Nhà khoa học Benjamin List và David W.C. MacMillan được vinh danh trong buổi trao giải Nobel Hóa học 2021 ngày 6-10 tại Thụy Điển - Ảnh: REUTERS

Giải thưởng được Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố lúc 11h45 giờ Thụy Điển (16h45 giờ Việt Nam) ngày 6-10.

"Xây dựng phân tử là một nghệ thuật khó. Ông Benjamin List và David MacMillan được trao giải Nobel Hóa học 2021 vì đã phát triển một công cụ chính xác mới để xây dựng phân tử: xúc tác hữu cơ. Điều này đã có tác động lớn đến nghiên cứu dược phẩm, và làm cho ngành hóa học trở nên xanh hơn" - ủy ban trao giải viết.

Việc xây dựng các phân tử đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực nhằm tạo ra vật liệu đàn hồi và bền, có khả năng tích trữ năng lượng trong các viên pin hoặc ức chế sự tiến triển của bệnh tật. Việc này cần có chất xúc tác, những chất kiểm soát và đẩy nhanh các phản ứng hóa học nhưng không tồn tại trong sản phẩm cuối cùng. Chẳng hạn, chất xúc tác có thể biến đổi các chất độc hại trong khói thải thành các phân tử vô hại.

Cơ thể chúng ta cũng chứa hàng ngàn chất xúc tác dưới dạng các enzym có thể giúp tạo thành các phân tử cần thiết cho sự sống.

Trong một thời gian dài, các nhà khoa học cho rằng chỉ có 2 loại chất xúc tác là kim loại và enzym.

Tuy nhiên, vào năm 2000, nhà khoa học Benjamin List, người Đức, và David MacMillan, người Mỹ, đã phát triển loại xúc tác thứ 3 là xúc tác hữu cơ không đối xứng dựa trên các phân tử hữu cơ nhỏ.

Các xúc tác hữu cơ này có thể được sử dụng để thúc đẩy nhiều phản ứng hóa học nhưng vẫn thân thiện với môi trường, có giá thành sản xuất rẻ. Từ các phản ứng này, các nhà khoa học trên thế giới đã ứng dụng tạo ra nhiều thứ, từ dược phẩm mới cho đến các phân tử thu nhận ánh sáng trong pin mặt trời.

"Theo cách này, các chất xúc tác hữu cơ đang mang lại lợi ích lớn nhất cho con người" - ủy ban trao giải viết.

Năm ngoái, giải Nobel Hóa học đã về tay 2 nhà khoa học nữ, tiến sĩ Emmanuelle Charpentier và tiến sĩ Jennifer A. Doudna, đã nghiên cứu phát triển công nghệ chỉnh sửa gene là CRISPR/Cas9. "Chiếc kéo" di truyền CRISPR/Cas9 và những cải tiến của nó có tiềm năng rất lớn trong sàng lọc gene, chẩn đoán gene, đặc biệt là phát triển các liệu pháp điều trị mới.

Giải Nobel đã được công bố hằng năm kể từ năm 1901 để vinh danh những cá nhân đạt thành tựu trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, y sinh, văn học và hòa bình.

Từ năm 1901 đến 2020, đã có 112 giải Nobel Hóa học được trao, trong đó có 7 phụ nữ được vinh danh. Người duy nhất thắng giải 2 lần là nhà khoa học Frederick Sanger, vào năm 1958 và 1980. Người trẻ nhất từng được trao giải là ông Frédéric Joliot, 35 tuổi khi nhận giải vào năm 1935, còn người lớn tuổi nhất là ông John B. Goodenough, 97 tuổi khi được vinh danh năm 2019.

Vì sao các mô hình khí hậu giành giải Nobel Vật lý?

TTO - 30 năm trước, các dự đoán về khí hậu còn bị hoài nghi nặng nề, nhưng hôm nay chúng đã trở thành thông số chính của các nghiên cứu khoa học về khí hậu khi xem xét hiện tượng ấm lên toàn cầu.