Để hiểu Tổng thống Donald Trump đã thay đổi nền kinh tế Mỹ đến mức nào, chỉ cần lắng nghe Bruce Haines, người đã trải qua nhiều thập kỷ làm CEO tại U.S. Steel trước khi đầu quân cho Historic Hotel Bethlehem.
Các nhà máy thép ở Bethlehem (Pennsylvania) vẫn trống rỗng. Điều đó cũng tương tự trong nhà hàng Tap Room của khách sạn Historic Hotel Bethlehem, một dấu hiệu cho thấy tác động của đại dịch. "Tình hình rất khó khăn", Haines nói.
Sự ứng phó của Trump đối với đại dịch là lý do chính mà nhiều cử tri viện dẫn để ủng hộ đối thủ của ông. Nhưng Haines quan tâm đến một khía cạnh khác.
"Tôi đã trải qua 35 năm kinh doanh thép và tôi có thể nói với bạn rằng, các giao dịch thương mại không công bằng đã được thực hiện bởi cả đảng Cộng hòa và Dân chủ," Haines nói.
Ông phàn nàn rằng cả hai đảng đều đã từ bỏ lĩnh vực sản xuất - nơi từng tạo công ăn việc làm ổn định của tầng lớp trung lưu. "Trump là vị cứu tinh của ngành công nghiệp Mỹ. Ông ấy là người duy nhất", Haines tuyên bố.
Ông Donald Trump đang bước lên bục phát biểu trong một buổi vận động tranh cử. Ảnh: NYT.
Covid-19 đã tạo ra sự đảo ngược lớn trong nhiệm kỳ tổng thống của Trump. Con virus nhỏ bé đã đạp đổ di sản kinh tế khổng lồng mà ông lên kế hoạch tái tranh cử. Thay vì tỷ lệ thất nghiệp thấp kỷ lục, mức độ tin cậy tăng cao và thu nhập cá nhân tăng trên diện rộng, ông Trump sẽ kết thúc nhiệm kỳ với tình trạng nghèo đói gia tăng, tốc độ tăng trưởng giảm sút và tỷ lệ thất nghiệp cao hơn so với khi ông nhậm chức.
Tuy nhiên, bất chấp một trong những năm tồi tệ nhất trong lịch sử nước Mỹ gần đây, vấn đề mà Trump được xếp hạng cao nhất vẫn là kinh tế. Nó chỉ ra khả năng của một doanh nhân hiểu biết và một nhà đàm phán gan dạ. Và đó là bằng chứng cho thấy di sản kinh tế lâu dài nhất của Trump có thể không nằm trong bất kỳ niên giám thống kê nào, mà là ở mức độ ông đã xoay chuyển nền kinh tế Mỹ.
Rất lâu trước khi Trump xuất hiện trên vũ đài chính trị, các thế lực hùng mạnh đang định hình lại nền kinh tế và khơi dậy những lo lắng sâu xa về việc đảm bảo việc làm có thu nhập trung bình và sự vượt trội về kinh tế của Mỹ trên thế giới. Trump đã nhận ra điều đó và nỗ lực khơi thông những dòng chảy này, để nó có khả năng tồn tại, dù ông có thắng hay thua trong cuộc bầu cử tới.
Bằng việc bỏ qua các cách làm chính thống về kinh tế lẫn chính trị, Trump đã đôi khi kết hợp thành công các vấn đề dường như mâu thuẫn hoặc không nhất quán để thu phục cả các nhà tư bản cứng rắn và giai cấp công nhân. Đã có những đợt giảm thuế và bãi bỏ quy định lớn đối với các chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư, đồng thời bảo hộ và viện trợ thương mại cho các nhà sản xuất, thợ mỏ và nông dân.
Trump đã tạo lập một đảng Cộng hòa thuyết giảng về thương mại tự do, chi tiêu thấp, giảm nợ và biến nó thành một đảng gây chiến tranh thương mại ngay cả với các đồng minh, tăng thâm hụt kỷ lục thời bình và bảo vệ các chương trình xã hội quan trọng khỏi bị cắt giảm.
