Tổng giám đốc WTO: cuộc đua không chỉ dành cho các ứng cử viên

Ricky Hồ

(TBKTSG Online) - Mỹ đã phản đối nhà kinh tế người Nigeria Ngozi Okonjo-Iweala trở thành tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), với lo ngại nhà lãnh đạo mới thiên vị Trung Quốc. Và ngay cả ứng viên được Mỹ ủng hộ - Bộ trưởng Thương mại Yoo Myung-hee của Hàn Quốc – cũng không làm các nước an tâm, đặc biệt là Nhật Bản. Cuộc đua quyết liệt để trở thành người đứng đầu WTO không chỉ diễn ra giữa hai nữ ứng viên từ Nigeria và Hàn Quốc nữa.

Bộ trưởng Thương mại Hàn Quốc, bà Yoo Myung-hee, được sự ủng hộ tuyệt đối của Mỹ, nhưng lại làm Nhật Bản lo lắng. Ảnh: WTO

Quá trình lựa chọn người lãnh đạo mới của WTO diễn ra bốn tháng qua sau khi tổng giám đốc cũ Roberto Azevedo tuyên bố từ chức vào tháng 8, một năm trước khi nhiệm kỳ của ông kết thúc. Ban đầu có tám ứng viên, rồi xuống còn năm người và cuối cùng là cuộc đua của hai nhà lãnh đạo nữ. Quá trình ra quyết định của WTO dựa trên sự đồng thuận và cả hai ứng viên cần giành được sự ủng hộ của tất cả 164 nước thành viên.

Cuộc đua không chỉ giữa hai nhà lãnh đạo nữ

Trong thông cáo gửi WTO hôm qua 28-10, theo BBC, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ - nơi cố vấn chính sách thương mại cho Tổng thống Donald Trump - đã thể hiện sự ủng hộ tuyệt đối với Bộ trưởng Yoo. “WTO cần được lãnh đạo bởi một người có kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực giải quyết tranh chấp.

Bà Yoo đã nổi bật như một chuyên gia thương mại và có tất cả các kỹ năng cần thiết để trở thành nhà lãnh đạo năng lực của tổ chức. Đây là thời điểm khó khăn với WTO và thương mại quốc tế. Trong 25 năm qua đã không có đàm phán về thuế suất đa phương, hệ thống giải quyết tranh chấp không thật sự hiệu quả, và có quá ít thành viên tuân thủ nghĩa vụ minh bạch cơ bản. WTO đang rất cần cải cách rộng khắp”, thông cáo viết.

Thông cáo không nhắc đến bà Okonjo-Iweala. Nhưng các nhà phân tích cho rằng thông điệp đưa ra rất rõ ràng Washington sẽ tìm mọi cách ngáng đường nữ ứng viên từ Nigeria bởi lo ngại sự khuynh loát của Trung Quốc đối với tổng giám đốc WTO mới: Nigeria là một trong những đất nước ở châu Phi nhận nhiều viện trợ và đầu tư nhất từ Trung Quốc.

Bộ trưởng Thương mại Hàn Quốc Yoo Myung-hee từng làm việc nhiều với Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer, trong đó có cả các cuộc đàm phán để sửa đổi Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ - Hàn. Theo Politico, Washington chỉ đạo các nhà ngoại giao Mỹ vận động các nước sở tại nơi họ công tác dành sự ủng hộ cho bà Yoo.

Sự ủng hộ bà Yoo cho vị trí cao nhất của WTO lại khiến một vài nước lo ngại, đặc biệt là Nhật Bản bởi các vấn đề tranh chấp thương mại giữa Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn đang diễn ra và căng thẳng như thương chiến Mỹ - Trung.

Okonjo-Iweala, nhà kinh tế tại Ngân hàng Thế giới (WB), được sự ủng hộ mạnh mẽ của các nước châu Phi và đã giành được 80 phiếu ủng hộ vào giữa tháng 10 này. Gần đây, bà còn giành được tín nhiệm của 27 nước thành viên EU. Như vậy bà đã giành quá bán số phiếu của 164 thành viên WTO, nhưng chiến thắng đối với bà vẫn hoàn toàn không chắc chắn khi lá phiếu của phái đoàn Mỹ lại giành cho Bộ trưởng Thương mại Yoo Myung-hee.

Mặc cho sự phản đối của Mỹ, người phát ngôn của chiến dịch vận động cho bà Okonjo-Iweala nói rằng “sẽ đưa vấn đề ra cuộc họp Đại hội đồng của WTO vào ngày 9-11 tới và tại cuộc họp này Đại hội đồng sẽ đề nghị bà cho vị trí tổng giám đốc”.

