Bảo tồn chợ nổi Cái Răng trong yêu cầu phát triển du lịch bền vững hậu Covid-19

Huỳnh Kim

(TBKTSG Online) – Sau hơn 100 năm tồn tại, chợ nổi Cái Răng (TP Cần Thơ) đang giảm dần khách thương hồ và du khách. Chiều ngày 15-10, Sở Văn hoá - Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) TP Cần Thơ tổ chức hội thảo để tìm giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị “Di sản văn hóa phi vật thể Chợ nổi Cái Răng”, góp phần thúc đẩy du lịch phát triển. TBKTG Online ghi nhận một số ý kiến tại hội thảo này.

Quang cảnh hội thảo về bảo tồn và phát triển chợ nổi Cái Răng chiều ngày 15-10 tại Cần Thơ. Ảnh: Huỳnh Kim

70% du khách đến Cần Thơ đi chợ nổi Cái Răng

Theo ông Nguyễn Khánh Tùng, Giám đốc Sở VH-TT-DL TP Cần Thơ, “Chợ nổi Cái Răng (CNCR) có ý nghĩa sống còn đến sự phát triển du lịch của thành phố, góp phần tích cực trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho cộng đồng; khẳng định được hình ảnh và thương hiệu của chợ nổi đến du khách trong nước và quốc tế”.

Ông Tùng giải thích, có trên 70% du khách đến Cần Thơ đi CNCR vì nơi đây “chứa đựng tập quán sinh hoạt rất đặc trưng của người dân các địa phương vùng sông nước đã tạo nên giá trị văn hóa đặc sắc của ĐBSCL”.

Trên thực tế, dù có giảm sút nhưng hiện mỗi ngày CNCR có từ 250-300 ghe tàu mua bán sỉ hàng nông sản; khoảng 30 ghe nhỏ mua bán lẻ trái cây, ẩm thực địa phương; vào giờ cao điểm, có trên 200 lượt tàu du lịch đưa đón du khách tham quan, “nên đã tạo điểm nhấn, thu hút đầu tư cho các khu, điểm du lịch, cơ sở lưu trú du lịch và các dịch vụ vui chơi giải trí khác ở Cần Thơ”.

Tuy vậy, theo ông Tùng, công tác quản lý, khai thác và bảo tồn CNCR đang gặp nhiều thách thức. Chức năng quản lý nhà nước trên chợ nổi thuộc nhiều ngành, nhiều lĩnh vực; trong khi văn bản về quản lý loại hình chợ đặc thù này chưa có nên kinh phí đầu tư, tôn tạo và phát triển gặp nhiều khó khăn.

“Ngoài ra, với sự phát triển nhanh của hạ tầng giao thông đường bộ; công tác giải phóng mặt bằng, xây dựng bờ kè cũng đang ảnh hưởng đến quy mô chợ nổi. Việc bảo vệ môi trường còn bất cập; điều kiện sinh sống của giới thương hồ còn khó khăn; công tác thu hút đầu tư chưa hiệu quả; sản phẩm và dịch vụ du lịch chưa phong phú, đa dạng nên chi tiêu của khách du lịch tại đây còn rất ít; khách chủ yếu tham quan, chụp ảnh là chính”, ông Nguyễn Khánh Tùng nói.

Theo báo cáo của Sở Công Thương Cần Thơ gởi hội thảo, năm 2016, CNCR đã được Bộ VH-TT-DL công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể”. Sau đó, UBND TP Cần Thơ có “Đề án bảo tồn và phát triển CNCR”, kinh phí hơn 63 tỉ đồng, với mục tiêu bảo tồn và phát triển CNCR theo hướng trở thành chợ đầu mối, trung chuyển hàng nông sản của vùng ĐBSCL, phục vụ phát triển du lịch sinh thái, bảo đảm vệ sinh môi trường và các vấn đề an sinh xã hội.