"Ông ấy đã hoàn toàn khiến đảng Cộng hòa từ bỏ ý định giảm chi tiêu cho an sinh xã hội và chăm sóc y tế", Michael R. Strain, Nhà kinh tế tại Viện Doanh nghiệp nhận định.
Về vấn đề nhập cư, Trump đã làm lại cục diện chính trị theo một cách khác. Ông cáo buộc những người nhập cư ăn cắp việc làm hoặc phạm tội. Khi làm như vậy, ông đã tập hợp những tình cảm cứng rắn có thể có ở mỗi đảng.
Đảng Dân chủ vì vậy cũng lần lượt thay đổi. Ứng viên Joe Biden tự khẳng định mình là người đấu tranh cho người nhập cư, cam kết đảo ngược các chính sách hạn chế nhất của ông Trump, nhưng lại đồng thời từ chối các đề xuất cấp tiến như loại bỏ cơ quan Thực thi Nhập cư và Hải quan.
Thay đổi về thương mại là quan trọng hơn cả. Biden và các nhà lãnh đạo đảng khác, những người đã từng thúc đẩy lợi ích của toàn cầu hóa, nhận thấy rằng mình đang phòng thủ trước một đảng Cộng hòa, người vượt trội hơn họ về các vấn đề như công nghiệp hàng không và cạnh tranh nước ngoài. Họ phản ứng bằng cách tiếp nhận các yếu tố của chủ nghĩa bảo hộ mà trước đây họ từ bỏ.
Do vậy, bất kể ai ở trong Nhà Trắng trong 4 năm tiếp theo, chính sách kinh tế có thể sẽ chú trọng nhiều hơn đến việc làm và các ngành công nghiệp mà Mỹ bị đe dọa bởi Trung Quốc và các cạnh tranh nước ngoài khác. Đồng thời, nỗi lo về thâm hụt do nỗ lực kích thích nền kinh tế của chính phủ sẽ không quá căng thẳng.
Một biểu ngữ ủng hộ Trump tại cánh đồng ngô của Meadow Spring Farm ở Lititz, Pennsylvania. Ảnh: NYT
Charles Jefferson, Chủ quản lý của Khu nghỉ mát trượt tuyết Montage Mountain gần Scranton (Pennsylvania), nhận thấy sự cải tổ rõ ràng trong nền kinh tế. "Đó không phải là điều mà chúng ta có cách đây 5 năm", ông nói việc di cư sản xuất ra khỏi nước Mỹ là sai lầm.
Ông Jefferson, 55 tuổi, lớn lên ở Bắc Philadelphia trong một gia đình lao động, nhớ lại sự đổ nát của những công việc mà nhiều nhà lãnh đạo đảng Dân chủ cho là không thể ngăn cản trong một thế giới toàn cầu hóa.
Sản xuất phục hồi sau khi chạm đáy trong cuộc Đại suy thoái nhưng gặp khó khăn trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Barack Obama. Ông Jefferson từng bỏ phiếu cho Obama, sau đó quyết định ủng hộ Trump vào năm 2016. Ông dự định làm như vậy một lần nữa.
Sản xuất vẫn đại diện cho một phần tương đối nhỏ của nền kinh tế Mỹ, chiếm 11% tổng sản lượng của cả nước và sử dụng ít hơn 9% lao động. Nhưng ông Trump là một người cổ vũ không ngừng. Tốc độ tuyển dụng trong lĩnh vực này đã tăng lên đáng kể trong năm 2018, trước khi đình trệ vào năm ngoái.
Kết quả là, trong cuộc bầu cử này, không giống như lần trước, tầm quan trọng của sản xuất và nhu cầu về một cách tiếp cận hoài nghi hơn đối với thương mại tự do không còn là vấn đề phải tranh cãi.
Ông Biden, sau nhiều thập kỷ ủng hộ các hiệp định thương mại, đang đề xuất một chương trình "được thực hiện trên toàn nước Mỹ" hứa hẹn "sử dụng toàn bộ quyền lực của chính phủ liên bang để tăng cường sức mạnh công nghiệp và công nghệ của Mỹ". Ông cũng tuyên bố sẽ sử dụng mã số thuế để khuyến khích các doanh nghiệp duy trì hoặc tạo việc làm trên đất Mỹ.
