Vào tháng 10 năm ngoái, một nhóm lớn các nhà khoa học đã tụ họp tại siêu biệt thự của Yuri Milner ở Los Altos Hills, California. Họ được xét nghiệm Covid-19 và đeo khẩu trang khi tập hợp ở một nhà hát trong khuôn viên biệt thự nhằm tham gia một hội thảo khoa học kéo dài 2 ngày. Một số người tham gia qua gọi video. Chủ đề chính là cách công nghệ sinh học có thể làm con người trẻ hơn.

Milner là một tỷ phú sinh ra tại Nga, người trước đó đã gây dựng gia tài của mình nhờ Facebook và Mail.ru; ông cũng đồng thời là người khởi xướng giải thưởng Đột phá trị giá 3 triệu USD được trao hàng năm cho các nhà vật lý học, sinh học và toán học xuất sắc. Nhưng nhiệt huyết của Milner dành cho khoa học đang hướng đến một con đường cụ thể và khiêu khích hơn. Khi hội thảo tại siêu biệt thự của ông tiếp diễn, các chuyên gia bắt đầu lên sân khấu để mô tả những thử nghiệm mới cấp tiến nhằm “hồi xuân” động vật. 

Cuộc hội thảo đó đã dẫn đến sự hình thành của một công ty nghiên cứu chống lão hóa đầy tham vọng mang tên Altos Labs, theo những người được biết. Altos đang theo đuổi công nghệ tái lập trình tế bào, một cách trẻ hóa tế bào trong phòng thí nghiệm mà một số nhà khoa học cho rằng có thể được mở rộng để đem lại sức sống mới cho toàn bộ cơ thể động vật, cuối cùng dẫn đến kéo dài tuổi thọ con người.

Sau khi được đăng ký thành lập ở Vương quốc Anh và Mỹ vài tháng trước, công ty mới này sẽ thành lập một số viện nghiên cứu ở nhiều nơi bao gồm Bay Area, San Diego, Cambridge (Vương quốc Anh) và Nhật Bản. Altos Labs cũng đang tuyển một lượng lớn nhà khoa học từ các trường đại học với mức lương cao ngất ngưởng và lời hứa cho phép họ nghiên cứu tự do về quá trình lão hóa tế bào và cách đảo ngược nó mà không cần quan tâm ngay đến ứng dụng. 

Một số người được Altos Labs tiết lộ thông tin cho biết rằng trong số các nhà đầu tư có Jeff Bezos, cựu CEO của Amazon và cũng là người giàu nhất thế giới. Technology Review cũng xác nhận rằng Yuri Milner và vợ ông Julia đã đầu tư vào Altos thông qua một quỹ. 

Một số người chắc chắn sẽ so sánh Altos Labs với Calico Labs, một công ty nghiên cứu kéo dài tuổi thọ được công bố năm 2013 bởi nhà đồng sáng lập Google Larry Page. Calico cũng đã tuyển nhiều nhà khoa học hàng đầu và cho họ khoản ngân sách hào phóng, mặc dù đã có nghi vấn về việc công ty con này của Google đã đạt được tiến bộ đáng kể nào chưa. Calico cũng đã lập một phòng thí nghiệm tập trung vào tái lập trình tế bào và xuất bản nghiên cứu sơ bộ đầu tiên về vấn đề này vào tháng 5 năm nay.

Trong số các nhà khoa học được tin là tham gia Altos Labs,có bao gồm Juan Carlos Izpisúa Belmonte từ Viện Salk (California), nổi tiếng gần đây với nghiên cứu phôi khỉ chứa tế bào người và dự đoán rằng tuổi thọ con người có thể được kéo dài thêm 50 năm. Viện Salk từ chối bình luận. Ngoài ra còn có Steve Horvath, một giáo sư tại UCLA và là người đã phát triển một đồng hồ sinh học có thể đo chính xác mức độ lão hóa.