Đến nay, đã hoàn thành việc phân luồng giao thông; duy trì các hoạt động mua bán trên sông qua việc hỗ trợ vốn vay; xây dựng các mô hình tổ hợp tác, hợp tác xã sản xuất nông sản, trái cây sạch cung nguồn cho chợ nổi; tổ chức thu gom rác bảo vệ môi trường, quầy hàng nổi trên sông, nhà vệ sinh công cộng trên sông… Giai đoạn 2 của đề án đang được triển khai với 4 hạng mục gồm trạm dừng chân, cầu tàu chợ nổi, du thuyền và nhà hàng nổi ven sông.

Hiện nay, tuy có giảm nhưng lượng hàng nông sản như trái cây, rau củ, hoa kiểng, hàng thủ công, gia dụng, ẩm thực… được mua bán tại chợ nổi ước tính khoảng 2.000 tấn/ngày, doanh thu khoảng 3 tỷ đồng/ngày, tạo công ăn việc làm cho hàng trăm lao động phổ thông và tiểu thương (sản lượng này gồm nông sản buôn bán ghe-qua-ghe và hàng do tiểu thương giao cho các vựa trên bờ và ngược lại để vận chuyển bằng đường bộ đi khắp nơi).

Theo Sở Công Thương Cần Thơ, lượng ghe tàu đến chợ nổi giảm có phần do hệ thống hạ tầng thương mại phát triển nhanh, trong đó có thương mại điện tử; việc hiện đại hóa đô thị, giao thông vận tải đường bộ, đường hàng không phát triển cũng làm giảm số thương nhân đến buôn bán tại đây.

Ngoài ra, khi thực hiện đề án này, CNCR có thêm 3 nhà hàng nổi; trên bờ có thêm các quầy bán hàng lưu niệm, đặc sản địa phương cho du khách. “Việc phát triển du lịch, trong thời gian đầu cũng đã phát sinh tình trạng chèo kéo du khách đi tàu, mua hàng hay tình trạng rác thải trên sông tăng lên”, báo cáo này cho biết.

Một góc cảnh mua bán tại chợ nổi Cái Răng. Ảnh: Huỳnh Kim

Bảo tồn và phát triển theo định hướng an toàn, bền vững

Để hỗ trợ thương hồ nguồn tiêu thụ nông sản ổn định, tìm đầu ra cho nông sản tại chợ nổi và giữ chân thương hồ, Sở Công Thương TP Cần Thơ đề xuất một loạt giải pháp, liên quan tới hạ tầng phụ trợ như làm cầu tàu chợ nổi, nhà vệ sinh công cộng, du thuyền, bãi đậu xe, kho, vựa hàng hóa; tổ chức lại hoạt động chợ nổi, thêm bến giao hàng sỉ, lẻ; phân luồng giao thông; đào tạo nhân sự quản lý và kỹ năng buôn bán cho thương hồ và thương nhân ven bờ; ứng dụng thương mại điện tử trong quản lý hoạt động chợ nổi.

“Đề nghị Sở VH-TT-DL TP Cần Thơ xây dựng đề án này, bàn giao cho UBND quận Cái Răng triển khai phối hợp quản lý đào tạo. Nguồn kinh phí, nên đề xuất hỗ trợ từ Dự án JICA của Nhật Bản hoặc KOICA của Hàn Quốc để thực hiện trong giai đoạn 2021-2025”, báo cáo nhấn mạnh.

Chia sẻ với TBKTSG Online, ông Stiermann Martin Walter, chủ khu RiceField Lodge tại huyện Phong Điền (Cần Thơ), nói: “Chính quyền cần hỗ trợ cho giới thương hồ ở chợ nổi; đã có hai thuyền khóm phải bán ghe và ngừng kinh doanh. Ngoài ra, các bến tàu ở đây phải khang trang hơn”.

Ông Martin cũng cho rằng chợ nổi Cái Răng hiện quá nhỏ; chỉ mất 20 phút du khách đã xong chuyến tham quan, đó là một lý do khiến du khách ít nghỉ lại lâu hơn với ĐBSCL.

