Khi vị diễn giả đầu tiên bước tới bục phát biểu và đứng trước chiếc micro, ông đã xin lỗi vì sự chậm trễ của mình. Nhìn vào số ghế được bày ra trong căn phòng nhỏ hẹp, có lẽ những người tổ chức chỉ kỳ vọng có khoảng vài chục người tới tham dự buổi hội thảo và sẵn sàng dành thời gian lắng nghe về công nghệ điều trị y khoa bằng RNA.
Đây vốn là nhánh nghiên cứu siêu nhỏ trong lĩnh vực y sinh và vốn không được để ý nhiều. Tuy nhiên, bỗng chốc sự quan tâm dành cho công nghệ sử dụng gene để chữa bệnh đã bùng nổ trên toàn cầu, sau khi 2 vaccine Covid-19 sử dụng công nghệ truyền tin RNA (mRNA) được phát triển bởi Moderna và Pfizer – BioNTech đạt được thành công vang dội.
Vì thế, trong 1 buổi sáng mùa hè oi bức, hơn 100 người chen chúc trong căn phòng nhỏ hẹp chật cứng người.
Diễn giả là Ying Bo, CEO của startup công nghệ sinh học hiện thuộc hàng "hot" nhất ở Trung Quốc: Abogen Biosciences. Mới thành lập cách đây 2 năm nhưng Abogen là một trong số ít nhất 5 công ty được hi vọng sẽ chinh phục nhiệm vụ phát triển 1 vaccine Covid-19 công nghệ mRNA do chính Trung Quốc làm ra.
Hiện vaccine mang tên ARCoV của Abogen đang đạt được bước tiến xa nhất. Sử dụng công nghệ lõi giống như các vaccine của Moderna và Pfizer-BioNTech, vaccine này sẽ "đào tạo" hệ miễn dịch của người được tiêm cách tạo ra một protein - hay chỉ là một mảnh protein - kích hoạt phản ứng miễn dịch bên trong cơ thể.
Trong khi hiện nay ở Trung Quốc không có các vaccine của phương Tây vì nhiều lý do, mọi sự chú ý và kỳ vọng đang đổ dồn về Abogen và các đối thủ. Thành công của họ sẽ không chỉ nâng tầm vị thế của ngành y sinh Trung Quốc trên thế giới mà còn có ý nghĩa lớn đối với quá trình đối phó dịch bệnh ở Trung Quốc. Ngoài ra hiện trên thế giới có rất nhiều nước phụ thuộc vào vaccine do Trung Quốc sản xuất.
Chặng đường tới miễn dịch cộng đồng ngày càng khó khăn
Xét trên nhiều mặt, cho đến nay Trung Quốc đã khá thành công trong việc nghiên cứu và phát triển vaccine. Chỉ trong 1 năm rưỡi kể từ khi đại dịch bắt đầu, 7 loại vaccine đã được cấp phép khẩn cấp hoặc cấp phép đầy đủ. Trung Quốc đã tiêm tổng cộng hơn 1,9 liều cho dân chúng, và vaccine Trung Quốc được sử dụng tại hơn 100 quốc gia trên khắp thế giới.
2 vaccine Trung Quốc thông dụng nhất, được sản xuất bởi các hãng dược Sinopharm và Sinovac, đã được WHO cấp phép khẩn cấp. Đây là các loại vaccine bất hoạt sử dụng công nghệ truyền thống.
Từ trước đến nay Trung Quốc vẫn theo đuổi chiến lược "Zero Covid", kết hợp với phủ rộng vaccine và hi vọng sẽ đạt được miễn dịch cộng đồng, cuối cùng sẽ có thể mở cửa biên giới. Tuy nhiên, như chúng ta đã biết, cuộc chiến với Covid-19 vẫn còn rất dài. Những quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng cao cũng đang chứng kiến số ca nhiễm quay trở lại. Do đó con đường mà Trung Quốc đang đi thực sự là 1 thách thức lớn. Những biến chủng có mức độ lây nhiễm cao như Delta có thể làm giảm hiệu lực của các vaccine hiện có. Và bài toán miễn dịch cộng đồng ngày càng khó giải.
Những ổ dịch mới xuất hiện ở Trung Quốc đầu tháng 8 làm dấy lên cuộc tranh luận liệu nước này có nên thay đổi cách tiếp cận. Giống như nhiều nước có tỷ lệ tiêm chủng cao khác, một số người quan điểm Trung Quốc nên dần mở cửa và chấp nhận chuyện có một vài ca nhiễm bởi chi phí để theo đuổi "Zero Covid" sẽ ngày càng lớn.
Trong bối cảnh đó, tự sản xuất được 1 loại vaccine mRNA có hiệu quả cao sẽ mở ra cánh cửa để Trung Quốc vừa có thể mở cửa, vừa có thể duy trì phương pháp chống dịch nghiêm ngặt như hiện nay nếu số ca nhiễm mới ít.
Những hứa hẹn từ công nghệ mRNA
Gần đây, sự quan tâm đến những loại vaccine sử dụng công nghệ mRNA tăng lên đột biến vì có thể phát triển vaccine trong các phòng thí nghiệm với các vật liệu sẵn có. Điều này có nghĩa là quy trình tạo ra vaccine có thể được tiêu chuẩn hóa và mở rộng quy mô, giúp cho việc phát triển vaccine nhanh hơn và khối lượng lớn hơn so với các phương pháp sản xuất vaccine truyền thống.