Shinya Yamanaka, nhà khoa học đã cùng nhận giải Nobel năm 2012 nhờ khám phá về tái lập trình tế bào, cũng sẽ tham gia Altos Labs ở cương vị nhà nghiên cứu cấp cao không nhận lương và chủ tịch hội đồng cố vấn khoa học của công ty. Phát hiện mang tính đột phá của Yamanaka chỉ ra rằng chỉ cần thêm vào 4 protein, được gọi là nhân tố Yamanaka, tế bào có thể được chỉ dẫn và quay về trạng thái sơ khai hơn với nhiều đặc tính của tế bào gốc phôi. Vào năm 2016, phòng thí nghiệm của Belmonte đã áp dụng các nhân tố này vào toàn bộ cơ thể chuột sống, quan sát được một số dấu hiệu đảo ngược lão hóa và dẫn đến việc Belmonte đặt tên cho tái lập trình là “thuốc hồi xuân” tiềm năng.

Kết quả thí nghiệm trên chuột vừa đáng mong đợi nhưng cũng lại vô cùng đáng sợ. Dù quá trình tái lập trình có ở mức nào, một số con chuột xuất hiện u quái (teratoma) ngay cả khi một số con khác cho thấy mô của chúng đã trẻ lại. Trong email xác nhận vị trí tại Altos Labs của Yamanaka, ông cũng nói rằng :”Dù còn nhiều chướng ngại phải vượt qua, tôi tin rằng tiềm năng ở đây là rất lớn”.

Khủng hoảng tuổi trung niên?

Người ta thường nói rằng người trẻ muốn giàu hơn trong khi người giàu lại muốn trẻ lại. Có lẽ Milner, 59 tuổi và Bezos, 57 tuổi cũng cảm nhận rõ nghịch lý ấy. 

Bezos Expeditions, văn phòng đầu tư của Jeff Bezos, không hồi đáp email hỏi bình luận.

Những người quen biết với sự hình thành của Altos nói rằng ban đầu mối quan tâm của Yuri Milner với tái lập trình tế bào mang mục đích chính là thiện nguyện. Sau cuộc hội thảo ở biệt thự, một tổ chức phi lợi nhuận có tên Quỹ Nghiên cứu Milky Way, được tài trợ bởi Milner, đã trao các khoản trợ cấp nghiên cứu kéo dài 3 năm với 1 triệu USD mỗi năm cho một số nhà nghiên cứu về kéo dài tuổi thọ. Những đề xuất này được xem xét bởi một ban cố vấn có mặt Yamanaka và Jennifer Doudna, một nhà khoa học nhận Giải thưởng Đột phá năm 2015 và giải Nobel năm 2020 do cùng khám phá quá trình sửa đổi gen CRISPR.

Tuy nhiên, vào năm 2021, một kế hoạch mới được lập ra nhằm tăng tốc độ nghiên cứu bằng cách biến ý tưởng này thành một công ty với nguồn tài chính dồi dào; công ty đó giờ chính là Altos. Định hướng cho nỗ lực này là Richard Klausner, cựu giám đốc Viện Ung thư Quốc gia Mỹ và giờ là một doanh nhân. Klausner, người trước đó đã giúp thành lập các công ty như Juno Therapeutics và công ty xét nghiệm ung thư Grail, được biết đến là người tổ chức những ván cược tài chính quy mô lớn và hấp dẫn vào công nghệ sinh học mới.

Theo hồ sơ thành lập doanh nghiệp của Altos Labs ở Anh, Klausner là CEO của công ty này. Tuy nhiên, Klausner chưa phản hồi nỗ lực liên lạc qua điện thoại và email.

Một số startup đang theo đuổi công nghệ tái lập trình tế bào, bao gồm Life Biosciences, Turn Biotechnologies, AgeX Therapeutics và Shift Bioscience tại Anh, nhưng các nỗ lực vẫn chưa dẫn đến biện pháp nào được thử nghiệm lâm sàng trên con người. Theo David Sinclair, nhà nghiên cứu tại Đại học Harvard và người năm ngoái xuất bản nghiên cứu về hồi phục thị giác ở chuột bằng công nghệ này, nhiều nhà đầu tư đang đổ hàng trăm triệu USD vào nghiên cứu tái lập trình tế bào, cụ thể nhằm trẻ hóa một phần hoặc toàn bộ cơ thể con người.

Sinclair cho rằng lĩnh vực nghiên cứu này còn rất non trẻ nhưng có triển vọng độc đáo. Ông nói rằng: “Chúng ta đâu còn cách nào để đảo ngược tuổi thọ cơ thể? Trong phòng thí nghiệm của tôi, chúng tôi đang đánh dấu các cơ quan và mô quan trọng nhất - da, cơ bắp và não chẳng hạn - để xem liệu chúng tôi có thể hồi phục bộ phận nào”. Sinclair cho biết ông không có liên quan đến Altos, nhưng có tham gia hội thảo năm 2020 và đăng ký tài trợ từ Milky Way.