Ngay cả những cử tri không đặc biệt thích ông Trump cũng ghi nhận ông đã tái tạo năng lượng cho nền kinh tế. Walter Dealtrey Jr., điều hành một dịch vụ lốp xe ở Bethlehem, đã bỏ phiếu cho ông Trump vào năm 2016, nhưng ông không bao giờ là một fan hâm mộ lớn của tổng thống.
"Ồng ấy nói quá nhiều. Và giọng điệu của ông ấy thật khủng khiếp", ông Dealtrey, người đã sống đủ lâu để phân biệt lốp Goodyear hay Michelin mới qua mùi của nó nói. Một năm trước, ông đã cân nhắc khả năng ủng hộ một đảng viên Dân chủ ôn hòa như Biden hay Thượng nghị sĩ Amy Klobuchar.
Nhưng khi ngày bầu cử chỉ còn hơn một tuần nữa, ông Dealtrey có kế hoạch lần nữa ủng hộ Trump. Ngay cả sau một vài tháng kinh doanh trì trệ đáng kinh ngạc, ông vẫn tin tưởng Trump về khả năng điều hành kinh tế. Ông thích sự tập trung của tổng thống vào "sản xuất lớn" và cách "tạo niềm tin cho các doanh nghiệp đầu tư vào đất nước này".
Ông Trump phải chịu trách nhiệm như thế nào trong việc sắp xếp lại một số vấn đề kinh tế quan trọng là điều còn phải bàn cãi. Bởi lẽ, sự thất vọng về mất việc làm, sự đối kháng với Trung Quốc về các hoạt động thương mại đã có từ lâu. "Tôi không nghĩ rằng tổng thống thực sự đã đẩy ranh giới của bất kỳ vấn đề chính sách nào vượt ra ngoài phạm vi của chúng trước đây", Nhà kinh tế Michael R. Strain nói.
Tương tự, Jason Furman, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế thời Obama, cho rằng Trump đã bị thúc đẩy bởi các xu hướng và những người ủng hộ ông. Và cuối cùng, có thể tác động đáng kể nhất của tổng thống đối với chính sách kinh tế không phải là điều mà ông ấy dự định. Đó là sự lật ngược hiểu biết thông thường về tác động của thâm hụt chính phủ.
Bằng cách đồng thời theo đuổi việc cắt giảm thuế mạnh cho doanh nghiệp, cá nhân giàu có, tăng chi tiêu quân sự, từ chối cắt giảm chi tiêu cho y tế và an sinh xã hội, Trump đã tạo ra các khoản thâm hụt nghìn tỷ USD chưa từng có. Khoản cứu trợ đại dịch khẩn cấp còn được thêm vào đó. Về lý thuyết, có những lo ngại rằng thâm hụt như vậy sẽ khiến lãi suất, lạm phát tăng đột biến và lấn át đầu tư tư nhân. Nhưng rốt cuộc, điều đó không xảy ra.
"Trump đã làm rất nhiều để hợp pháp hóa thâm hụt chi tiêu", ông Jason Furman đánh giá. Ông Furman là một trong những nhà kinh tế kêu gọi Washington từ bỏ nỗi ám ảnh nợ nần. Họ cho rằng đầu tư vào cơ sở hạ tầng, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và tạo việc làm là những thứ đáng để vay, đặc biệt là trong thời đại lãi suất thấp.
Điều đó không có nghĩa là nỗi lo thâm hụt biến mất. Đảng Cộng hòa hay Dân chủ đều chắc chắn sẽ phản đối các đề xuất gây thêm thâm hụt của nhau. Nhưng giờ đây, điều khác đi là những cảnh báo về hậu quả của nợ liên bang không còn quá gay gắt.
Trở lại văn phòng của mình, ông Dealtrey nhớ lại ông đã từng băn khoăn về quy mô thâm hụt. "Tôi từng quan tâm đến việc các con và cháu của mình bị mắc kẹt với nó. Nhưng không ai quan tâm. Và có lẽ tôi cũng không còn quan tâm nữa," ông nói, thoáng ngạc nhiên về lời nói của mình. "Chúng ta còn đang gặp phải những vấn đề lớn hơn thế".
Phiên An (theo NYT)