2 vaccine mRNA do Moderna và Pfizer-BioNTech phát triển đã đạt được thành công vang dội với tốc độ nhanh chưa từng thấy. "Nếu không có Covid-19, có lẽ thế giới sẽ chưa xuất hiện vaccine mRNA ít nhất là trong 5 năm nữa", Huang Linfeng, nhà nghiên cứu tại ĐH Duke Kunshan (Trung Quốc) nói.
Những hãng dược đứng sau cũng trở thành các huyền thoại kinh doanh. Moderna mới chỉ ra đời cách đây 11 năm, và trước Covid-19 họ thậm chí chưa có sản phẩm nào được phê duyệt. Vaccine Covid-19 đã giúp hãng kiếm được hàng tỷ USD, đẩy giá cổ phiếu tăng vọt.
Các nhà đầu tư và công ty dược của Trung Quốc nhanh chóng chú ý đến điều này. Ít nhất 5 công ty – mà chủ yếu là các startup ra đời quanh năm 2019 – đã thông báo đang nghiên cứu vaccine Covid-19 sử dụng công nghệ mRNA. Abogen cho biết vừa huy động được hơn 700 triệu USD trong vòng gọi vốn mới nhất. 2 tháng trước, 1 công ty khác là StemiRNA nhận được 200 triệu USD. Đây là lĩnh vực mới mẻ đầy tiêm năng và chỉ vừa mới cất cánh, mở ra rất nhiều cơ hội.
Abogen đang ở vị thế đặc biệt. Theo Thời báo Hoàn Cầu, dây chuyền sản xuất vaccine mRNA của Agogen đã được thiết lập và dự kiến đưa vào hoạt động trong tháng 10 tới. ARcoVax sẽ được sản xuất hàng loạt tại dây chuyền đặt ở thành phố Ngọc Khê, tỉnh Vân Nam - địa điểm nằm cách thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, của Việt Nam chỉ 260km.
Với mức đầu tư 520 triệu nhân dân tệ (khoảng 80,6 triệu USD), nhà máy dự kiến thể đạt sản lượng đến 200 triệu liều vaccine/năm.
Ying cho biết chỉ 1 sản phẩm là vaccine Covid-19 cũng đã giúp quy mô thị trường mRNA toàn cầu tăng thêm 69 tỷ USD. Nguồn tiền đang đổ vào ngành này ồ ạt, từ các quỹ đầu tư mạo hiểm cho đến qua kênh trái phiếu.
Dẫu vậy vẫn có một số người nhận định các nhà đầu tư đang quá hào hứng và đặt kỳ vọng quá cao mà bỏ qua những thách thức còn ở phía trước. "Chỉ bởi vì Mỹ đã thành công, mọi người đổ xô vào với hi vọng sẽ thắng lớn. Nhưng thành thực mà nói nếu không có tích lũy công nghệ và nhiều năm kinh nghiệm, không phải ai cũng có thể làm ra vaccine mRNA tốt", Huang Linfeng nói.
Mặc dù công nghệ vaccine mRNA cần ít công đoạn và nguyên liệu hơn truyền thống, điều đó không đồng nghĩa với dễ dàng sản xuất được loại vaccine này. Moderna và BioNTech đã có hơn 1 thập kỷ nghiên cứu và phát triển về mRNA vì thế mọi thứ đã sẵn sàng khi đại dịch ập đến.
Vội vã tiến lên phía trước
Muốn biết ngành này đang tiến nhanh như thế nào, hãy đến thăm văn phòng của Zhang Jiguo, giám đốc tài chính của StemiRNA Therapeutics. Bàn làm việc được đặt ở 1 góc trên tầng 2, trong 1 tòa nhà tọa lạc ở ngoại ô Thượng Hải. Một nửa văn phòng trống không với những bức tường bê tông còn chưa được sơn và sàn nhà chưa lát. Cảnh tượng không hề giống với một công ty trị giá hàng tỷ nhân dân tệ.
Ra đời năm 2016, công ty dược chú trọng công nghệ mRNA này chỉ có khoảng 30 nhân viên vào 1 năm trước. Giờ thì con số đã tăng lên 250 người.
Vaccine của StemiRNA là vaccine chống Covid-19 bằng công nghệ mRNA thứ 2 ở Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm trên người. Thử nghiệm lần thứ nhất vừa hoàn thành, với khoảng 80 người tham gia tại 1 bệnh viện tư nhân ở Hàng Châu.
Ngoài StemiRNA và Abogen, 3 startup khác của Trung Quốc đang thử nghiệm vaccine Covid-19 trên động vật. Không có gì đảm bảo sự thành công. Hồi tháng 6, CureVac, công ty mRNA của Đức với 20 năm kinh nghiệm báo cáo các thử nghiệm lâm sàng cho thấy vaccine mRNA mà họ phát triển chỉ hiệu quả 47% trong việc ngăn chặn Covid-19, thấp hơn ngưỡng tiêu chuẩn 50% mà WHO và ác cơ quan quản lý dược phẩm của nhiều nước đặt ra.
Tham khảo Sixth Tone