Ngành kinh doanh khoa học

Altos chưa đưa ra thông báo chính thức, nhưng công ty được đăng ký thành lập ở Delaware vào năm nay và đã được đầu tư ít nhất 270 triệu USD, theo hồ sơ thông tin chứng khoán ở California được xem xét bởi giáo sư Will Gornall từ Đại học British Columbia. Ngoài Bezos và Milner, công ty có lẽ đã được nhiều doanh nhân công nghệ lớn và nhà đầu tư mạo hiểm góp tiền.

Một số nhà khoa học khác được tuyển bởi Altos bao gồm Peter Walter, người có phòng thí nghiệm phát hiện ra một phân tử có ảnh hưởng đáng kể lên trí nhớ, và Wolf Reik, một chuyên gia về tái lập trình vừa từ chức giám đốc Viện Babraham tại Anh để tham gia Altos. Walter và Reik từ chối bình luận.

Ít nhất trong giai đoạn đầu, Altos sẽ tài trợ cho các nhà nghiên cứu mà không kỳ vọng ngay về sản phẩm hoặc doanh thu. Theo một người được nhận thông tin từ Klausner và Milner, kết quả ban đầu của công ty sẽ là “nghiên cứu khoa học giá trị”. 

Altos đang thu hút các giáo sư từ các trường đại học bằng đề nghị mức lương ngất ngưởng 1 triệu USD hoặc cao hơn hàng năm, cộng vào đó là vốn chủ sở hữu và quyền tự do nghiên cứu mà không cần rắc rối xin tài trợ. Một nhà nghiên cứu đã xác nhận làm việc tại Altos, Manuel Serrano từ Viện Nghiên cứu Y sinh học tại Barcelona, Tây Ban Nha, nói rằng công ty này trả mức lương cao gấp 5 đến 10 lần thu nhập hiện tại.

“Triết lý ở Altos Labs là nghiên cứu thúc đẩy bởi trí tò mò. Đây là điều mà tôi yêu và biết cách làm”, Serrano nói và cho biết thêm ông có kế hoạch chuyển đến sống ở Cambridge, Anh để làm việc tại cơ sở của Altos tại đây. Theo Serrano: “Trong trường hợp này, dù đây là một công ty tư nhân, chúng tôi có quyền tự do mạnh liều lĩnh và khám phá. Cá nhân tôi chắc sẽ trẻ ra nhờ điều đó”. 

Bất kỳ phương thức điều trị nào cho một bệnh quan trọng liên quan đến lão hóa sẽ đều có giá trị hàng triệu USD, nhưng Altos không tính đến việc có doanh thu vào giai đoạn đầu. Serrano cho biết: “Mục tiêu ở đây là hiểu được quá trình trẻ hóa. Tôi sẽ nói rằng trong tương lai công ty sẽ cần doanh thu, nhưng đó không phải là mục đích ngay ở hiện tại”.

Vào năm 2013, Serrano là một trong những nhà khoa học đầu tiên tạo ra chuột được chỉnh sửa gen nhằm tự sinh nhân tố Yamanaka. Những con chuột ấy đều mọc khối u khi tế bào của chúng quay trở về trạng thái ban đầu. Dù vậy, công trình này vẫn gợi ý rằng tuổi thọ có thể bị đảo ngược bên trong một sinh vật sống. “Đưa các nhân tố vào và để chúng làm phép. Về mặt thử nghiệm thì đơn giản vậy thôi dù chúng ta chưa hiểu hết được về nó”, theo Serrano. 

Câu hỏi quan trọng hiện tại là làm cách nào để điều chỉnh quá trình tái lập trình rồi xem liệu nó có thể làm trẻ hoá động vật mà không giết chúng, và liệu quá trình này có thể được thực hiện nhờ thuốc bình thường thay vì chỉnh sửa gen hay không. Serrano cho biết rằng đối với ông nhân tố Yamanaka không phải là một cách thực tế nhằm đạt được điều này vì chúng có khả năng gây ung thư và vì vậy không thể được giới quản lý công nhận.

