Đông đảo độc giả yêu sách dự Lễ công bố Giải Sách hay lần thứ 11 diễn ra sáng 18-9 tại khách sạn Rex (quận 1, TP.HCM) - Ảnh: TRƯƠNG ANH QUỐC

Dẫu vậy, nếu đón đợi về một giải thưởng có thể làm phong phú thêm đời sống văn hóa đọc bằng sự khẳng định những giá trị mới mẻ và bền vững, độc đáo, đa dạng thì nhìn vào danh sách được giải, không khỏi có những băn khoăn.

Với Giải Sách hay lần thứ 11 vừa công bố ngày 18-9 (Đi tìm phẩm tính của người Việt - Tuổi Trẻ ngày 19-9), sự hiện diện của những tác giả như Lưu Vĩ Lân, Nguyễn Thụy Phương, những dịch giả như Hiếu Tân, Nguyễn Thị Minh, những bản dịch như Giữa quá khứ và tương lai: tám bài tập tư duy chính trị cho thấy giải thưởng đã bắt nhịp được với những giá trị mới mẻ của đời sống tri thức, với thế giới sách đương đại. 

Thế nhưng, dường như vẫn có một trạng thái "chơi vơi" trong quyết định về sách được giải.

1. Trước hết, sáu trong số 14 tựa sách được giải là sách dịch nhưng có lẽ, sẽ là lý tưởng hơn nếu có một vài hạng mục riêng dành cho sách dịch trong đó có sách triết học, tư tưởng, nghệ thuật... 

Nhìn rộng ra, trong toàn bộ hệ thống giải thưởng về sách hiện hành, mảng sách dịch dường như vẫn thiếu một giải thưởng chuyên biệt, trong khi nếu nhìn vào thị trường sách thì sách dịch đang chiếm một tỉ lệ rất lớn.

2. Hạng mục Phát hiện mới được trao cho những tác giả đều đã có tới trên hai đầu sách xuất bản trong nước. Cá biệt, Lưu Vĩ Lân đã có một hành trình sáng tác tiểu thuyết gần năm năm với bốn cuốn tiểu thuyết và đã được ghi nhận qua giải thưởng quốc gia. 

Vậy đó có còn là một phát hiện? Một phát hiện sẽ chỉ có ý nghĩa khi nó dành cho cuốn sách đầu tiên, vừa được xuất bản. 

Đời sống văn chương không thiếu những phát hiện như vậy. Chuyến bay tháng ba của Lê Khải Việt là một ví dụ. Hay trường hợp văn học Đức ngữ, một hiện tượng của năm năm gần đây với những dịch giả vô cùng sung sức và có thành tựu lao động đáng ghi nhận như Hoàng Đăng Lãnh.

Và không thiếu những phát hiện ở ngoài lĩnh vực văn học, điển hình như bộ ba bản dịch các tác phẩm của Ludwig Witgenstein: Những tìm sâu triết học, Luận văn Logic - Triết học, Về tính chắc chắn do dịch giả Trần Đình Thắng thực hiện. Song song đó là hai bản dịch Michel Foucault (Sara Mills) và Jacques Lacan (Sean Homer) do dịch giả Nguyễn Bảo Trung thực hiện. 

Những bản dịch của Nguyễn Bảo Trung hay Trần Đình Thắng thực sự là những lao động chuyển ngữ vô cùng công phu với việc lựa chọn, tạo sinh thuật ngữ tiếng Việt và việc xây dựng những dẫn nhập vào tác phẩm huy động một hệ tri thức đồ sộ, thể hiện qua những lời giới thiệu và hệ thống chú giải phức tạp.

Trong logic của sự tái phát hiện những giá trị cũ đó, cũng không thể bỏ qua các bản dịch Dẫn nhập vào việc đọc Hegel của Alexandre Kojève và Vì sao lại làm triết học? của Jean-François Lyotard. 

Nếu như cuốn trước là một sự tái khám phá Hegel thì cuốn thứ hai là một cách thức tiếp cận đương đại đối với triết học, cho chúng ta một hình dung mới mẻ về triết học trong thời hậu hiện đại.

3. Bên cạnh đó còn là những băn khoăn về những lựa chọn, chẳng hạn như việc Giữa quá khứ và tương lai: tám bài tập tư duy chính trị được chọn chứ không phải một tác phẩm khác, cũng của Hannah Arendt là Eichmann ở Jerusalem: Ký sự pháp đình - một phóng sự về sự tầm thường của cái ác. 

Tác phẩm này của bà đặc biệt quan trọng và hết sức có ý nghĩa trong thời đại của chiến tranh và cái ác vẫn còn hiện diện ở khắp nơi trên mặt địa cầu.

Đó là chưa kể tới việc Sách hay cũng như không ít giải thưởng ở Việt Nam đều thiếu một điều rất cần thiết: diễn từ dành cho tác giả - tác phẩm được giải.

Công tâm mà nói, những tác phẩm hiện diện trong Sách hay ở mùa thứ 11 đều là những tác phẩm xứng đáng với cái tên của giải thưởng. 

Dẫu vậy, với sự kỳ vọng đặt vào một giải thưởng đã trải qua hơn mười mùa trao giải và có một chỗ đứng không nhỏ trong đời sống tri thức ở Việt Nam, chúng ta vẫn chờ đợi ở giải thưởng những đổi mới và những sự quyết liệt hơn nữa trong lựa chọn.

Giải Sách hay lần thứ XI: Đi tìm phẩm tính của người Việt

TTO - Dù không đả động trực tiếp nhưng bàng bạc trong các tác phẩm được vinh danh trong Giải Sách hay năm 2022 là những nỗi niềm đau đáu được gợi ra từ cuộc hành trình đi tìm căn tính, phẩm giá của người Việt Nam.