Kenya bị vây khốn trong dự án đường sắt 4,7 tỉ đô la của Trung Quốc

Khánh Lan

(TBKTSG Online) - Các khó khăn trong việc trả nợ ở tuyến đường sắt khổ chuẩn có tổng vốn đầu tư 4,7 tỉ đô do Trung Quốc tài trợ vốn vay và xây dựng buộc Kenya (Đông Phi) phải kêu gọi tái thương lượng các điều khoản vay nợ với Trung Quốc.

Doanh thu bán vé không đủ trang trải chi phí vận hành

Dự án đường sắt khổ chuẩn dài 580 km, kết nối thành phố duyên hải Mombasa với thị trấn Naivasha, gần thủ đô Nairobi của Kenya hoàn thành vào tháng 10-2019. Dự án này nằm trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai, Con đường của Bắc Kinh, gồm hai phần, phần đầu tiên kết nối Mombasa với thủ đô Nairobi có vốn đầu tư 3,2 tỉ đô la Mỹ và phần thứ hai kết nối Nairobi với Naivasha, có vốn đầu tư 1,5 tỉ đô la.

Nhà thầu chính của phần một dự án là Tổng Công ty cầu đường Trung Quốc (CRBC), một thành viên của Tập đoàn Xây dựng Kiến thiết Trung Quốc (CCCC). Phần hai dự án do CCCC trực tiếp đảm nhận vai trò nhà thầu chính.

Để thực hiện dự án này, Kenya thực hiện hai khoản vay từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc (Chexim) với thời hạn trả 20 năm, bao gồm một khoản vay trị giá 1,6 tỉ đô la với mức lãi suất thương mại và một khoản vay nữa cũng có trị giá tương đương với mức lãi suất ưu đãi.

Tuyến đường sắt Mombasa-Nairobi với vốn đầu tư 3,2 tỉ đô la ở Kenya chính thức vận hành vào tháng 5-2017. Ảnh: Railway Gazette

Kenya đã trả xong khoản phần tiền lãi đầu tiên 350 triệu đô la Mỹ đầu tiên vào tháng 1-2020 nhưng nước này đang bế tắc với phần thanh toán lãi tiếp theo vì tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha vẫn chưa có lợi nhuận. Số liệu của chính phủ Kenya cho thấy năm ngoái, tuyến đường sắt này chỉ đạt doanh thu 130 triệu đô la nhưng chi phí vận hành lên đến 170 triệu đô la.

Kenya cũng nhiều lần trễ hạn trong việc trả nợ phí quản lý cho Công ty Africa Star Railway, một công ty con của CRBC được giao quyền quản lý tuyến đường sắt  Nairobi-Naivasha trong năm năm đầu tiên.  Đến nay, Kenya đang còn nợ Africa Star Railway với số tiền lên đến 380 triệu đô la.

Tuần trước, Ủy ban vận tải Kenya đề xuất tái thương lượng các khoản vay từ Chexim. Ủy ban này cho biết chính phủ Kenya cũng yêu cầu Công ty Africa Star Railway giảm 50% mức phí quản lý hàng tháng 10 triệu đô la Mỹ.

Ủy ban Vận tải Kenya cho rằng nới lỏng các điều khoản vay nợ sẽ giúp chính phủ Kenya giải tỏa áp lực tài chính giữa lúc doanh thu thuế của nước này suy giảm trong cơn suy thoái kinh tế di tác động của đại dịch Covid-19...

“Các vấn đề cố hữu của dự án, cộng với áp lực ngắn hạn do tác động của đại dịch Covid-19, là lý do chính giải thích tại sao Kenya kêu gọi tái thương lương lượng nợ với Trung Quốc”, Lee Jones, chuyên gia quan hệ quốc tế và kinh tế chính trị ở Đại học Queen Mary ở London, Anh, nói.

Luật sư Nicholas Turner ở hãng luật Steptoe & Johnson nhận định có thể đại dịch Covid-19 gây khó khăn cho nguồn ngân sách, khiến Kenya đề xuất tái thương lượng nợ với Trung Quốc.