Một số chuyên gia nói rằng đầu tư cho nghiên cứu chống lão hóa là điều chính phủ không thể làm nhanh được. Martin Borch Jensen, trưởng bộ phận nghiên cứu tại Gordian Technology, nói rằng năm nay ông sẽ trao đi các khoản hỗ trợ tên “Impetus” với tổng giá trị 20 triệu USD nhằm tăng tốc nghiên cứu, sử dụng nguồn quỹ được đóng góp.

Vẫn còn quá sớm?

Một số nhà nghiên cứu đặt câu hỏi về việc liệu tái lập trình tế bào là một công nghệ có thể thực sự thu lợi từ hàng trăm triệu USD tiền đầu tư thương mại. Alejandro Ocampo, từng làm việc ở Viện Salk và giờ ở Đại học Lausanne, Thụy Sĩ, hoài nghi rằng công nghệ tái lập trình có thể trở thành một liệu pháp y học trong tương lai gần 

“Tôi nghĩ rằng ý niệm này vững vàng, nhưng mọi người đang quá thổi phồng nó. Vẫn còn xa mới có thể biến nó thành hiện thực”, Ocampo nói. Theo ông thì công nghệ vẫn còn nhiều rủi ro và còn lâu nữa mới có thể trở thành liệu pháp điều trị cho con người. Một vấn đề ở đây là tái lập trình không chỉ làm tế bào trẻ lại mà còn thay đổi bản chất của nó, ví dụ tế bào da sẽ biến thành tế bào gốc. Đó là điều làm cho công nghệ này còn quá nguy hiểm để thử nghiệm trên người.

Ocampo cũng lo rằng có quá nhiều tiền và quá nhiều công ty đang cố lao vào lĩnh vực nghiên cứu này. Ông nói: “Tôi nghĩ mọi thứ đang đi quá nhanh. Tôi cũng không biết rằng liệu chúng ta nên có 5 đến 8 công ty chuyên về tái lập trình - có vẻ quá nhanh. Đã có bao nhiêu bài nghiên cứu về tái lập trình in vivo rồi? Cũng bằng số công ty chuyên về nó”.

Mặt khác, công nghệ này có hiệu quả có thể lặp lại và không thể chối cãi khi áp dụng với từng tế bào. Theo Ocampo: “Bạn có thể lấy một tế bào từ một người và đảo ngược tuổi thọ đi 40 năm trong ống nghiệm. Không có công nghệ nào hiện nay có thể làm vậy”. 

Thêm vào đó, tái lập trình cũng được công nhận là một quá trình then chốt xảy ra tự nhiên khi trứng được thụ tinh trở thành phôi và 9 tháng sau biến thành một em bé. Làm cách nào đó mà DNA của bố mẹ được xóa đi, làm mới và khởi động lại. Sau khi hàng nghìn tỷ cá thể động vật được sinh ra qua hàng tỷ năm, Ocampo nghĩ rằng có thể nói “tái lập trình là một trong những thí nghiệm đã được lặp lại nhiều nhất”.

Altos cũng sẽ làm việc với một công nghệ có liên quan nhằm đo tuổi tương đối của một tế bào hoặc một cá nhân. Công nghệ đồng hồ sinh học được tiên phong bởi Horvath sử dụng phương pháp đo dấu hiệu di truyền biểu sinh trên gen. Những đặc tính phân tử này bật và tắt gen, nhưng trật tự dần rối loạn hơn khi con người già đi. Một dấu ấn sinh học của lão hóa sẽ là cách thức quan trọng để đo hiệu quả của bất kỳ loại thuốc kéo dài hoặc đảo ngược tuổi thọ nào được sáng chế. Sẽ rất khó để thực hiện một nghiên cứu y khoa truyền thống nhằm cho thấy hiệu quả kéo dài tuổi thọ do thời gian cần thiết quá dài, nhưng chúng ta có thể dùng dấu ấn sinh học. 

Dấu ấn sinh học đo tuổi thọ và tái lập trình cũng có mối quan hệ khoa học chặt chẽ, do tái lập trình dường như có hiệu quả bằng cách tổ chức lại dấu ấn biểu sinh trong hệ gen của tế bào về trạng thái chưa trưởng thành. Điều đó có nghĩa là Altos sẽ nghiên cứu những góc độ mới nhất trong cả việc tạo ra và đo lường sự trẻ hóa tế bào.

Tùng Phong (Theo MIT Tech Review)