Trong vòng 53 giây, người dân tại Scotland, miền Bắc Vương quốc Anh, lựa chọn đi máy bay từ đảo Westray đến Papa Westray. Đây cũng là chuyến bay theo lịch trình ngắn nhất thế giới được Sách Kỷ lục Guinness công nhận. Lộ trình bay còn ngắn hơn cả đường băng tại hầu hết các sân bay trên thế giới. Song, bay chặng ngắn lại thải nhiều khí CO2 hơn bay chặng dài.
Tranh cãi cấm chuyến bay chặng ngắn tại châu Âu
Số liệu mới nhất cho thấy, cứ 3 chuyến bay cất cánh tại lục địa già thì có 1 chuyến là bay chặng ngắn, tức dưới 3 giờ bay hoặc khoảng cách bay dưới 500 km. Vậy tại sao lại cần cấm những chuyến bay dạng này.
Các chuyến bay thương mại bận rộn nhất châu Âu cũng ngắn đến mức hài hước, ví dụ như từ Madrid đến Barcelona chỉ mất một tiếng rưỡi. Cộng với thời gian bạn đến sân bay, làm thủ tục an ninh chắc chắn sẽ lâu hơn việc bạn di chuyển bằng tàu hỏa.
Trên thực tế, 1/3 số tuyến bay bận rộn nhất tại lục địa già có thể thay thế bằng tàu hỏa. Tính toán cho thấy, các chuyến bay chặng ngắn, tức dưới 3 giờ bay, thải ra lượng khí thải CO2 là 251 g/km, còn các chuyến bay chặng dài, tức trên 6 giờ bay, có lượng khí thải là 195 g/km. Trong khi đó, đi tàu hỏa chạy điện chỉ phát ra lượng khí thải thấp hơn 40 lần, chỉ đạt 6g/km.
Ông Hoàng Danh Tùng, Chuyên gia khí thải, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, cho biết: "Rõ ràng có một khoảng cách rất lớn giữa việc phát sinh carbon tàu hỏa và máy bay. Ở châu Âu, nếu mua vé hàng không sẽ không phải chịu thuế VAT cũng như 1 loạt thuế phí khác, trong khi lại áp dụng rất nhiều với các phương tiện trên mặt đất".
Giáo sư Stefan Gõssling, Đại học Linnaeus, Thụy Điển, nói: "Có đến 14 loại trợ cấp khác nhau mà nhà nước dành cho các hãng hàng không, trong đó có cả trợ cấp cho khí thải CO2. Đây là một loại phí phải nộp khá lớn nhưng lại bị bỏ qua".
Chính vì vậy mà họ có thể tha hồ vẽ ra những chuyến bay chặng ngắn và dễ dàng được thông qua nhờ "quyền tự do đi lại trong lục địa". Điều này đồng nghĩa là hàng tỷ Euro mỗi năm lại được chính các chính phủ tài trợ để thải nhiều khí CO2 ra môi trường hơn. Nhưng đã đến lúc thay đổi.
Pháp cấm các chuyến bay nội địa chặng ngắn
Pháp hiện đang là quốc gia đi đầu hay chính xác hơn là nước đầu tiên trên thế giới chính thức áp dụng lệnh cấm các chuyến bay chặng ngắn nội địa nếu thời gian di chuyển dưới 2,5 giờ bay.
Lệnh cấm trên được các nhà lập pháp nước này thông qua vào tháng 4/2021. Tuy nhiên, trong bối cảnh du lịch hàng không bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, đến nay sắc lệnh mới được thực hiện. Kế hoạch ban đầu là cấm 8 chặng bay nội địa ngắn nhưng sau nhiều phản đối từ ngành hàng không, số chặng bị cấm chỉ còn 3. Ngành công nghiệp hàng không lập luận rằng, lệnh cấm này không tạo ra sự khác biệt... lớn khi chỉ giảm 2,6% lượng khí thải từ các chuyến bay nội địa chặng ngắn này. Song người dân lại rất ủng hộ kế hoạch trên.
Phong trào "Flight shame"
Ngành hàng không châu Âu đang trên đà phục hồi sau đại dịch khiến lượng khí thải hàng không tại đây tăng trung bình 5% so với giai đoạn 2013-2019. Khổng chỉ Pháp, nhiều nước châu Âu cũng đang đi đầu trong công cuộc thúc đẩy người dân tìm kiếm các giải pháp "xanh" thay thế cho việc di chuyển trên các chuyến bay chặng ngắn.
Một phong trào tẩy chay đi máy bay - phong trào mang tên "flight shame" (đi máy bay là đáng xấu hổ) - đã được phát động. Kể từ đó, nhiều người châu Âu đã lựa chọn di chuyển bằng tàu hỏa - một giải pháp được coi là thân thiện hơn với môi trường.
Châu Âu tìm giải pháp thay thế chuyến bay chặng ngắn
Các hãng hàng không của Hà Lan và Áo cũng nỗ lực tìm cách hạn chế chặng bay nội địa có dịch vụ đường sắt hoạt động.
Trước đó, năm 2020, Chính phủ Áo đã đồng ý hỗ trợ hãng hàng không quốc gia nước này với điều kiện cắt bỏ tất cả các chuyến bay có dịch vụ tàu hỏa chạy dưới 3 tiếng. Áo đưa ra mức thuế 30 euro với các chuyến bay dưới 350 km khởi hành từ các sân bay trong nước.
