Tuần trước, Bộ Giao thông Vận tải kiến nghị Chính phủ giai đoạn 2021-2025 sẽ triển khai đầu tư 729 km cao tốc Bắc Nam, chia thành 12 dự án thành phần.
4 dự án được đề xuất đầu tư theo phương thức PPP là Bãi Vọt - Hàm Nghi, Hàm Nghi - Vũng Áng (Hà Tĩnh), Chí Thạnh - Vân Phong, Vân Phong - Nha Trang (Phú Yên - Khánh Hòa).
8 dự án còn lại theo hình thức đầu tư công gồm: Vũng Áng - Bùng, Bùng - Vạn Ninh, Vạn Ninh - Cam Lộ (Hà Tĩnh - Quảng Bình - Quảng Trị), Quảng Ngãi - Hoài Nhơn, Hoài Nhơn - Quy Nhơn, Quy Nhơn - Chí Thạnh (Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên), Cần Thơ - Hậu Giang, Hậu Giang - Cà Mau.
Nội dung này đã được điều chỉnh so với đề xuất trước đó vào tháng 9 là sẽ đầu tư 9 dự án theo hình thức PPP.
3 dự án (Vũng Áng - Bùng, Bùng - Vạn Ninh, Vạn Ninh - Cam Lộ) sẽ dùng vốn ngân sách triển khai công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư, sau năm 2025 mới xây dựng khi có vốn.
Dù Bộ Giao thông Vận tải đã đề xuất đầu tư PPP, mới đây, tỉnh Hà Tĩnh lại kiến nghị Chính phủ đầu tư hai dự án đi qua địa phương này là Bãi Vọt - Hàm Nghi, Hàm Nghi - Vũng Áng theo hình thức đầu tư công. Tỉnh Hà Tĩnh đánh giá, việc đầu tư đường cao tốc theo phương thức PPP gặp khó khăn, tiềm ẩn nhiều rủi ro nên chưa thể khẳng định chắc chắn thành công, có thể dẫn đến ảnh hưởng tiến độ dự án cao tốc qua địa phương.
Cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận từng đình trệ thời gian dài do thiếu vốn. Ảnh: Hoàng Nam
Nếu đề nghị của tỉnh Hà Tĩnh được Chính phủ chấp thuận, 12 dự án cao tốc Bắc Nam trong 5 năm tới sẽ chỉ có 2 dự án được đầu tư theo PPP.
Nguyên nhân chọn đầu tư công cho phần lớn dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021-2025, đại diện Bộ Giao thông Vận tải cho rằng, nếu triển khai toàn bộ các dự án theo hình thức PPP, mức độ thành công sẽ không cao, có thể phát sinh các tình huống không lựa chọn được nhà đầu tư hoặc không huy động được vốn tín dụng để triển khai.
Trường hợp đấu thầu không lựa chọn được nhà đầu tư, Bộ phải báo cáo chuyển đổi sang đầu tư công, như vậy tiến độ theo dự tính, kéo dài thêm khoảng 9 tháng. Còn nếu lựa chọn nhà đầu tư thành công nhưng không huy động được vốn vay, tiến độ sẽ kéo dài thêm khoảng 13 tháng.
Một ví dụ là trong 8 dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2017-2020 đầu tư theo hình thức PPP, có hai dự án Quốc lộ 45 - Nghi Sơn và Nghi Sơn - Diễn Châu không lựa chọn được nhà đầu tư nên đã phải chuyển đổi sang đầu tư công khiến kéo dài thời gian triển khai.
Trong các dự án PPP đang triển khai, cao tốc Diễn Châu - Bãi Vọt (Nghệ An - Hà Tĩnh) vẫn đang gặp khó khăn trong huy động vốn đầu tư. Hiện nay nhà đầu tư đã đến thời hạn phải ký hợp đồng tín dụng song vẫn chưa vay được hơn 4.000 tỷ đồng, khiến có thể bị thu hồi dự án.
Đại diện Bộ Giao thông Vận tải cũng cho biết, các dự án PPP đều đã được tính toán lưu lượng xe tại các vị trí triển khai để đảm bảo thu hồi vốn cao hơn dự án đầu tư công, song do đặc thù cần số vốn lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài nên vẫn không hấp dẫn các nhà đầu tư, ngân hàng cũng e ngại cho vay dài hạn các dự án hạ tầng.
Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI), cho rằng nếu đầu tư toàn bộ 12 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021-2025 bằng hình thức PPP sẽ rất rủi ro, khi nhiều quy định, cơ chế, chính sách trong đầu tư PPP hiện chưa được tháo gỡ.
Theo ông Chủng, vướng mắc lớn nhất là việc huy động vốn để đầu tư. Đây chính là nguyên nhân chính khiến 5 dự án PPP cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2017-2020 không thể lựa chọn được nhà đầu tư. Ngay cả các dự án đã được ký hợp đồng giữa Bộ Giao thông và nhà đầu tư cũng đang gặp rất nhiều khó khăn về việc huy động vốn vay.
"Vay vốn đang là vấn đề bức xúc của phương thức đầu tư PPP, việc này chúng ta đã biết và đặt vấn đề ngay từ đầu nhưng đến nay vẫn chưa tháo gỡ được", ông Chủng nói.
Ông Phạm Văn Khôi, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Đầu tư và Xây dựng giao thông Phương Thành cũng nêu vấn đề này. Ông cho biết nguyên nhân là các ngân hàng thương mại siết chặt tỷ lệ huy động vốn ngắn hạn cho vay dài hạn. Trong bối cảnh hiện nay, lãi suất cho vay trung và dài hạn của các ngân hàng ở mức rất cao là cản trở lớn cho các dự án cao tốc. Đặc biệt, các nhà đầu tư đã phải huy động 20-30% vốn chủ sở hữu nhưng vẫn không thể đáp ứng yêu cầu của các ngân hàng.
Ông Khôi cũng cho rằng, Luật PPP đã được ban hành và có hiệu lực từ ngày 1/1/2021, nhiều điều khoản vẫn còn chung chung. Chẳng hạn quy định về chia sẻ rủi ro doanh thu, việc bù doanh thu cho nhà đầu tư vẫn chưa biết lấy từ nguồn nào, dẫn tới khó thu hút các doanh nghiệp tham gia vào các dự án PPP đường cao tốc.
Về nguồn vốn đầu tư công, ông Khôi cho rằng, Nhà nước có thể phát hành trái phiếu để đầu tư, bởi lãi suất trái phiếu thấp hơn rất nhiều so với lãi suất nhà đầu tư đi vay vốn tín dụng của các ngân hàng thương mại, từ đó sẽ tiết giảm rất lớn chi phí đầu tư của các dự án. Khi dự án hoàn thành, Nhà nước sẽ thu phí hoặc bán quyền thu phí để thu hồi vốn đã đầu tư.