sự kiện ở châu Á”.