Còn Tây Ban Nha cũng đề ra lộ trình giảm các chuyến bay có đường tàu chạy ít hơn 2 tiếng rưỡi vào năm 2050.
Tại nhiều quốc gia châu Âu, một cuộc cách mạng đường sắt đang diễn ra, nhiều tuyến tàu cao tốc và các nhà điều hành mới được đưa vào hoạt động, đảo ngược xu hướng giảm nhu cầu dịch vụ tàu chạy qua đêm, đồng thời xây dựng thêm các tuyến đường hầm, lắp đặt các đầu máy xe lửa mới, giúp giảm thời gian di chuyển, cải thiện độ tin cậy. Các đợt bán vé giá rẻ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kích cầu.
Với nguồn đầu tư dồi dào vào đường sắt, quá trình "tàu hỏa hóa" mạng lưới vận tải của châu Âu đang trên đà phát triển và việc di chuyển hầu hết dựa vào đường sắt chỉ còn là vấn đề thời gian. Đây được coi là giải pháp giúp châu Âu được trả lại bầu trời trong xanh.
Tính hiệu quả của việc cấm chuyến bay chặng ngắn
Châu Âu đang là khu vực đi đầu trong việc tiến tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nên dễ thấy các nước thành viên cũng phải thể hiện trách nhiệm của mình đóng góp vào mục tiêu này. Song tính hiệu quả của việc giảm dần rồi tiến tới cấm bay chặng ngắn cũng đang bị đặt dấu hỏi bởi đi tàu điện thì lại cần điện sạch, đến từ năng lượng tái tạo. Song nguồn năng lượng này mới chỉ chiếm 1/5 điện năng sản xuất tại châu Âu. Trong khi đó, việc bay chặng ngắn lại rẻ hơn khi mà lạm phát vẫn còn cao hiện nay.
Theo các chuyên gia, lệnh cấm bay chặng ngắn nội địa của Pháp chỉ cấm 3 đường bay thẳng từ sân bay Orly, trong khi vẫn còn hàng trăm chặng bay ngắn hay bay nối chuyến từ các sân bay khác không bị ảnh hưởng. Do vậy tính hiệu quả của lệnh cấm là chưa cao.
Một lý do khác được chỉ ra, dù mạng lưới tàu điện ở châu Âu rất phát triển nhưng hiện giá vé được cho là quá cao khi so sánh với giá vé bay chặng ngắn. Vé máy bay rẻ nhất từ London đến Vieenna là 25 Euro, còn vé tàu rẻ nhất là 323 Euro.
Còn nếu bay từ Lisbon, Bồ Đào Nha đến Berlin, Đức sẽ mất 6 giờ và 51 Euro. Nhưng nếu chọn đi đường bộ, bạn sẽ phải đổi tàu 3 lần, bắt xe bus 1 lần và qua đêm ở Madrid, mất tất cả 50 tiếng và tốn 400 Euro.
Giáo sư Pere Suau Sasnchez, Trưởng Bộ môn Vận tải Hàng không, Đại học Cranfield, Vương quốc Anh cho biết: "Chúng tôi đã tính toán lượng khí thải của 87 chặng bay ngắn tại Đức dưới 600 km, kết quả là trong điều kiện hoàn hảo nhất, lượng khí thải bị cắt giảm sẽ dao động từ 2,7% đến 22%. Hoàn hảo là phải có đủ tuyến tàu điện, rồi thì điện phải lấy từ năng lượng tái tạo hay hạt nhân mà Đức còn đang phải vận hành trở lại các nhà máy nhiệt điện hiện nay".
Giáo sư Stefan Gõssling cho biết thêm: "Lệnh cấm bay chặng ngắn dường như không thực sự có tác dụng và chỉ mang tính biểu tượng".
Theo báo cáo năm 2022 của Hiệp hội các hãng hàng không khu vực châu Âu, nếu tất cả các chuyến bay chặng ngắn dưới 500 km chuyển sang các hình thức vận tải công cộng, tổng mức giảm carbon có thể chỉ giảm 5% lượng khí thải trên toàn EU, nhưng con số này vẫn còn hơn là không giảm được % nào trên lộ trình tiến tới Net Zero.
Ông Hoàng Danh Tùng, chuyên gia khí thải, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, chia sẻ: "Theo tôi hiểu, chưa có lời giải tối ưu mà đang tiến dần theo lộ trình, tùy theo từng nước để vừa tối ưu bài toán kinh tế, vừa giảm phát thải CO2. Châu Âu đang đi đầu giảm khí thải nhà kính với cam kết Net Zero 2050. Do đó, họ có rất nhiều chương trình giảm phát thải khí".
Các cuộc tranh cãi về cấm những chuyến bay chặng ngắn vẫn sẽ tiếp tục diễn ra tại châu Âu trước xu hướng xanh hóa mạng lưới vận tải và hướng tới đạt mục tiêu Net Zero. Để tăng tốc hơn nữa, các chuyên gia cho rằng mạng lưới "tàu hỏa hoá" của châu Âu hiện này cần giúp giá vé tàu rẻ hơn, kết nối chặng dễ hơn, hệ thống đặt chỗ đơn giản hơn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!