Thông điệp của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn kêu gọi giáo viên "chủ động", "sáng tạo" để đổi mới giáo dục (Tuổi Trẻ ngày 5-9) thu hút sự quan tâm của xã hội, đặc biệt là giáo giới. Tuổi Trẻ giới thiệu bài viết của TS Nguyễn Thị Thu Huyền, một người nghiên cứu và hoạt động giáo dục tại TP.HCM, cùng ý kiến của các nhà giáo.

Bắt buộc, không thể trì hoãn

Năm học 2023 - 2024 là năm học thứ tư mà ngành giáo dục Việt Nam triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018, được kỳ vọng là tạo nên bước phát triển đột phá, thay đổi căn bản giáo dục phổ thông Việt Nam từ giáo dục dựa trên nội dung (content-based education) sang giáo dục dựa trên năng lực (competency-based education).

Mục tiêu này đòi hỏi chương trình được thiết kế khoa học, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới nhưng quan trọng hơn là nguồn lực giáo viên phải đủ cả về lượng lẫn chất để triển khai được chương trình.

Chương trình phổ thông 2000 đã được thực hiện gần 20 năm trước khi có chương trình 2018. Thế giới trong 20 năm qua đã có những bước chuyển mạnh mẽ về khoa học, kỹ thuật, văn hóa lẫn xã hội.

Ở các quốc gia như Anh, Phần Lan, Úc..., chương trình phổ thông quốc gia được thay đổi ở chu kỳ ngắn hơn rất nhiều, có thể chỉ trong 5 năm.

Đến cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21, các quốc gia lần lượt chuyển đổi chương trình giáo dục quốc gia sang định hướng giáo dục theo năng lực, ví dụ: bang Alberta (Canada) từ những năm 1980, Phần Lan từ năm 2004, New Zealand từ năm 2007, Singapore từ đầu những năm 2000.

Sự chuyển đổi của chương trình phổ thông Việt Nam thực chất đang trễ hơn nhiều các quốc gia, do đó quá trình này là bắt buộc, không thể trì hoãn hơn.

Linh hoạt, trao quyền cho giáo viên, nhà trường

Từ định hướng giáo dục dựa trên năng lực, khung năng lực, phẩm chất, các mục tiêu giáo dục của từng cấp học, các yêu cầu cần đạt của các môn học, hoạt động giáo dục, các hướng dẫn dạy và học, kiểm tra, đánh giá đều được điều chỉnh. Vì vậy, giáo viên và cán bộ quản lý nhà trường đứng trước rất nhiều thách thức về việc đổi mới toàn diện thực tiễn giáo dục của mình. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng dự báo trước những thách thức đó và có kế hoạch bồi dưỡng giáo viên.

Trong 3 - 4 năm qua, cán bộ quản lý, giáo viên ở các trường học đã bền bỉ tham gia các khóa bồi dưỡng triển khai chương trình 2018 và các sách giáo khoa mới từ trực tuyến (điểm mới trong hoạt động bồi dưỡng) đến trực tiếp.

Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhìn nhận rằng với số lượng rất lớn giáo viên phổ thông của toàn hệ thống (tính đến hết năm học 2022 - 2023, cả nước có khoảng trên 862.000 giáo viên từ tiểu học đến trung học phổ thông) thì sự chuyển đổi chương trình giáo dục chắc chắn khó đồng bộ về thực hành lẫn kết quả.

Yếu tố cơ sở vật chất nhà trường, trình độ của học sinh, mức độ tham gia và hỗ trợ của phụ huynh... ở mỗi nơi cũng khác biệt, đòi hỏi các nhà quản lý trường học, giáo viên phải linh hoạt tìm các giải pháp riêng để triển khai chương trình hiệu quả.

Nói chung, dù đã dự đoán trước và có những phương án tháo gỡ nhưng các thách thức để triển khai chương trình giáo dục mới vẫn đang khiến nhiều giáo viên, cán bộ quản lý các trường "đau đầu". Vậy, chúng ta nên đối diện với các thách thức này như thế nào?

Trước hết, như phân tích ở trên, tất cả chúng ta đều cần chấp nhận và đón nhận các thách thức đó như một điều tất yếu của tất cả các hành trình chuyển đổi. Đứng trước sự thay đổi, các ý kiến nghi ngờ, sự lo âu, bất an của con người là phản ứng thông thường, phổ biến, và các nhà giáo dục sẽ là những người vượt qua trạng thái này trước hết để dẫn dắt sự chuyển đổi.

Các thực hành thử nghiệm ban đầu có khi chưa thành công, phải điều chỉnh cũng không phải là điều lạ, nhưng chúng ta phải thấu hiểu các mục tiêu cốt lõi của sự chuyển đổi giáo dục là không thay đổi.

Chẳng hạn, ban đầu cho các trường tự do lựa chọn sách giáo khoa trong các bộ sách thì cơ quan quản lý nhận thấy nhiều bất cập. Từ đó, cơ quan quản lý chuyển sang thu thập ý kiến của các giáo viên, cán bộ quản lý của địa phương rồi chủ tịch UBND tỉnh/thành sẽ đưa ra quyết định về sách giáo khoa được sử dụng làm tài liệu giảng dạy chính trong các trường.

Tuy nhiên, cũng phải nhấn mạnh rằng, dù phê duyệt một số sách giáo khoa cho địa phương làm tài liệu dạy và học chính thì các bộ sách giáo khoa khác hoặc các tài liệu có tính khoa học vẫn được khuyến khích dùng như tài liệu tham khảo cho giáo viên khi thiết kế hoạt động giảng dạy. Như vậy, mục tiêu đa dạng hóa tài nguyên dạy và học, không xem sách giáo khoa là tài liệu duy nhất vẫn đang được thực thi đúng hướng.

Ví dụ trên đây chỉ là một minh chứng cho thấy dù rất nhiều yêu cầu đổi mới trong giáo dục đang được triển khai nhưng ở góc độ quản lý nhà nước, bộ, các sở và phòng giáo dục và đào tạo đều đang trên tinh thần linh hoạt, trao quyền cho ban giám hiệu, giáo viên các trường, các hướng dẫn đều cởi mở với nhiều lựa chọn khác nhau, cho các trường và giáo viên một khoảng thời gian đủ dài để thực thi các chuyển đổi.

Giáo viên là thành phần chính có thể hiện thực hóa các quan điểm đổi mới giáo dục của các nhà hoạch định chính sách, các cấp quản lý nhà nước. Hành trình chuyển đổi giáo dục của bất cứ quốc gia nào cũng phải diễn ra liên tục vì thế giới và thế hệ trẻ không ngừng thay đổi. Tại mỗi thời điểm, không nhất thiết các chuyển đổi phải diễn ra toàn diện, triệt để ngay mà đều có thể bắt đầu bằng những bước đi nhỏ.