Thống kê của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cho thấy, chi phí lãi vay ròng (bằng chi phí lãi vay trừ đi thu từ lãi cho vay) của các doanh nghiệp phi tài chính tại Mỹ trong quý II/2023 là xấp xỉ 202 tỷ USD, đánh dấu quý suy giảm thứ 5 liên tiếp và thấp hơn khoảng 31% so với quý I/2022.
Diễn biến này của chi phí lãi vay ròng có vẻ khá ngược, vì từ tháng 3/2022 đến quý II/2023, Fed đã thắt chặt tiền tệ trong 10 cuộc họp liên tiếp nhau, đưa lãi suất điều hành từ 0 - 0,25% lên 5 - 5,25%. Thông thường, lãi suất tăng thì tiền lãi vay cũng sẽ cao hơn. Vậy tại sao chi phí lãi vay ròng của các doanh nghiệp Mỹ lại liên tục đi xuống?
Câu trả lời là không phải doanh nghiệp nào cũng ổn định được trong môi trường lãi suất tăng nhanh, chỉ có một số ông lớn có doanh thu tốt đã tạo nên một bức tranh tươi đẹp che khuất đi nghịch cảnh của những công ty nhỏ hơn.
Người chiến thắng trong cuộc đấu với các đợt tăng lãi suất là những tập đoàn khổng lồ với khả năng tiếp cận thị trường vốn dễ dàng.
Trong 3 năm đại dịch COVID-19 từ tháng 3/2020 đến 3/2023, khi Fed liên tục nới lỏng chính sách, các doanh nghiệp này tận dụng môi trường tiền rẻ để phát hành trái phiếu kỳ hạn dài với lãi suất thấp cố định nhằm đầu tư kinh doanh hoặc trả đứt các khoản nợ lãi suất cao đã vay trước kia.
Giờ đây, lãi suất trên thị trường đã tăng mạnh so với thời điểm trong dịch, nhưng vì trái phiếu có lãi suất cố định, nên chi phí lãi vay của nhiều tập đoàn vẫn không tăng, thậm chí là đi xuống.
Tập đoàn Microsoft là một ví dụ điển hình. Trong quý II năm nay, đại gia công nghệ này phát sinh 482 triệu USD chi phí lãi vay, giảm nhẹ so với mức 496 triệu USD của quý II/2022. Với Alphabet (công ty sở hữu Google), chi phí lãi vay quý II/2023 là 43 triệu USD, bằng một nửa cùng kỳ 2022.
Người thua cuộc giữa những cơn sóng lãi suất là các doanh nghiệp nhỏ, yếu, đây là những đối tượng không thể vay với kỳ hạn dài và lãi suất cố định, hoặc những công ty cố ý chọn các khoản vay với lãi suất thả nổi. Khi Fed thắt chặt tiền tệ để chống lạm phát, chi phí đi vay của những doanh nghiệp này cũng đi lên theo.
Theo số liệu của Goldman Sachs, khoảng 30% giá trị nợ của các doanh nghiệp thuộc chỉ số vốn hóa nhỏ Russell 2000 có lãi suất thả nổi, kèm theo rủi ro lớn khi cung tiền thắt chặt. Trái lại, tỷ lệ này ở các công ty lớn thuộc chỉ số S&P 500 chỉ là 6%.
Wall Street Journal trích dẫn tính toán của ông Andrew Lapthorne - Giám đốc nghiên cứu định lượng tại Société Générale, cho thấy lãi suất đi vay của 10% tập đoàn lớn nhất trong chỉ số S&P 150 không tăng đáng kể so với đáy trong đại dịch, trong khi nhóm 50% doanh nghiệp nhỏ nhất chứng kiến lãi suất nhảy vọt và vượt xa các tập đoàn lớn.
Vào ngày 30/6/2023, Microsoft có tới 111 tỷ USD tiền mặt và đầu tư ngắn hạn, trong khi tổng nợ vay ngắn hạn và dài hạn là chưa đầy 80 tỷ USD. Tương tự với Alphabet, tiền mặt và đầu tư ngắn hạn là 118 tỷ USD, còn tổng nợ vay chỉ là gần 30 tỷ USD.
