Tương tự châu Á và châu Âu, Delta cũng là biến thể chính trong các ca nhiễm COVID-19 ở Mỹ từ giữa tháng 7 đến nay. Số ca nhiễm và nhập viện ở Mỹ tăng mạnh trong nhiều tuần gần đây, cao gấp 10 lần so với mức hồi tháng 6. Mỗi ngày Mỹ ghi nhận khoảng 1.500 người chết, phần lớn là người chưa tiêm vaccine.

Ông Biden mạnh tay

Hiện tại, tỉ lệ người Mỹ trưởng thành tiêm một mũi vaccine là 75%, hai mũi là 54%. Tốc độ tiêm vaccine ở Mỹ chậm lại từ giữa tháng 8. Báo New York Times dẫn số liệu từ chuyên gia cho thấy Mỹ còn tới 37% dân số chưa tiêm mũi vaccine nào, trong số này có 29% là người trưởng thành (83% những người này nói họ không có kế hoạch tiêm). Trong khi đó các chuyên gia đánh giá để đạt miễn dịch cộng đồng trong bối cảnh biến thể Delta hoành hành thì phần trăm dân số tiêm đầy đủ phải từ 70%, thậm chí đến 90%.

Tổng thống Mỹ Joe Biden thăm Trường THCS Brookland ở thủ đô Washington D.C. ngày 10-8 để nói với học sinh về cách bảo vệ mình trong dịch COVID-19. Ảnh: AFP/GETTY IMAGES

Để thúc đẩy tốc độ tiêm chủng, theo trang web của Nhà Trắng, ngày 9-9, Tổng thống Mỹ Joe Biden công bố một sắc lệnh hành pháp quy định việc tiêm vaccine ngừa COVID-19 là nghĩa vụ “nhằm đảm bảo sức khỏe và sự an toàn của lực lượng lao động liên bang và hiệu quả của dịch vụ dân sự”.

Sắc lệnh mới ảnh hưởng đến hơn 17 triệu nhân viên y tế tại hơn 50.000 bệnh viện và cơ sở y tế ở Mỹ, đồng thời ảnh hưởng đến hơn 80 triệu người lao động các ngành nghề doanh nghiệp, trừ một số ít ngoại lệ theo luật (cơ thể không thể tiếp nhận vaccine, vì lý do tôn giáo…). Người thuộc ngoại lệ này hằng tuần phải trình giấy xác nhận xét nghiệm âm tính với virus.

Ông Biden chỉ đạo toàn bộ cơ sở y tế nhận hỗ trợ từ các chương trình Medicaid (bảo hiểm y tế dành cho người có thu nhập thấp) và Medicare (bảo hiểm y tế dành cho người lớn tuổi) phải tiêm vaccine cho nhân viên, mà không được thay bằng phương án xét nghiệm. Ông Biden cũng chỉ đạo Bộ Lao động ra quy định buộc các công ty có trên 100 nhân viên phải có nghĩa vụ tiêm vaccine cho nhân viên.

Những ai thuộc diện có nghĩa vụ tiêm mà không thực hiện có thể phải chịu phạt hoặc một số hậu quả, kể cả bị chấm dứt hợp đồng lao động. Các công ty sẽ phải chịu đóng phạt 13.600 USD cho mỗi trường hợp vi phạm, nếu bị phát hiện tái phạm, khoản phạt sẽ tăng lên gấp 10 lần.

Phe Cộng hòa dọa kiện

Kênh CNBC nhận định đây là bước đi mới nhất và là nỗ lực quyết liệt nhất của chính phủ ông Biden nhằm kiểm soát đại dịch. Ông Biden nói chính phủ đang thiếu dần kiên nhẫn khi vẫn còn hàng chục triệu người không chịu đi tiêm dù vaccine đã được Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt và được tiêm miễn phí.

Tuy nhiên, một số thống đốc các bang Cộng hòa cáo buộc ông Biden lạm dụng quyền lực, chỉ trích sắc lệnh là vi hiến và tuyên bố sẽ kiện để ngăn lại. Thống đốc bang Georgia - ông Brian Kemp cũng cho rằng động thái này là “hoàn toàn trái pháp luật và Georgia sẽ không ủng hộ”. Thống đốc bang Florida - ông Ron DeSantis chỉ trích rằng ông Biden “đã tuyên chiến với chính quyền hợp hiến, với pháp quyền, với công ăn việc làm và sinh kế của hàng triệu người dân Mỹ”. Thống đốc bang Texas - ông Greg Abbott gọi đây là “đòn tấn công vào các doanh nghiệp tư nhân”. Thống đốc bang South Carolina - ông Henry McMaster tuyên bố sẽ chiến đấu đến cùng để “bảo vệ sự tự do và sinh kế của mỗi người dân South Carolina”. Ủy ban Quốc gia đảng Cộng hòa cũng tuyên bố sẽ kiện chính phủ để “bảo vệ người dân Mỹ và tự do của họ”.

Các phản ứng này không nằm ngoài dự đoán của nhiều trợ lý hàng đầu của ông Biden. Nhiều quan chức Nhà Trắng tin rằng ông Biden có thẩm quyền rõ ràng để buộc các nhân viên liên bang phải tiêm vaccine như một điều kiện để họ được làm việc trong chính quyền. Các quan chức cũng cho rằng việc yêu cầu các bệnh viện bảo đảm nhân viên của mình được tiêm vaccine là điều kiện hợp lý để đổi lấy các khoản hỗ trợ y tế liên bang.

Cũng theo nhiều chuyên gia pháp lý, ông Biden đã dựa vào quyền lực hiến định của chính phủ liên bang để điều chỉnh hoạt động thương mại và vào đạo luật 51 năm tuổi thành lập Cơ quan Quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp (OSHA) để yêu cầu các công ty bảo đảm an toàn cho nơi làm việc thông qua tiêm chủng.

Trong bài viết trên New York Times, nhà báo Ian Millhiser chuyên viết về hiến pháp, về tòa án tối cao cũng khẳng định sắc lệnh không hề vi hiến. Các bang cũng thường xuyên yêu cầu gần như toàn bộ trẻ em trong độ tuổi đến trường phải hoàn tất một danh sách dài các mũi vaccine. Chẳng hạn, tại Georgia, gần như toàn bộ trẻ em phải tiêm vaccine ngừa hàng loạt loại bệnh như bại liệt, viêm gan B, sởi, quai bị, rubella, varicella, uốn ván, bạch hầu, ho gà, viêm màng não, nhiễm trùng huyết.

Trao đổi với hãng tin AP, GS luật Sachin Pandya tại ĐH Connecticut khẳng định sắc lệnh của ông Biden có nền tảng pháp lý vững vàng. Nền tảng pháp lý này nằm ở các chứng cứ rõ ràng cho thấy các cá nhân không tiêm chủng mang lại rủi ro không chỉ cho họ mà cho cả người khác.

Có lẽ nhờ các nền tảng pháp lý vững vàng này mà khi bị phía đảng Cộng hòa đòi kiện, ông Biden đã tự tin đáp gọn: “Kiện đi”.•