Tòa tuyên hợp đồng xây dựng đường sắt trái luật

Chính phủ Kenya đã tìm cách ép buộc các công ty nhập khẩu trong nước phải sử dụng tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha. Dù việc sử dụng tuyến đường sắt này giúp các công ty rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa giữa Mombasa và Nairobi hơn một nửa nhưng cước phí vận chuyển cũng tăng cao đáng kể.

Nhà kinh tế Tony Watima ở Kenya nói: “Kenya sẽ phải chi 12% trong các nghĩa vụ trả nợ nước ngoài hàng năm chỉ riêng cho dự án tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha. Trong bối cảnh doanh thu thuế sụt giảm do tác động kinh tế của đại dịch Covid-19, bước đi khôn ngoan đối với Kenya là phải tái thương lương các điều khoản nợ với Trung Quốc vì tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha không tự tạo ra đủ nguồn thu để trả nợ”.

Các vấn đề nợ nần càng chồng chất thêm khó khăn cho dự án tuyến đường sắt Mombasa-Nairobi sau khi hồi tháng 6, một tòa án phúc thẩm ở Kenya ra phán quyết kết luận hợp đồng xây dựng tuyến đường sắt này giữa chính phủ Kenya và CRBC là trái pháp luật vì Công ty đường sắt quốc gia Kenya (Kenya Railways), đại diện cho chính phủ Kenya trong dự án, vi phạm luật khi xét duyệt thầu. Kenya Railways đã kháng cáo phán quyết này.

Vụ kiện này được khởi động từ năm 2014 nhằm ngăn chặn triển khai dự án. Phía nguyên đơn, bao gồm một nhà hoạt động và một hiệp hội luật sư ở Kenya, cho rằng việc chính phủ Kenya cung cấp gói thầu của dự án cho một bên duy nhất mà không đưa ra đấu thầu bất chấp gánh nặng trả nợ của người dân nộp thuế của Kenya là trái luật.

Theo một báo cáo nghiên cứu của chuyên gia Lee Jones ở Đại học Queen Mary và chuyên gia khoa học chính trị Shahar Hameiri ở Đại học Queensland (Úc), các vấn đề lớn của dự án tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha xuất phát từ sự yếu kém trong việc thẩm định và quản lý dự án.

Ông nói: “Sự vận động kinh tế chính trị và các vấn đề quản trị của hai bên đã dẫn đến tình trạng hoạch định và quản lý yếu kém ở các dự án trong  khuôn khổ "Sáng kiến Vành đai, Con đường”. Ông cho rằng Trung Quốc góp phần gây nên nguy cơ nợ xấu ở các dự án trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai, Con đường vì hệ thống cho vay phục vụ phát triển của Trung Quốc không thẩm định đúng đắn các rủi ro ở nhiều dự án trọng điểm.

“Hệ thống của Trung Quốc được thiết kế để đẩy ra bên ngoài vấn đề công suất công nghiệp dư thừa trong nước và do các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc mong muốn thực hiện các dự án trong sáng kiến này, phía Trung Quốc có xu hướng dễ dàng phê duyệt chúng và cấp vốn vay cho chúng”, ông Shahar Hameiri nói.

Chuyên gia Lee Jones cho biết hầu hết các khoản vay trong 'Sáng kiến Vành đai, Con đường" đều cần tái thương lượng nhưng việc tịch thu tài sản để cấn nợ hoặc hủy bỏ nợ là rất hiếm khi xảy ra.

Tại châu Phi, ba nước gồm  Ethiopia, Cộng hòa Congo và Angola đã tái thương lượng nợ thành công với Trung Quốc. Bên cạnh tái thương lượng nợ với Trung Quốc ở các khoản vay trong dự án tuyến đường sắt Mombasa-Naivasha, các quan chức Bộ Tài chính Kenya cho biết họ cũng muốn đề nghị Trung Quốc giảm một phần trong tổng nợ của Kenya đối với Trung Quốc.

Theo South China Morning Post