Với nguồn thanh khoản dồi dào, các ông lớn có thể dùng một phần tiền mặt của mình để đầu tư vào trái phiếu Kho bạc Mỹ hoặc các quỹ thị trường tiền tệ để hưởng lợi nhuận khoảng 4 - 5%, cao hơn nhiều so với mặt bằng lãi suất gần 0% trong đại dịch.
Ở Microsoft, thu nhập từ lãi tăng từ 552 triệu USD trong quý II/2022 lên 905 triệu USD vào quý II năm nay. Với Alphabet, thu nhập từ lãi đi từ 486 triệu USD lên 892 triệu USD trong cùng khoảng thời gian trên.
Khi tài sản sinh lời lớn hơn nợ vay, nếu thu nhập từ lãi và chi phí đi vay cùng tăng theo lãi suất thị trường thì các tập đoàn này cũng đã hưởng lợi rất lớn, huống chi trong thực tế, lãi vay lại được giữ cố định ở mức thấp.
Trong một năm từ đầu tháng 7/2022 đến hết tháng 6/2023, nhóm 7 tập đoàn công nghệ lớn nhất nước Mỹ (Magnificient Seven) gồm Apple, Microsoft, Alphabet, Amazon, Tesla, Nvidia và Meta ghi nhận 13,3 tỷ USD thu nhập từ lãi, trong khi chi phí lãi vay chỉ là 9,6 tỷ USD.
Chính diễn biến có lợi này của các tập đoàn lớn đã giúp cho chi phí lãi vay ròng của toàn hệ thống doanh nghiệp phi tài chính Mỹ giảm 31% như đầu bài viết đã nêu.
Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp nhỏ chịu sự cạnh tranh khốc liệt hơn, quyền lực định giá thấp hơn và do đó biên lợi nhuận thu hẹp đi nhiều trong bối cảnh lạm phát cao dai dẳng và chi phí nhân công đi lên. Ngoài ra, các doanh nghiệp nhỏ cũng nhạy cảm hơn với sự giảm tốc của nền kinh tế, nhiều doanh nghiệp chưa tạo ra lợi nhuận và phụ thuộc vào dòng tín dụng đang cạn dần của ngân hàng.
Tất cả nhân tố trên khiến cho các doanh nghiệp nhỏ đang phải gánh chi phí lãi vay cao hơn doanh nghiệp lớn, trong khi không có nguồn thu từ đầu tư dòng tiền nhàn rỗi để bù đắp.
Thống kê của Ned Davis Research cho thấy, chi phí lãi vay của các doanh nghiệp trong chỉ số vốn hoá nhỏ S&P 600 lên cao kỷ lục trong quý II năm nay.
Theo các chuyên gia phân tích của Financial Times, ảnh hưởng tiêu cực của xu hướng lãi suất tăng đối với các doanh nghiệp nhỏ là nguyên nhân quan trọng khiến cho các chỉ số vốn hoá nhỏ đang thua kém các chỉ số vốn hoá lớn.
Cụ thể, tính đến hết phiên 26/9/2023, chỉ số vốn hoá nhỏ Russell 2000 đã giảm hơn 12% so với mức đỉnh hồi tháng 7/2023. Tính từ đầu tháng 9/2023, chỉ số này giảm 7,3%. Trong khi đó, chỉ số vốn hoá lớn S&P 500 chỉ đi xuống lần lượt 6,9% và 5,2% trong các khoảng thời gian trên.
Vào tháng 7 năm nay, chênh lệch lợi suất giữa trái phiếu doanh nghiệp hạng đầu tư và trái phiếu Kho bạc kỳ hạn 1 năm có lúc chỉ còn 0,1%, cho thấy nhà đầu tư coi trái phiếu của các tập đoàn lớn an toàn gần như trái phiếu do Chính phủ Mỹ phát hành. Một nguyên nhân quan trọng là các tập đoàn này không bị tổn hại nhiều giữa môi trường lãi suất tăng. Trong khi đó, phần bù rủi ro của trái phiếu hạng đầu cơ do các doanh nghiệp nhỏ yếu phát hành vẫn duy trì ở khoảng 3 - 4% vì lãi vay phải trả liên tục tăng theo mỗi cuộc họp của Fed.