“Vậy tại sao không làm một thuyền gỗ đẹp, chuyên cung cấp trái cây, hàng thủ công mỹ nghệ và âm nhạc truyền thống? Thuyền này có vận tốc trung bình nhanh hơn để thực hiệc các chuyến tham quan dài hơn. Ngoài ra, chợ nổi còn thiếu thông tin về tour du lịch cho khách nước ngoài; nên giải thích cho họ biết những nơi cần đến”, ông Stiermann Martin nói.

Là người chuyên nghiên cứu văn hóa dân gian Nam bộ, soạn giả Nhâm Hùng lý giải: “Với đặc tính tự nhiên, CNCR sinh ra là để mua bán, chứ không có nhiệm vụ phục vụ du lịch. Vì vậy, mục tiêu tối cao là phải bảo tồn hoạt động giao thương và văn hóa chợ nổi. Nếu bảo tồn hiệu quả, ắt sẽ trở thành sản-phẩm-du-lịch-chợ-nổi bền vững”.

Theo ông Nhâm Hùng, khi thực hiện đề án bảo tồn và phát triển CNCR, cần có sự đồng thuận, hài hòa lợi ích của cả giới thương hồ - nhà nông - du khách - nhà nước; có cách làm mới, nhưng không phai nhạt giá trị truyền thống của CNCR.

“Đồng thời, cần xác định sự can thiệp, hỗ trợ của nhà nước là đến chừng mực nào, để không gây xáo trộn hoạt động giao thương, không mất đi tính nguyên sơ của chợ nổi”, ông Nhâm Hùng đề xuất.

Khách du lịch tham quan, mua sắm tại chợ nổi Cái Răng. Ảnh: Huỳnh Kim

Cuối buổi hội thảo, ông Dương Tấn Hiển, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, phát biểu nhấn mạnh 6 việc như sau:

Thứ nhất, tiếp tục thực hiện nghiêm các biện pháp phòng, chống dịch Covid-19 trong tình hình mới, đảm bảo an toàn cho người dân và du khách.

Thứ hai, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của xã hội về du lịch, đặc biệt là với người dân chợ nổi Cái Răng, về giá trị văn hóa chợ nổi trong phát triển du lịch. Đồng thời, hướng dẫn, tập huấn người dân kiến thức, kỹ năng làm du lịch, tạo sinh kế cho người dân từ hoạt động du lịch tại chợ nổi.

Thứ ba, thống kê các hộ sinh sống trên chợ nổi; khảo sát về nhu cầu nước sạch, điện sinh hoạt, nhà vệ sinh và các điều kiện thiết yếu khác, nhằm có giải pháp đề xuất với các ngành các cấp hỗ trợ tiểu thương có điều kiện sinh sống tốt hơn.

Thứ tư, rà soát các hạng mục thu hút đầu tư, đề xuất giải pháp để thu hút đầu tư hiệu quả; chú ý công trình xây dựng bờ kè, gắn với sự phát triển của chợ nổi. Thực hiện tốt các ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo thành phố trong việc bảo tồn và phát triển CNCR, tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch đến thành phố.

Thứ năm, xây dựng sản phẩm và dịch vụ du lịch có chất lượng, gắn với đời sống thương hồ, tạo sinh kế cho người dân; đặc biệt quan tâm cảnh quan môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm; bảo đảm an toàn, an ninh trật tự và quản lý giá cả; nâng cao thái độ ứng xử văn minh, mến khách cho người dân và du khách; xây dựng môi trường du lịch an toàn – thân thiện, chất lượng để thu hút khách đến quận Cái Răng ngày càng nhiều hơn.

Cuối cùng, giao UBND quận Cái Răng phối hợp với các sở, ngành và đơn vị liên quan rà soát, đánh giá các hạng mục công trình đề xuất, đảm bảo tính khả thi, chú trọng đến quy hoạch phát triển chung của quận. Đồng thời, có dự báo tầm nhìn dài hạn sự phát triển trong thời gian tới; trong đó, cần xác định công việc nào Nhà nước phải làm, những việc gì cần xã hội hóa và đề xuất chính sách hỗ trợ đầu tư để có thể thu hút nhà đầu tư thực hiện các hạng mục công trình mời gọi đầu tư đã được phê duyệt để tham mưu UBND TP Cần Thơ