Mỗi năm xuất khẩu được khoảng 3 tỉ USD từ rau quả, dư địa thị trường còn rất lớn nhưng Việt Nam cần nỗ lực để đủ sức cạnh tranh.

Dư địa lớn, thời cơ gõ cửa

Hiện cả nước có 1,05 triệu hécta cây ăn quả, mỗi năm cho 12,6 triệu tấn quả. Ngoài miệt vườn Nam Bộ, đã có thêm nhiều vườn rau quả, nhất là ở miền núi và trung du phía Bắc. Cả nước có 1.749 vùng trồng trái cây được cấp mã số xuất khẩu và 1.200 mã số cho cơ  sở đóng gói trái cây tươi xuất khẩu. Các nhà xuất khẩu Việt Nam đã mang vị thơm thảo ngọt ngào của trái cây Việt tới hơn 60 quốc gia, vùng lãnh thổ. Vùng cây trái nào cũng xanh tươi trĩu quả, mùa nào thức ấy, vùng nào quả nấy, song với dăm ba tỉ USD rau quả xuất khẩu của ta thì chỉ như "gánh hàng rong" toòng teng len lỏi giữa đại siêu thị trái cây toàn cầu giá trị giao dịch mỗi năm khoảng 240 tỉ USD.

Điều đó cho hay thị phần xuất khẩu rau quả "xông xênh", song được góp mặt trong cái "xông xênh" đó không dễ. Do vậy, rất đáng trân trọng mỗi khi xuất khẩu được một loại trái cây vào thị trường cao cấp. Đó là chuyện lô xoài đầu tiên của Việt Nam chính thức được xuất khẩu sang Hoa Kỳ, trở thành loại quả tươi thứ 6 chinh phục thị trường này, sau vải, nhãn, chôm chôm, vú sữa và thanh long. Để đạt được thỏa thuận này phải mất hơn 10 năm của cơ quan nông nghiệp nước nhà đàm thảo với đối tác Hoa Kỳ.

Thanh long phong phú chủng loại, nào là vỏ đỏ ruột trắng, vỏ đỏ ruột đỏ, vỏ vàng ruột trắng, hàng năm xuất khẩu khoảng 1,1 tỉ USD, chiếm 30% giá trị xuất khẩu rau quả. Mới đây, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) chọn làm “điểm” xúc tiến trực tuyến kết nối hai vùng trọng điểm thanh long là Bình Định và Long An với các tham tán thương mại Việt Nam ở các châu lục.

Cùng với đó, trái thanh long Bình Thuận được cấp "giấy thông hành" vào Nhật Bản. Chỉ dẫn địa lý cho đặc sản của tỉnh đứng đầu về loại quả này, là chỉ dẫn địa lý thứ hai của Việt Nam được bảo hộ tại Nhật Bản, như "giấy thông hành" để vào thị trường Nhật nói riêng, thế giới nói chung.

Việt Nam đã có Hiệp định thương mại với Châu Âu, Anh và Bắc Ailen. Theo đó, xuất khẩu rau quả nói chung, trái cây nói riêng của Việt Nam được hưởng lợi nhiều nhất do 94% trong tổng số 547 dòng thuế rau quả và các sản phẩm chế biến từ rau quả được xóa bỏ. Với Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, kim ngạch còn khiêm tốn nhưng với tốc độ tăng vừa qua hy vọng sẽ sớm bứt phá bởi Thái Lan, Malaysia, Brazil… là những vựa trái cây chưa có hiệp định tương tự với các "khách sộp" nói trên.

Khó nhọc "vượt vũ môn"

Cùng trong khu vực Á Đông, nhiều loại rau quả Việt Nam có thì bạn hữu cũng sẵn và cùng xuất khẩu, nhưng có điểm vượt trội. Trung Quốc đã trồng được thanh long ruột đỏ với diện tích xấp xỉ như Việt Nam, còn về công nghệ sinh học, năng suất, chất lượng, chính sách ưu đãi thì chưa biết “mèo nào cắn mỉu nào”. Ta chỉ còn có thể xuất khẩu sang Trung Quốc thanh long ruột trắng. Hiện nay, Trung Quốc mới đặt ra tiêu chí mới để tầm soát việc nhập khẩu trái cây trong đó có thanh long. Thái Lan, Malaysia, Đài Loan và thành viên mới là Campuchia đã tăng diện tích nhiều loại trái cây và cùng xuất khẩu sang Trung Quốc, cạnh tranh với hoa quả Việt.

Với  thị trường Mỹ, EU, Anh… dù ưu đãi thuế nhưng không châm chước về tiêu chuẩn. Ngoài ra, Việt Nam còn phải "đụng đầu" với các cường quốc hoa quả đến từ Châu Mỹ La tinh - vốn đã vững chân tại các địa bàn nói trên. Các quốc gia này đã thành thạo trồng trọt, bảo quản sau thu hoạch và những chế phẩm tinh chất từ hoa quả, sành sỏi trên thương trường.

Bên cạnh đó, hoa quả Việt Nam phải chịu sức ép từ hoa quả nhập khẩu: 9 tháng đã nhập về 1 tỉ USD trong khi xuất khẩu được  2,7 tỉ USD. Đành rằng hội nhập toàn cầu chẳng thể cản ngăn dòng hoa quả ngoại vào, nhưng hiện tượng trên nhắc nhủ rằng không khéo rau quả Việt sẽ đuối sức trên chợ nhà, nói chi đến gia tăng xuất khẩu...

Trong tình thế mới, không có sự lựa chọn nào khác, cần xây dựng vùng trồng cây trái đại điền, sản xuất theo đặt hàng của thị trường. Quản lý vùng trồng bằng số hóa, cấp mã vùng và có chế tài đối với sản phẩm tự phát và tăng diện tích ngoài quy hoạch. Tích cực đổi mới giống. Đầu tư trồng trọt theo các tiêu chuẩn an toàn. Tăng cường năng lực, kỹ thuật chế biến, không chạy theo số lượng, nâng cao chất lượng, đa dạng sản phẩm. Nâng cao hiệu quả điều hành xuất khẩu, xúc tiến thương mại, trong trạng thái bình thường mới, xây dựng thương hiệu trước mắt là các trái cây hàng đầu...