Sự phản đối của Mỹ cho thấy sự ngờ vực của nội các Tổng thống Trump, như đã từng xảy ra đối với Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus, cựu ngoại trưởng Ethiopia. Nhà Trắng liên tục chỉ trích ông Tedros là ủng hộ Trung Quốc và đơn phương rút khỏi WHO do tổ chức này “thiếu sự độc lập một cách đáng báo động” đối với Trung Quốc.

Cả Ethiopia và Nigeria đều nhận nhiều viện trợ từ Trung Quốc. Tuy nhiên, bà Okonjo-Iweala đã sống nhiều năm ở Washington do quá trình làm việc 25 năm tại WB. Nhà kinh tế tốt nghiệp từ Harvard này đã có quốc tịch Mỹ năm 2019, song vẫn duy trì quốc tịch Nigieria. Bà được Nigeria đề cử cho chức vụ cao nhất ở WTO.

Ưu tiên tranh chấp thương mại hay phân phối vaccine Covid?

Dù cho bà Okonjo-Iweala hay bà Yoo chiến thắng, thì WTO sẽ có nữ lãnh đạo đầu tiên trong lịch sử 25 năm tồn tại của tổ chức này. Nhà lãnh đạo mới sẽ ngay lập tức bị cuốn vào các đối đầu thương mại Mỹ - Trung và sự tồn tại của WTO trong tương lai. Tổng giám đốc tiền nhiệm Roberto Azevedo từ chức sớm hơn một năm trước khi nhiệm kỳ kết thúc khi các cải tổ WTO bị đình trệ.

Tổ chức này cũng phải cải tổ hội đồng giải quyết tranh chấp sau Mỹ ngăn cản bổ nhiệm bảy vị thẩm phán vào hội đồng này. Mỹ đã cáo buộc tòa WTO đi quá xa hay diễn giải quá xa các thỏa thuận WTO.

Vị tổng giám đốc mới cũng phải “lội giữa dòng lũ các than phiền, chê trách – phần lớn do Washington khởi xướng và dẫn dắt – về sự lạm dụng hệ thống thương mại toàn cầu và chính sách trợ cấp bất bình đẳng của Trung Quốc”.
Trong một cuộc phỏng vấn với Nikkei Asia vào tháng 7, bà Okonjo-Iweala nói rằng: “Điều quan trọng là lắng nghe đối với ai cảm thấy bất bình đẳng và rồi khôi phục sự cân bằng giữa quyền lợi và nghĩa vụ mà các thành viên cần phải bảo đảm”.

Bà Okonjo-Iweala từng kinh qua nhiều vị trí ở WB, trong đó cao nhất là vị trí thứ hai ở định chế toàn cầu này. Hai lần trên cương vị bộ trưởng tài chính Nigeria, bà đã từng đàm phán giúp Nigeria được các nước và tổ chức quốc tế xóa nợ 18 tỉ đô la. Bà cũng được ghi nhận về những nỗ lực chống tham nhũng ở quê nhà.

Nhà kinh tế kỳ cựu của WB tự mô tả mình là một nhà cải cách và giàu kinh nghiệm đàm phán và chính trị. “Tôi là người biết lắng nghe, và bạn cần có kỹ năng lắng nghe để giải quyết mọi việc. Tôi cũng là người thực tế và chú trọng giải pháp”, bà nói.

Bà cũng đảm nhận vị trí chủ tịch của Liên minh toàn cầu về vaccine và miễn dịch (Gavi) – một tổ chức đối tác công tư đặt trụ sở ở Geneva. Gavi có mục tiêu tăng cường tiếp cận tiêm chủng miễn dịch ở các nước nghèo. Nikkei Asia bình luận: “Vị trí chủ tịch Gavi sẽ giúp bà thúc đẩy một cơ chế kinh doanh mới đối với vaccine ngừa Covid-19”.

Nhưng con đường mới của bà Okonjo-Iweala sẽ không thực hiện được bởi mọi sự đang dừng lại sau thông cáo hôm qua của phái đoàn thương Mỹ. Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ ngày 3-11 tới cũng có ảnh hưởng đến việc mở ra con đường mới với bà hay không.

Nếu như ông Trump tái đắc cử, xem như mọi cánh cửa đóng sập. Còn nếu như chiến thắng về phần ông Joe Biden, mọi câu trả lời lúc này cũng là quá sớm. Kịch bản xấu nhất là khi không thể lật đổ bà Okonjo-Iweala khi bà đã được bầu làm tổng giám đốc WTO vào ngày 9-11, Mỹ cũng có thể đơn phương rút khỏi tổ chức đa phương này như đã từng với WHO.